Internetrecht door Arnoud Engelfriet

De macht van de platforms, de buzzphrase van 2019 in het internetrecht volgens mij. Want waar internet ooit begon als een open ruimte waar iedereen z’n eigen stalletje kon inrichten, zitten we nu met een paar hele grote silo’s waar je moet zijn om je klanten, partners of bezoekers te kunnen bereiken. Niemand schrijft meer in gastenboeken (rust zacht, guestbook.cgi) maar ze laten krabbels achter op je Hyves, oh nee vindikleuks op je Facebook. Dus daar moet je zijn. En daarmee is Facebook ineens een hele machtige, want als je daar dan niet meer mag zijn dan heb je dus een groot probleem.

Hoe komt dat nu, die macht? Het standaardantwoord is dan het netwerkeffect, het fenomeen dat online diensten exponentieel waardevoller worden met iedere extra deelnemer. Plat gezegd komt het erop neer dat je op Facebook moet zijn omdat iedereen op Facebook zit, zodat iedereen op Facebook blijft. En omdat die bedrijven dan ook nog eens heel handig omgaan met hun macht – mensen ver hun gang laten gaan, geen al te stevige sturing geven en vooral gehaaid adverteren – groeien die diensten vervolgens als kool. Tel daarbij op een gebrekkige handhaving, en je snapt waarom zeg Facebook nu machtiger is dan menig land.

Wat mag er met die macht? Juridisch is daar dus geen antwoord op. Het is geen kartel of monopolist in klassieke zin. Er zijn alternatieven en deze platforms oefenen geen directe macht uit op ontoelaatbare manier om die concurrenten weg te pesten. Dat is waar we het mededingingsrecht tegen zouden kunnen inzetten. Maar kun je het Facebook of Google verwijten dat iedereen daar wil adverteren of publiceren? Is dat misbruik van hun macht? Dat is een hele open vraag, waardoor toezichthouders enigszins naar elkaar blijven kijken en het van handhaving niet echt komt.

Een heel ander probleem blijft voor mij de macht van de EULA. Want over wat er op hun platform gebeurt, hebben die bedrijven natuurlijk forse macht. De EULA (of TOS, hoe je ’t maar wilt noemen) staat vol met regels, en daar heb je je aan te houden. Op zich terecht; hun server, hun regels. Net als een café, zeggen we dan. Maar juist door die grote macht, die onvermijdelijkheid, wordt het ineens een stuk minder gezellig als je iets wilt doen dat niet mag van die regels. Waar moet je dan naartoe? Iedereen zit hier.

En als derde leiden platforms tot nieuwe diensten, vaak in de vorm van bemiddeling, mensen bij elkaar brengen. Disintermediation heet dat dan, de klassieke tussenpersonen of tussenhandel verdwijnt en mensen komen direct bij elkaar. Maar dat platform is natuurlijk gewoon een nieuwe tussenpersoon, die op zijn eigen manier daar geld mee verdient. En dat is prima op zich, alleen botst het vaak met bestaande regels. Recent nog Helpling dat te horen kreeg dat hun verdienmodel niet mocht van de rechter. Maar het valt meestal niet mee te duiden wat die platforms nu precies zijn.

Al deze vragen spelen al jaren, maar je merkt de laatste maanden wel dat er meer en meer gemord wordt over hoe ver het gaat. Ik zie dan ook steeds meer pogingen om deze macht aan banden te leggen, van rechtszaken en bestuursrechtelijk handhaven tot protestacties en boycots. Het zou me dan ook niets verbazen als we over een aantal jaar internet een stuk decentraler vinden.

Wie meer wil horen over platforms en hun machten en mogelijkheden: Koop snel tickets voor ons jubileumcongres The Future is Legal op 15 november. Platformexpert Martijn Arets vertelt over de platformrevolutie.

Arnoud

(meer…)

Een lezer vroeg me:

Met enige regelmaat zie ik je zeggen dat data “niets is” of niet bestaat onder de wet. Maar dat kan toch niet waar zijn, data is de grondstof voor de internetmaatschappij en dan zou daar geen enkele juridische status of recht op bestaan? Kun je eens uitleggen hoe dat nu precies zit?

“Data is niets” is mijn wat kortdoordebochtpoging om het probleem te signaleren dat je inderdaad geen specifieke juridische rechten kunt uitoefenen om toegang tot (of een kopie van) elektronische data te krijgen. Weliswaar spreken we in de praktijk vaak van “mijn data”, maar dat is niet meer dan een beleefdheidsfrase, juridisch heeft dat geen betekenis.

Eigendom is “het meest omvattende recht dat een persoon op een zaak kan hebben”, aldus artikel 5:1 BW. Een zaak is dan weer (artikel 3:2 BW) een stoffelijk object dat voor menselijke beheersing vatbaar is. Digitale data voldoet niet aan die omschrijving, het is zo ongeveer het schoolvoorbeeld van onstoffelijke objecten. Juridisch gezien is het daarom onmogelijk om van eigendom op data te spreken.

Maar het Elektriciteitsarrest dan, en het Runescape-arrest, zal menig juridisch geïnteresseerde nu denken. Klopt. Die arresten bepaalden dat bepaalde onstoffelijke objecten toch zaken waren – althans “goederen”, in de terminologie van het strafrecht. Elektriciteit is stoffelijk (het zijn hupsende elektronen) en voor menselijke beheersing vatbaar, wel graag met rubber handschoenen. En de virtuele goederen in het spel Runescape kun je ook beheersen en wegnemen. Dat is dan genoeg om van “goederen” te spreken.

Formeel georiënteerde juristen vinden dat niet overtuigend, omdat het hier gaat om arresten uit het strafrecht. Dat wetboek kent eigen terminologie en eigen jurisprudentie, die niet automatisch doorgetrokken kan worden naar andere rechtsgebieden. Dat het strafrecht iets een goed vindt, maakt het in die opvatting dus geen zaak in het Burgerlijk Wetboek.

Maar er is nog een reden waarom je die arresten niet zomaar nar het algemene geval kunt trekken. Elektriciteit is sowieso geen goed voorbeeld, omdat het daar gaat om de hupsende elektronen an sich. Bij data hebben we het over de informatie die in die elektronen dan wel magnetische velden verstopt zit. Beheersing daarvan gaat toch echt een stukje anders. En bij het Runescape-arrest zat die data in een speciaal geconstrueerde omgeving waarmee het mogelijk was die data tot unieke elementen te vormen. Ik heb dat virtuele zwaard, en dus jij niet.

In het algemene geval is data iets dat te kopiëren is. Daarmee is het eigenlijk al geen zaak meer, kan het geen zaak zijn. Ga eens na wat er zou gebeuren als ik eigenaar ben van zeg een lijst plaatsnamen, en iemand maakt daar een kopie van. Is hij dan mede-eigenaar? Is die kopie dan een schending van mijn eigendom, en wat nu als hij hem onafhankelijk maakt? Volgens mij kom je dan al heel snel in volkomen onwerkbare situaties terecht.

Er zijn natuurlijk wetten die in speciale gevallen een oplossing kunnen bieden, zoals de Auteurs- of Databankenwet bij zo’n lijst, maar dat terzijde. Die wetten maken je nog steeds geen eigenaar van die data. Je kunt daarmee hooguit een kopie laten vernietigen, geen toegang eisen tot die data. Ook de AVG niet: die zegt wel dat je recht hebt op een kopie van je persoonsgegevens (en onder omstandigheden zelfs een elektronisch leesbare dump in bekend formaat) maar ook daarmee ben je er nog geen eigenaar van.

De belangrijkste reden dat ik zeg “data is niets” is uiteindelijk dat je geen enkel rechtsmiddel hebt om een kopie van je data op te eisen dat zo ongeveer onder alle omstandigheden werkt. Bij gewoon eigendom kan dat wel, de revindicatie van artikel 5:2 BW. Er moet wel iets heel bijzonders zijn wil je je eigendom niet kunnen terugkrijgen. En omdat data zo belangrijk is tegenwoordig én tegelijkertijd bij online diensten van anderen ligt, is dit wel een heel groot gevaar om je van bewust te zijn. Zorg dus dat je gewoon een kopie hebt van die data, en denk niet “oh het is mijn data dus ik eis ‘m wel op als het nodig is”.

Arnoud

Blog ik vorige week over wat internetrecht is, zeg ik helemaal niets over de EULA. Opmerkelijk, want internet hangt van de EULA’s aan elkaar en die EULA’s bepalen feitelijk hoe het recht uitpakt, bepalen wat rechtens is. Tegelijkertijd is algemeen bekend dat niemand zich wat van EULA’s aantrekt. En dat geeft een raar spanningsveld, met… Lees verder

Een lezer vroeg me: Onze buren hebben sinds vorig jaar een camera in voor- en achtertuin. Als je voor hun tuin staat op de stoep, dan wordt alles opgenomen wat je doet of zegt. Zij zeggen dat ze dat doen vanwege overlastgevende mensen in de buurt (hondenpoep, vuilnis op straat) maar ik voel me er… Lees verder

Mijn adviesbureau ICTRecht bestaat in november 15 jaar. En dat gaan we vieren met een uniek congres over internet, technologie en recht: The Future is Legal. 15 november. Houd deze datum vrij. Zodra het gehele programma klaar is, volgt de gehele uitnodiging! Wat is dan internetrecht, zult u misschien denken? Daar schreef ik een artikel… Lees verder

Medewerkers van Google luisteren gesprekken mee die Nederlanders voeren met hun slimme Google-assistent, zonder dat Google daar vooraf duidelijkheid over geeft. Dat meldde de NOS vorige week. Het gaat om fragmenten van gesprekken die door de AI-assistent niet werden verstaan; een mens maakt dan een transcriptie waar de AI van kan leren. Vanuit technisch perspectief… Lees verder

Hoe ga je om met de berichten en foto’s van een dierbare na diens overlijden? Met die vraag opende de Volkskrant vorige week vrijdag. Sociale media gaan steeds vaker fungeren als online begraafplaatsen, je digitale nalatenschap. De journalist ging op onderzoek uit naar de vragen die dat oproept, waaronder dus juridische vragen en ik kreeg… Lees verder

Electronic Arts vindt in-gameaankopen met een willekeurige uitkomst ethisch en schaart deze niet onder de noemer lootboxes. Die uitspraak van Electronic Arts’ legal counsel Kerry Hopkins las ik bij Tweakers. Volgens haar lijken de aankopen op ‘veel andere producten waar veel mensen op een gezonde manier van genieten en het verrassingselement kunnen waarderen’. Ze vergelijkt… Lees verder

Dit jaar vieren wij ons 15-jarig jubileum. ICTRecht, ontstaan op een zolderkamertje, groeide in 15 jaar uit tot allround adviesbureau op het gebied van ICT, privacy en recht. Met een team van inmiddels bijna 70 specialisten voorzien we – onder leiding van Steven Ras en Arnoud Engelfriet – organisaties van praktisch advies. Van startup tot… Lees verder