Nederland mag gegevens blijven uitwisselen met NSA

prismDe Nederlandse inlichtingendiensten AIVD en MIVD mogen gegevens blijven uitwisselen met de Amerikaanse NSA, las ik bij Nu.nl. In een loei van een vonnis bepaalt de rechtbank Den Haag dat de samenwerking met buitenlandse inlichtingendiensten een dringende noodzaak in de zin van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens oplevert, op grond waarvan grondrechten geschonden mogen worden. Verschillende burgers en organisaties hadden de rechtszaak aangespannen tegen de Staat naar aanleiding van de Snowden-onthullingen over grootschalig gebruik van data door de Amerikaanse NSA.

Allereerst is er een stuk discussie over óf deze burgers en organisaties wel een rechtszaak mogen beginnen. Je kunt niet zomaar naar de rechter, je moet wel een “redelijk belang” hebben zoals de wet dat noemt. En dat belang moet wel over jou gaan. Als mijn buurmans auto bekrast wordt, kan ik niets eisen. Hier erkent de rechter dat dat het geval is: de burgers (waaronder Rop Gonggrijp, Brenno de Winter en Mathieu Paapst) hebben een meer dan gemiddelde kans

dat zij door hun activiteiten een gevaar voor de nationale veiligheid zouden kunnen opleveren en derhalve op grond van de Wiv 2002 onderwerp zouden kunnen zijn van onderzoek door de diensten.

Het zal je maar gezegd worden.

Afijn. De inhoudelijke discussie is een stuk lastiger. De grootschalige uitwisseling van persoonsgegevens levert juridisch gezien een schending van de privacy op, en die is beschermd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR). Ook is dit te rekenen onder de informatievrijheid, het beschermen van je bronnen is daar voor journalisten deel van.

Het grootste probleem zit hem in het ‘witwassen’ van gegevens: de NSA verkrijgt gegevens langs illegale weg, en verstrekt ze dan via het uitwisselingsprogramma aan de Nederlandse AIVD die dan vrolijk kan zeggen ze legaal van een buitenlandse partner verkregen te hebben.

Hoewel de NSA in principe legaal handelt naar Amerikaans recht, en er uitgebreid imbedding en controle is binnen het Amerikaanse rechtssysteem, moet er rekening worden gehouden met de mogelijkheid dat de diensten in het kader van de internationale samenwerking gegevens ontvangen die zijn verzameld op een wijze die niet in overeenstemming is met het EVRM en IVBPR. Die verdragen eisen allereerst een duidelijke wettelijke basis, daarna een legitiem doel en vervolgens een noodzakelijkheidstoets – moet dat nou écht op deze manier, kan het niet een onsje minder.

In een uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (de hoogste privacyhandhaver, niet te verwarren met het Europese Hof van Justitie) is bepaald dat voor legaal aftappen duidelijk moet zijn:

the nature of the offences which may give rise to an interception order; a definition of the categories of people liable to have their telephones tapped; a limit for the duration of telephone tapping; the procedure to be followed for examening, using and storing of the data obtained; the precautions to be taken when communicating the data to other parties; and the circumstances in which recordings may or must be erased or the tapes destroyed.

Dit geldt ook voor ongericht aftappen van personen. Maar het grootschalig in bulk vergaren van data zoals de NSA doet, is nóg een stapje verder en de rechtbank wil er niet aan dat ook dáár zulke specifieke grenzen moeten worden getrokken. Dat voelt minder erg, net zoals het minder erg is om iemands locatie via GPS ontvangers bij te houden dan zijn gesprekken consequent af te luisteren. De vraag is dan of de nationale wetgeving toereikende en effectieve waarborgen biedt tegen een willekeurige inbreuk op de persoonlijke levenssfeer.

Voor toepassing van deze laatste maatstaf, meer dan voor toepassing van de gestelde minimumwaarborgen, is naar het oordeel van de rechtbank ook aanleiding in het geval van de ontvangst van gegevens in bulk, waarbij immers ten tijde van de ontvangst niet bekend is wat de aard van de gegevens is en op welk(e) individu(en) deze gegevens betrekking hebben.

Volgens de rechter hoeven we ons geen zorgen te maken: De Wiv 2002 bevat voorts voldoende waarborgen voor de verdere verwerking (waaronder het gebruik) van die gegevens. Immers in de wet staat

In artikel 12 Wiv 2002 is immers geborgd dat de verwerking van gegevens slechts plaatsvindt voor een bepaald doel en slechts voor zover dat noodzakelijk is voor een goede uitvoering van de Wiv 2002 of de Wet veiligheidsonderzoeken, en ook dat dit in overeenstemming met de Wiv 2002 en op behoorlijke en zorgvuldige wijze geschiedt. In artikel 13 van de Wiv 2002 zijn de categorieën van personen genoemd ten aanzien van wie gegevens kunnen worden verwerkt.

En er is niet bewezen dat de Nederlandse veiligheidsdiensten deze artikelen overtreden. Verder kun je als burger individueel naar de rechter als blijkt dat de veiligheidsdiensten specifiek informatie over jou delven uit NSA-bulkdata. Een tikje formele opstelling, ahem.

Dan komt nog de algemene vraag: is het doel en de noodzaak duidelijk aanwezig? Dat is immers nodig onder het EVRM en het IVBPR. Daarvan is sprake omdat het gewoon zo is en het gewoon niet anders kan:

Het gaat om een dringende maatschappelijke behoefte dat met buitenlandse diensten wordt samengewerkt en dat in dat verband verzamelingen gegevens in bulk worden uitgewisseld. Zoals de Staat ter zitting naar voren heeft gebracht, kan wel naar de herkomst van informatie worden geïnformeerd, maar zal daarop in de regel geen antwoord worden gegeven. Dat, als een partner eenmaal aan de voor samenwerking geldende criteria voldoet, de aard en inhoud van die samenwerking, op voorhand niet zijn beperkt, is ook gerechtvaardigd gelet op de risico’s voor de nationale veiligheid die aan een andere benaderingswijze zouden kunnen zijn verbonden.

Wat nu specifiek met de bulkgegevens die men van de VS kan verkrijgen die in strijd met het EVRM of IVBPR zijn verkregen? Die zijn in beginsel ook legaal. Immers:

Daarbij gelden voor het onderscheppen van (ruwe) gegevens in bulk zonder dat deze op relevantie zijn beoordeeld – hetgeen in deze procedure centraal staat – minder strikte eisen dan voor het kennisnemen van de inhoud van de communicatie. Er is bovendien een relevant onderscheid tussen het ontvangen van gegevens en het vervolgens gebruikmaken van die gegevens in individuele gevallen.

Dus ga maar op individuele basis naar de rechter als specifiek jij aangepakt wordt op basis van informatie die uit bulkgegevens is verkregen. “Het zwaarwegende belang van de nationale veiligheid geeft hier de doorslag.”

Jammer. Het is een láng en uitgebreid vonnis maar toch valt de onderbouwing me bij eerste lezing wat tegen. Waaróm is het zo dringend nodig dat er wordt samengewerkt en bulkdata wordt uitgewisseld? Waarom accepteren we dat een partner niet zegt waar de data vandaan komt? En daarbij komt de ergerlijke houding van “je kunt individueel een zaak aanspannen hoor”. Nee. Grmbl.

Arnoud

7 reacties

  1. Hier erkent de rechter dat dat het geval is: de burgers (waaronder Rop Gonggrijp, Brenno de Winter en Mathieu Paapst) hebben een meer dan gemiddelde kans
    dat zij door hun activiteiten een gevaar voor de nationale veiligheid zouden kunnen opleveren en derhalve op grond van de Wiv 2002 onderwerp zouden kunnen zijn van onderzoek door de diensten.

    Woehahahah! Laten we maar meteen alle juristen, journalisten en privacy-activisten als terroristen aanmerken en in de Bijlmerbajes mikken. Zijn we meteen van het gezeur af.

  2. Beknopte samenvatting: – De EVRM en IVBPR zijn bedoeld om burgers bescherming te bieden tegen (democratische) overheden. – De AIVD heeft zich te houden aan Nederlandse wetgeving die EVRM en IVBPR implementeert. – De NSA verzamelt gegevens, maar houdt zich daarbij niet aan de Nederlandse wet (dat hoeft zij ook niet.) – De AIVD en de NSA sluiten een overeenkomst voor gegevensuitwisseling, waarmee gegevens die de AIVD volgens de Nederlandse wet niet mag verzamelen beschikbaar komen. * Nergens in het verhaal wordt duidelijk dat de AIVD een poging doet (in Nederland) onrechtmatige gegevens te filteren. * Van de NSA is bekend (Snowden) dat zij door buitenlandse partners om haar wettelijke beperkingen heen laat werken, Amerikanen door de Canadese of Britse geheime dienst laat bespioneren en dan “gegevens uitwisselt” + (Foliehoedje) De regering ontkent niet dat de AIVD dergelijke verzoeken ook doet.

    Terrorismebestrijding is een relevante overheidstaak, maar de overheid kan geen 100% veiligheid garanderen. Er zal een afweging gemaakt moeten worden welke middelen daarvoor ingezet worden en of de (maatschappelijke) kosten van deze middelen acceptabel zijn kijkend naar de effectiviteit. Dat vereist een politieke discussie over de procedures en werkwijze van de Nederlandse geheime diensten. Daarvoor is openheid nodig.

    Het vonnis van de rechter lijkt op goedpraten van huidig beleid, niet op een kritische toetsing.

  3. Burgers die een rechtszaak tegen de overheid aanspannen = kansloos. En het wordt steeds kanslozer. Onbegrijpelijk dat advocaten nog zaken tegen de overheid aannemen. In hun gedragsregels staat toch dat ze een zaak niet mogen aannemen als die op voorhand zinloos lijkt? Prof. mr. A.Q.C. Tak heeft hier ook veel over geschreven, ikv bestuursrecht. Zijn conclusie eveneens: kansloos. In het privaatrecht gaat het dezelfde kant op. Sign of the times…

    1. Om te voorkomen dat ik een verkeerde indruk wek, voor de duidelijkheid: ik denk dat iedere vorm van gewelddadige opstand voorkomen moet worden. Al was het maar omdat het een zittende macht enkel een excuus geeft om zich nog meer te misdragen.

      John F. Kennedy zei ooit: “Those who make peaceful revolution impossible will make violent revolution inevitable.”

      Je kan echter evenzogoed stellen dat wanneer dat wanneer een rechtssysteem in toenemende mate de (partij)politieke belangen van een overheid zwaarder laat wegen dan de wettelijk bescherming van individuele burgers, dit desastreuze gevolgen kan hebben voor een rechtsstaat als geheel.

      Wanneer rechters op gekunstelde wijze een vonnis in elkaar flansen (zoals hier volgens mij het geval is) waarmee in essentie illegaal gedrag van de overheid wordt witgewassen, is het niet verwonderlijk dat mensen hun vertrouwen in het rechtssysteem verliezen.

      Erger nog, veel mensen (vooral de wat minder hoog opgeleiden) zullen hierdoor zelfs hun vertrouwen in het belang van wetten in het algemeen verliezen. Dat is niet alleen triest, want het probleem zit niet in de wetten zelf maar ligt bij de rechters die er een klucht van maken, maar ook zeer gevaarlijk. Niet alleen kan dit tot gevaarlijke polarisatie leiden, maar uiteindelijk betekend het ook dat burgers naar andere middelen dan het rechtssysteem zullen moeten grijpen om hun belangen, versus die van een (onrechtmatig handelende) overheid, te beschermen.

      De reactie van de politieke en rechtelijke macht op iedere aantasting van hun autoriteit is helaas net zo voorspelbaar als gevaarlijk. De situatie kan er alleen maar draconischer op worden. Het gevolg kan maar zo een sneeuwbaleffect zijn, waarin de zittende macht vroeg of laat te maken gaat krijgen met een beweging die geweld zal gebruiken in een poging de misdragende overheid een halt toe te roemen. Gezien het geweldsmonopolie van de overheid, zal dit zeker geen erg effectieve ontwikkeling zijn. Ik hoop dat de rechters die met dit vonnis gekomen zijn, zich goed realiseren dat zij een belangrijke rol spelen in wat hier mogelijk aan ellende op gaat volgen in de toekomst.

      Wat relatief subtiel begon met het openlijk aan de kant schuiven van het internationaal recht, toen de VS met een aantal Europese bondgenoten besloot Servië te bombarderen (inclusief burgerdoelen!), is inmiddels uitgegroeid tot een Kafkaiaanse werkelijkheid waarin de meeste NAVO leden schuldig zijn aan oorlogsmisdaden en schendingen van universele mensenrechten op ongekende schaal. Bij iedere gelegenheid die zich voor doet (Afghanistan, Irak, Libië, etc.), lijkt het er op alsof men er nog een schepje bovenop doet, alsof ze willen zien meten tot hoever de NAVO weg kan komen met misdaden. Dat NAVO leden stelselmatig vervolging weten te ontlopen maakt hen geenszins minder schuldig aan die misdaden.

      Dichter bij huis kunnen we duidelijk zien hoe onze eigen overheid geen enkele moeite heeft met samenwerking met overheden die zich schuldig maken aan oorlogsmisdaden en andere schendingen van mensenrechten, of deze soms zelfs direct steunen. Die realiteit zal vroeg op laat enkel kunnen leiden tot een situatie waarin we met zijn allen de conclusie zullen moeten trekken dat we enorm fout bezig zijn geweest. Uiteraard zal er (wederom) een grote club mensen zijn die zal beweren: “wir haben es nicht gewust”. Ik vermoed (en hoop zelfs) dat daar deze keer geen enkele tolerantie of sympathie voor zal bestaan. Het is namelijk diezelfde groep mensen die het nu, met hun apathie en soms zelfs regelrechte openlijke steun aan fascisme en oorlogsmisdadigers, mogelijk maakt dat onze overheid misdadige regimes steunt.

      Na de tweede wereldoorlog zijn de Duitsers hard en collectief gestraft voor wat de nazi’s hebben uitgevreten. We weten ook dat in Duitsland (in een groot deel althans), mensen zich goed bewust zijn van de ernst van de misdaden van de nazi’s. Dit is in groot contrast met gebieden waar evenzo fascistische “bondgenoten” van de nazi’s relatief ongestraft zijn weggekomen met hun gruweldaden. Denk dan met name aan Albanië, Kroatië en (West) Oekraïne. Tot op de dag van vandaag kunnen openlijk fascistische en zelfs nazistische organisaties daar praktisch ongestoord hun gang gaan en is hun acceptatie onder de “normale” burgerbevolking schrikbarend groot. Ik heb me in het verleden vaak afgevraagd hoe dit mogelijk is. Na de nodige gesprekken met mensen in die gebieden is het me echter pijnlijk duidelijk geworden hoe het werkt. Door het ontbreken van een collectieve afstraffing, beseffen veel mensen daar (helaas) niet dat wat hun fascisten gedaan hebben tijdens WW2 werkelijk fout was. Iedereen heeft wel een verhaal waaruit zou moeten blijken dat de acties van hun fascisten gerechtvaardigd waren, want… (bla bla bla). De gruwelijke misdaden die gepleegd zijn worden uiteraard even gemakshalve vergeten en confrontatie met bewijsmateriaal daarvan leidt stelselmatig (en voorspelbaar) tot regelrechte ontkenning. In veel gevallen denken de burgers zelfs dat zij (of beter gezegd hun ouders en grootouders) het destijds veel beter hadden dan nu. Het gevolg is vaak dat men zich maar al te graag schaart achter een groep radicalen die “de vijand wel even een poepie zal laten ruiken” en het land weer in “volle glorie zal doen wederkeren”. Een beetje nationale trots kan misschien geen kwaad, maar ik kan uit ervaring zeggen dat de blinder volkstrots en het bijbehorende racisme in deze gebieden voor de meeste Nederlanders werkelijk niet voor te stellen is.

      Mijn excuses voor dit lange betoog en voor wat mogelijk op een afdwaling van het oorspronkelijke onderwerp lijkt. Deze “afdwaling” heeft echter alles te maken met het huidige vonnis. Het stelselmatig bespioneren van burgers heeft alles te maken met de steun die onze overheid geeft aan fascistische regimes elders in de wereld. Met wil namelijk precies weten wie “aan hun kant” staat en wie niet. Dit vonnis probeert het misdadige gedrag van onze eigen overheid goed te praten. Mijn betoog illustreert hopelijk hoe ver wij als land en onze overheid in het bijzonder, reeds is afgegleden in een bijzonder zorgelijke positie. Een positie waarin wij niet alleen de rechten van onze eigen burgers verkwanselt hebben ten guste van een criminele overheid, maar tevens niets ondernemen tegen de medeplichtigheid van onze overheid in de overduidelijk (oorlogs)criminele activiteiten van onze “bondgenoten”.

      Slaap lekker verder met z’n allen. Echter, niet piepen wanneer de (tijd)bom uiteindelijk barst en we met z’n allen de rekening moeten betalen.

  4. Waaróm is het zo dringend nodig dat er wordt samengewerkt en bulkdata wordt uitgewisseld? Waarom accepteren we dat een partner niet zegt waar de data vandaan komt?

    Het is toch de taak van de minister om hier over te beslissen en aan het parlement om te controleren of de minister de goede beslissing neemt? Ik snap wel dat een rechter die inhoudelijk geen enkele informatie heeft hier geen oordeel over wil uitspreken; dat zou de democratische besluitvorming van de Kamercommissie waar dit uitgebreid is besproken en afgewogen doorkruisen. Als je vindt dat de AIVD niet met de NSA moet samenwerken moet je daar Kamerleden op aanspreken, geen rechters. Desnoods word je lid van een partij om dit op de agenda te zetten of richt je eigen partij op.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.