Moet Johan Cruijff in de Auteurswet worden opgenomen?

auteurswet-1912-anno1912.gifHet is passend om Cruijff te eren en zijn werk blijvend te steunen door een aanpassing van de Auteurswet, las ik bij IE-forum.nl. De auteur, auteursrechtenprof en -advocaat Dirk Visser wil een wetsartikel in de Auteurswet opnemen dat als volgt luidt: “Voor iedere openbaarmaking met winstoogmerk van het portret of de naam van Johan Cruijff is een redelijke vergoeding verschuldigd aan de Johan Cruijff Foundation te Amsterdam”. En nee, dit is geen 1-aprilgrap.

Vissers voorstel is geïnspireerd op een oude regeling uit het Engelse auteursrecht: daar geldt een eeuwig auteursrecht op het toneelstuk “Peter Pan” en afgeleiden daarvan. Wil je in Engeland iets doen met dat werk, dan moet je geld betalen aan het Hospital for Sick Children in Londen. Visser trekt dit iets breder: niet alleen een specifiek werk, maar álle werken die iets met Cruijff te maken hebben.

Het idee is loffelijk want stichting met nobel doel, Cruijff zeer gewaardeerd mens en de rest weet u zelf. Alleen: is dit te manier om het te doen?

Ik heb er moeite mee. Met name dat stuk van die naam. Auteursrecht gaat normaal over wérken, creatieve dingen zoals teksten of foto’s, zoals dat toneelstuk van J.M. Barrie. Daar een specifiek recht aan hangen vanwege een loffelijke situatie, dat zie ik ergens nog wel. Dat is in feite een juridisch standbeeld rond dat ene werk en gezien de symbolische waarde van dat werk, is een vergoeding (los van het vervallen auteursrecht) te billijken.

In het geval van Cruijff is het voorgestelde standbeeld niet een specifiek wérk maar de náám. En dat is een heel stuk breder, geen standbeeld maar een tolpoort rond de hele stad. Want dat is nogal wat, een vergoedingsrecht voor het gebruik van iemands naam.

Oké, er staat bij “voor winstoogmerk” maar dat is een heel zwak criterium. Het gaat natuurlijk om zaken als herdenkingsboeken, compilatie-DVD’s en shirts met foto, maar met deze omschrijving dek je ook een heleboel zaken die volgens mij redelijkerwijs écht geen vergoeding zouden moeten hoeven te betalen. Als jurist denk ik dan gelijk, mag ik een boek uitgeven waarin ik dit voorgestelde wetsartikel behandel? Boek is commercieel, en ik noem de naam. Mag RTL Nieuws het jaaroverzicht 2016 nog uitzenden als het overlijden van de voetballer erin wordt genoemd? Het zit propvol reclame immers. Is het Wikipedia-lemma van zoon Jordi nog legaal, dat noemt immers “de zoon van” en Wikipedia is commercieel genoeg met hun jaarlijkse bedelrondes. Ik lees over een idee om de Amsterdam ArenA te hernoemen naar de Johan Cruijff ArenA (al dan niet met kleine -a). Dan moet ik betalen om te zeggen “onze onderhandelingen zijn in de businessclub van de Johan Cruijff Arena”. Dat voelt niet helemaal handig meer.

Volgens mij kan het veel simpeler: deponeer de naam Johan Cruijff als merk en leg vast dat dit een ‘bekend’ merk is in de zin van de merkenwet. Daarmee is ieder gebruik voor producten of diensten aan te pakken, ook als het niets te maken heeft met de activiteiten van de Cruijff-stichting. Maar nieuws over Cruijff (of juridische lezingen over auteursrecht- of portretrechtcuriosa) mag gewoon gebracht blijven worden.

Met dat portret heb ik iets minder moeite, hoewel ik dat eigenlijk zou willen beperken tot zaken waar het commercieel portretrecht nu al gold. Dus in feite schaf je dan alleen de beperking in tijd op het portretrecht van Cruijff af. Dat voelt werkbaar, want dat was het nu ook al.

Mijn tegenvoorstel dus:

  1. Een wijziging in het Beneluxverdrag inzake de IE (voorheen de Benelux Merkenwet) dat het teken “JOHAN CRUIJFF” een bekend merk is in de zin van art. 2.20 lid 1 sub c daarvan, en dat de bescherming van dit teken niet zal vervallen bij niet-gebruik (art. 2.26 lid 2 BVIE). Eventueel aan te vullen met de bepaling dat gebruik toegestaan is voor redelijke doelen (om het geen té absoluut verbodsrecht te maken.)
  2. Een wijziging in de Auteurswet die stelt dat het portretrecht van Cruijff eeuwigdurend wordt (art. 19 lid 2 Auteurswet blijft buiten toepassing).

Hiermee wordt de essentie van Vissers voorstel behouden: naam en portret mogen niet zomaar worden gebruikt, daarvoor moet dan worden betaald. Maar de beperkingen op merk- en portretrecht blijven zo ook behouden. Is het portret of de naam van Cruijff nodig voor nieuws of voor een ander legitiem doel, dan mag dat en dan hoeft daarvoor niet te worden betaald.

Wat vinden jullie?

Arnoud