Waarom moeten robots rechten krijgen?

Geef robots alsjeblieft geen aparte juridische status, las ik bij NRC Handelsblad. In een open brief waarschuwen 150 prominente onderzoekers op het gebied van robots, kunstmatige intelligentie en rechtsgeleerdheid de Europese Commissie. Het argument om robots rechtspersoonlijkheid te geven hoor ik vaker de laatste tijd. Het zou aansprakelijkheidsproblemen oplossen, ethische dilemma’s kortsluiten en een belangrijke stap voorwaarts zijn in de volwassenwording van de Vierde Revolutie van onze samenleving. U hoort aan de ietwat sarcastische toon dat ik dat niet helemaal zie.

Recent nam het Europees Parlement een resolutie aan, waarin onder meer de aanbeveling stond:

Creating a specific legal status for robots in the long run, so that at least the most sophisticated autonomous robots could be established as having the status of electronic persons responsible for making good any damage they may cause, and possibly applying electronic personality to cases where robots make autonomous decisions or otherwise interact with third parties independently;

Door robots rechtspersoonlijkheid te geven (zeg maar net zoals een bv of een vereniging dat heeft) kunnen zij zelf rechtshandelingen verrichten, geld bezitten en aansprakelijkheid dragen voor schade of wanprestatie. Daarmee los je, op papier dan, een hoop problemen op. Immers als er schade is, dan heb je nu een rechtspersoon bij wie je de claim kunt neerleggen. Alle bestaande regels over aansprakelijkheid, toerekenbaarheid et cetera gelden automatisch, en we hebben 100 jaar jurisprudentie om die regels toe te passen op een rechtspersoon.

De onderzoekers dragen hier een aantal stevige bezwaren tegen aan. Allereerst vind ik een mooie dat je hiermee robots zwaar overschat. Er loopt nog lang geen Daneel Olivaw door de straten om de stoep te vegen of een medische behandeling uit te voeren. Het soort robots dat we wel hebben, is zo basaal en beperkt dat het altijd evident is welke mens of welk bedrijf erachter zit, en het ook zeer logisch is om díe dan gewoon aansprakelijk te houden.

Nog sterker vond ik het tweede argument: als je iemand een (rechts-)persoon maakt, geef je hem ook rechten, en wat betekent dát dan?

A legal status for a robot can’t derive from the Natural Person model, since the robot would then hold human rights, such as the right to dignity, the right to its integrity, the right to remuneration or the right to citizenship, thus directly confronting the Human rights. This would be in contradiction with the Charter of Fundamental Rights of the European Union and the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms.

Die laatste zin lijkt te zeggen dat mensenrechten aan robots geven in strijd is met de mensenrechten voor mensen, wat ik niet helemaal volg. Maar het eerste punt zie ik wel: als je een robot rechtspersoonlijkheid geeft, mag je hem niet meer uitzetten als dat in het belang van mensen is. Dat is dan immers zeg maar moord. Ook zou je niet zomaar meer ín de robot mogen kijken zonder medische behandelovereenkomst (herstelovereenkomst?). Ja, dat krijg je er van als je 100 jaar standaardregels op een nieuwe situatie plakt.

Hoe het dan wel moet, laten de onderzoekers een beetje in het midden. Er moet goed over nagedacht worden en zonder vooringenomenheid naar een oplossing worden gestreefd. Daar kan niemand het mee oneens zijn, maar opschieten doet het natuurlijk ook weer niet. Toch maar dat aansprakelijkheidsfonds?

Arnoud

Wanneer verdient een AI rechtspersoonlijkheid?

In India kun je door een rivier worden gedagvaard, las ik onlangs (dank, tipgever). De rivieren de Ganges en de Yumana hebben daar dit voorjaar rechtspersoonlijkheid toegekend gekregen, zodat ze zelfstandig claims kunnen indienen tegen hun vervuilers. Ook bij dieren speelt die discussie. Dat is een opmerkelijke noviteit, en voor de tipgever aanleiding me te vragen of dit soort precedenten ertoe kunnen leiden dat ook Artifical Intelligences (AI’s) zelfstandige rechtspersoonlijkheid kunnen krijgen.

Rechtspersoonlijkheid is het concept dat iets anders dan een mens dezelfde status krijgt. De bekendste voorbeelden zijn bedrijven en verenigingen: die bestaan volgens de wet geheel los van hun bestuurders, aandeelhouders, leden en andere mensen die baat hebben bij die organisaties. Het idee erachter is dat de organisatie zo de individuele personen erachter kan ontstijgen, onder meer doordat die niet automatisch aansprakelijk zijn voor eventuele fouten of schulden veroorzaakt door het bedrijf. (En ja, dat is dan ook precies het probleem met rechtspersonen als het uit de hand loopt.)

Rechtspersoonlijkheid ken je toe aan een object wanneer je wil dat deze zelfstandig aan het rechtsverkeer deelneemt. Deze entiteit moet bijvoorbeeld geld of goederen kunnen bezitten, claims kunnen indienen of juist kunnen dragen en vergoeden. Het is handig dat een vereniging een rechtspersoon is bijvoorbeeld, omdat deze zo los komt van haar bestuurders, en met eigen vermogen activiteiten kan opzetten (zoals een zaaltje huren of donaties ontvangen) voor hun doel. Je kunt die entiteit dan ook aan nadere regels onderwerpen: dit is het stemrecht, en als je activiteiten zus en zo zijn dan zijn donaties belastingaftrekbaar.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat rechtspersoonlijkheid altijd de manier is om entiteiten te beschermen. In Nederland zijn dieren bijvoorbeeld geen rechtspersoon, maar toch beschermd tegen bijvoorbeeld mishandeling: het is mensen verboden dieren onnodig pijn te doen. Met zo’n regel is er specifiek voor dat belang dan geen rechtspersoonlijkheid meer nodig. Optreden tegen vervuiling in rivieren kan ook op zo’n manier, stel strafbaar het loze van vuil in de rivier. Het voornaamste voordeel van rechtspersoonlijkheid zou zijn dat de schadeclaim op zo’n vervuiler nu in de portemonnee van de rivier zelf terecht komt, in plaats van als boete bij de staat in de algemene schatkist. Ook kan de rivier dan zelf kiezen wie aan te klagen, in plaats van afhankelijk te zijn van het Openbaar Ministerie dat wellicht andere prioriteiten kiest.

Zou rechtspersoonlijkheid voor AI’s interessant zijn? Dat komt dus neer op de vraag welke belangen of beschermingen we vinden dat zij moeten hebben in het rechtsverkeer. Wat zou een AI doen met een eigen vermogen, bijvoorbeeld? Hebben haar bestuurders/programmeurs stemrecht nodig, moet de AI boven deze mensen uit kunnen stijgen? Moeten ze worden beschermd tegen anderen die ze schade gaan berokkenen?

Een argument voor rechtspersoonlijkheid dat ik vaak zie is aansprakelijkheid voor schade berokkend door AI’s, zoals bij zelfrijdende auto’s. Wie de weg op gaat en mensen schade berokkent (bijvoorbeeld door een aanrijding), moet die schade vergoeden aan het slachtoffer. Maar wie moet dat bij een zelfrijdende auto? Dat probleem is opgelost als je de AI in de auto tot rechtspersoon verklaart: dan heeft deze eigen vermogen, een verzekeringsplicht en ga zo maar door waarmee schadeclaims opgevangen kunnen worden. Maar het heeft ook bijeffecten, zoals dat je bij een aanrijding waarbij de autonome auto schade lijdt, aan die auto de schade moet vergoeden.

Voor mij is een belangrijke overweging hoe zelfstandig de AI aan het rechtsverkeer meedoet. De huidige AI’s doen dat nauwelijks. Een beslisboom, chatbot of machine learning model vind ik nauwelijks zelfstandig opererend. Mijn AI NDA Lynn opereert weliswaar autonoom, maar volledig binnen de grenzen die ik heb getrokken in haar programmering. Ze kan niet eens leren van haar fouten, dat doe ik door nieuwe trainingsdata erin te stoppen. Een systeem dat wél zelf leert van gemeten feedback op eerder handelen zou ik eerder die kant op vinden gaan.

De argumentatie erachter zou dan zijn dat het op dat moment niet redelijk meer is dat de personen achter de AI nog verantwoordelijk gehouden worden voor hetgeen die AI doet. Na een flink aantal rondjes bijleren is die AI dan immers niet meer vergelijkbaar met het ding waarmee men begon. Dat zou zoiets zijn als wanneer mijn kat ontsnapt en een eigen leven begint op de Veluwe: is het beest dat daar na vijf jaar rondsluipt, nog wel ‘mijn’ kat te noemen? Verdien ik de schadeclaims wanneer het Wim zijn hond opvreet?

Tegelijk blijf ik zitten met het punt dat als het maar om één ding gaat, en dan ook nog eens aansprakelijkheid, er meer oplossingen zijn dan dit zware middel. Je kunt immers ook van de eigenaren eisen dat ze zich verzekeren, bijvoorbeeld. Of een wettelijke regeling over aansprakelijkheid opnemen in de wet die een andere oplossing biedt. Want het punt is wel, als je een AI tot rechtspersoon verheft dan mogen ze gelijk (vrijwel) álles dat mensen ook mogen. Dus ik denk dat je die route niet snel moet willen.

Arnoud