Categorie: Security

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) heeft met het verzamelen van gedetailleerde persoonlijke gegevens niet de privacy geschonden van ongeveer 800.000 patiënten in de geestelijke gezondheidszorg. Dat meldde de NOS vorige week. Ook andere wetgeving is niet in gevaar gebracht, zo oordeelde de rechtbank Midden-Nederland.

In 2023 werd de toezichthouder in een collectieve procedure door diverse stichtingen aangeklaagd. Zij wilden dat de NZa zou stoppen met het opvragen van informatie over de gezondheidssituatie van individuele cliënten in de geestelijke gezondheidszorg bij hun behandelaren en ook met het verwerken van die gegevens, omdat dit het recht op privacy en het medische beroepsgeheim schendt.

Waar gaat het om? Het tussenvonnis uit 2024 (dat ging over de ontvankelijkheidsvraag van de eisers) legt uit:

Op 1 januari 2022 is er een nieuw bekostigingsstelsel voor de geestelijke gezondheidszorg en forensische zorg ingevoerd. Dat is het zorgprestatiemodel. In dat model wordt gewerkt met een systeem van ‘zorgvraagtypering’. Met de zorgvraagtypering wordt de zorgvraag van cliënten in kaart gebracht en wordt er een verband gelegd tussen de zorgvraag en de mogelijke behandelwijzen.

Behandelaren vullen hiervoor zogenoemde HoNOS+-vragenlijsten in, met allerlei scores over sociale en mentale problemen. Met de ingevulde lijsten kan een algoritme worden geijkt en worden de zorgvraagtyperingen ingedeeld. Bij dat laatste ontstond discussie: dat zijn toch bijzondere (medische) persoonsgegevens, hoezo mag de NZa dat opvragen en hergebruiken?

De rechtbank oordeelt nu dat hier sprake is van anonieme gegevens:

De gepseudonimiseerde declaratiegegevens die de NZa ontvangt zijn daardoor geen direct herleidbare persoonsgegevens meer. Hooguit zijn deze declaratiegegevens dan nog indirect herleidbaar,(…)

Drie werknemers van de NZa hebben toegang tot de HoNOS+-gegevens. Van die drie werknemers hebben twee werknemers ook toegang tot de gepseudonimiseerde declaratiegegevens. … [Z]elfs al zouden de twee werknemers binnen de NZa de HoNOS+-gegevens koppelen aan declaratiedata, dat het voor de NZa redelijkerwijs niet mogelijk is om de gegevens te herleiden tot individuen. Doordat de declaratiedata door hashing zijn gepseudonimiseerd, zijn ze versleuteld. De NZa kan deze gegevens niet ‘ontsleutelen’. Zij beschikt namelijk niet over de sleutel om de hashing, en daarmee de pseudonimisering, ongedaan te maken. Ook heeft zij – zoals de NZa heeft aangevoerd – niet de benodigde quantumcomputer om deze hashing te ‘kraken’, omdat die computer simpelweg nog niet bestaat.

De discussie over anoniem versus pseudoniem heeft er dus weer een ronde bij. De verwijzing naar quantumcomputers is wel een leuke: regelmatig wordt gespeculeerd dat deze nieuwe technologie in staat zal zijn om alle bestaande encryptie en hashing te kraken, in de zin dat deze triviaal ongedaan te maken is. Daarbij hoort de filosofische vraag of gegevens dan nu anoniem zijn als ze in de toekomst herleidbaar worden.

Iets concreter is: wat als de NZa wordt gehackt en de brongegevens worden buitgemaakt, waarna de aanvaller alles combineert en de gegevens blootlegt. Maakt dat de gegevens persoonsgegevens? Ja, dan wel. Maar niet nu al. Dat is dus op zichzelf geen redelijk middel om tot herleiding te komen.

In dit specifieke geval geldt overigens dat bij een mogelijke hack bij de NZa de HoNOS+-gegevens anoniem blijven en de declaratiegegevens versleuteld. Ook voor een hacker zal het daardoor technisch gezien vrijwel onmogelijk (en in ieder geval verboden) zijn om de gegevens te herleiden tot individuen, omdat hij dan meerdere partijen zou moeten hacken.

Meer algemeen is er nog de discussie over patiëntprivacy, want ook als je heel formeel de gegevens anoniem noemt, blijft het een verplichting voor patiënten om zeer gevoelige informatie af te staan aan een grote, onzichtbare organisatie.

Net als bij de EHDS van gisteren is de conclusie hier: dat zit wel goed, want het is uitgebreid onderzocht en gemotiveerd, en bovendien verbonden aan een wettelijke regeling. Dat moet genoeg zijn in een democratische samenleving.

Hetzelfde geldt voor het medisch beroepsgeheim: ook dat mag worden doorbroken als dat wettelijk geregeld is, en die regeling op zichzelf maatschappelijk aanvaardbaar is. Daar heeft de wetgever over nagedacht en een redelijke afweging gemaakt, dus ook dat is in orde.

Arnoud

Een lezer vroeg me:

Ik ben ZZP’er en mijn accountant vraagt om een kopie van mijn identiteitsbewijs in het kader van de Wwft. Mijn vraag is: is het echt noodzakelijk dat mijn accountant een kopie van mijn identiteitsdocument bewaart? Kan hij niet gewoon alleen het nummer daarvan opschrijven, als bewijs dat hij het heeft gezien?

Korte antwoord: Dat is hij wettelijk verplicht, en nee er mogen geen doorhalingen of watermerken op gezet.

De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) eist van organisaties zoals accountants dat zij cliëntenonderzoek doen. Hiermee wordt het moeilijker voor criminelen om illegaal verkregen gelden in het financiële systeem te brengen of terroristische activiteiten te financieren, is de gedachte. Dit wordt ook wel de “poortwachtersfunctie” genoemd.

De accountant moet dus met zekerheid kunnen vaststellen wie de cliënt is. Dit moet met een wettig identiteitsbewijs. (Er is wat discussie over het rijbewijs, maar dat terzijde.) En de accountant moet kunnen aantonen dat aan de wettelijke verplichtingen is voldaan bij eventuele controles door toezichthouders.

De kopie dient dus als bewijs bij zo’n controle dat de accountant de identificatie van de cliënt heeft gedaan (artikel 33 Wwft). En de reden dat daar geen strepen of watermerken overheen mogen, is omdat dan bepaalde echtheidskenmerken niet meer te verifiëren zijn. Nee, ik weet ook niet welke dat zijn die verifieerbaar zijn op een kopie maar dat is consequent wat banken zeggen en rechters accepteren, dus daar moeten we het mee doen.

In strijd met de AVG is dit ook allemaal niet. Omdat artikel 33 Wwft de kopie verplicht (en het bewaren daarvan), is er een AVG-grondslag – de wettelijke plicht. De AP bevestigt dit in een publicatie over identificatie bij financiële ondernemingen, maar ik weet dat de Rijksoverheid wat losser is met haar uitspraak dat “Banken en financiële dienstverleners zijn niet verplicht om een kopie of een scan van uw identiteitsbewijs te maken.”

Arnoud

Het Zwitserse Proton dreigt Zwitserland te verlaten als de regering een herziening van de surveillancewet aanneemt, las ik bij Tweakers. Nee, geen deeltje ontsnapt uit de Large Hadron Collider maar de versleuteldemaildienst ook wel bekend als Proton Mail. Het roept de vraag op, wat zouden ze werkelijk kunnen doen?

Proton is het bedrijf achter de dienst ProtonMail, maar men heeft ook aanverwante diensten zoals VPN, opslag en kalender. Unique selling point van het bedrijf is een volledige commitment aan data privacy en klantgeheim, inclusief client side encryption waarbij ook het bedrijf niet bij klantdata kan.

Voor veel mensen was het in 2021 raar te horen dat Protonmail op bevel toch bleek te loggen, ondanks dat men overal zegt niet te loggen. De reden was simpel: bij een concrete verdenking van een persoon moet ook Proton de in- en uitkomende mail loggen. De inhoud kan men niet bij, dus die hoeft niet te worden gegeven.

De aankomende wijziging van de Zwitsere surveillancewet zou dit moeten veranderen. Die wijziging ligt nu in internetconsultatie, dus er kan nog veel wijzigen, maar inderdaad staat hier een decryptieplicht in van mails die jouw dienstafnemers versturen, voor zover dat voor jou technisch haalbaar is.

Als ik zelf met GPG uitgaande mails versleutel, hoeft Proton dus niets te doen. Maar als ik hún encryptie gebruik, dan moet Proton dus een achterdeur hebben voor het geval Justitie eist dat mijn mail toegankelijk moet worden. En dat is precies wat Proton niet wil.

Inderdaad gaat dit erg ver, veel verder nog dan ook in Europa ter discussie staat. Een algemene decryptieplicht ligt al een tijdje niet meer op tafel, de discussie hier gaat over het automatisch meekijken bij verstuurde afbeeldingen of er kindermisbruik op te zien is.

Of het wetsvoorstel het gaat halen, kan ik zo niet inschatten. In het bronartikel bij Der Bund staat nog dat het voorstel tegen een arrest van de hoogste Zwitserse rechter in gaat, maar dat is natuurlijk geen argument. Een wetgever mág wetten maken die jurisprudentie aan de kant schuift, dat is hun goed recht. Tenzij de wet tegen hoger recht aanbotst, zoals het EVRM (waar Zwitserland bij zit), maar dat is hier geen uitgemaakte zaak.

Arnoud

Een lezer vroeg me:

Mocht het Data Privacy Framework (DPF) komen te vervallen, dan schrijft het kabinet dat we kunnen terugvallen op de modelcontractbepalingen (SCC’s) in onze contracten met cloud-providers om de privacy te waarborgen. Echter, hoe kan een contract met een cloud-provider nu zaken opvangen als het inperken van de toegang tot EU-gegevens door Amerikaanse inlichtingendiensten, zoals nu door DPF wordt gedaan?

Het Data Privacy Framework of DPF is een set afspraken tussen de VS en de EU, waarmee een zogeheten “adequaat niveau” van omvang met persoonsgegevens in de VS wordt vastgelegd. Op grond van het DPF is vervolgens door de Europese Commissie gesteld dat de VS een adequaat land is om persoonsgegevens heen te brengen, mits je dat doet binnen de kaders van het DPF.

Recent heeft president Trump leden van het voor het DPF essentieel orgaan, de Privacy and Civil liberties Oversight Board (PCLOB), ontslagen. Hierdoor is er geen quorum meer voor deze board om beslissingen te nemen, zodat ze effectief machteloos is geworden. Daarmee lijkt het DPF niet meer te voldoen aan de afspraken en is de kans groot dat het adequaatheidsbesluit moet worden ingetrokken.

Als dat gebeurt, kun je dus geen persoonsgegevens meer overbrengen naar de VS. Oftewel: geen US clouddiensten gebruiken voor opslag of verwerking daarvan. (Bij Europese dochterbedrijven met datacenters alhier is een ander verhaal.)

Naast dat adequaatheidsbesluit zijn er ook de zogeheten modelcontractbepalingen (SCC’s). Hiermee regel je het zelf: je spreekt met je Amerikaanse wederpartij regels af waarmee zij zich conformeren aan de AVG, kort gezegd. Daaronder valt ook het nemen van maatregelen die AVG overtredingen borgen, zoals het in strijd met de AVG afgeven van persoonsgegevens aan Amerikaanse justitie.

Een terecht punt is hoe je dat doet als de lokale wetgeving je daartoe juist verplicht. Dat punt was even minder relevant, omdat de redenering was dat dóórdat het DPF en het adequaatheidsbesluit er waren je mocht aannemen dat dit niet zomaar zou gebeuren. Een adequaat land mág haar justitie dingen laten vorderen, die kaders zijn gewoon AVG-conform – dat is het punt van het land adequaat achten. Het zit wel goed daar.

Dat argument staat natuurlijk op losse schroeven als dat adequaatheidsbesluit nu ingetrokken wordt door het wegvallen van het DPF. Wat heb je dan nog om te zeggen, mijn Amerikaanse wederpartij kan zich gewoon aan de SCC afspraken houden?

In een recente kamerbrief zegt onze staatssecretaris Digitalisering en Koninkrijksrelaties daarover dat “Mocht het DPF komen te vervallen, dan zal mogelijk middels een DTIA gekeken moeten worden naar de vraag of er (en zo ja welke) aanvullende waarborgen of maatregelen moeten worden genomen om de in de AVG vereiste rechtsbescherming voor natuurlijke personen te waarborgen.” Dat schuift dus het probleem voor ons uit.

Terzijde: Of Amerikaanse inlichtingendiensten stiekem bij data kunnen is volledig irrelevant voor deze discussie. Dat is een beveiligingskwestie, maar staat los van de vraag of je van de AVG je data mág opslaan daar. Die vraag gaat pas spelen als overheidsinstellingen op grond van de wet vorderen dat ze data mogen hebben, dus juridisch in plaats van gewoon praktisch er bij willen. De NSA is hetzelfde als iedere willekeurige indringer van buitenaf.

Arnoud