Ruzie met de universiteit over een briljant idee

Keiharde onderhandelingen, contracten onder druk tekenen of aandelen moeten afstaan. Dit soort zaken verwacht je misschien bij bedrijven, maar niet op universiteiten. Dat schreef de NOS onlangs. Universiteiten blijken soms maanden tot jaren met studenten te steggelen over contracten rondom uitvindingen en software die studenten maken. Dat verrast natuurlijk wel, want een universiteit is toch een wetenschappelijke instelling die niet direct alles zou moeten claimen dat studenten (niet eens werknemers) bedenken. Maar de praktijk is weerbarstig.

Je zou zeggen, natuurlijk kan een student de door hem of haar opgedane kennis vrij toepassen als hij afstudeert of tijdens de studie een briljant idee opdoet. Maar tot veler verrassing blijken universiteiten dan toch claims te leggen op die kennis. Vaak gaat het dan om octrooien, maar ook auteursrechten staan daarbij steeds vaker centraal: de meeste studenten ontwikkelen software (zoals apps) waarmee ze de markt op willen, en de auteursrechten op die software worden dan geclaimd.

Een belangrijk argument daarvoor is dat docenten of hoogleraren hebben meegedacht of zelfs meegewerkt aan die software of het idee. En het is nu eenmaal zo dat als twee mensen iets bedenken, ze beiden rechten kunnen claimen. Maar het voelt wel raar omdat een student toch (zeker bij de afstudeeropdrachten) juist een éigen prestatie moet neerzetten. Als je dan als prof zegt, dat heb ik mee bedacht, is er dan wel een valide afstudeerklus afgerond?

In het artikel lees ik dan ook “wat als je faciliteiten van de universiteiten hebt gebruikt, zoals een lab of printer”, maar daar krijg ik zo’n jeuk van dat ik het kort zal houden: eigendom van productiemiddelen is irrelevant bij de vraag wie intellectueel rechthebbende is. Kom op nou.

Een opvallende in het artikel is de TU/e (mijn alma mater, 1999) die de IE-rechten claimt bij inschrijvingen dat al sinds jaar en dag doet. Dit noemen zij “een voorzorgsmaatregel, omdat er veel met bedrijven wordt samengewerkt.” Want bedrijven nemen graag studenten in dienst voor stages en afstudeerklussen, maar hebben geen zin om per student te onderhandelen over de IE-rechten. Als het raamcontract tussen TU en bedrijf gewoon zegt “alle IE wordt van het bedrijf” dan gaat dat een stuk vlotter.

En nou ja, ik snap best dat als je als bedrijf een student aanneemt voor een klus, je de rechten op zijn of haar werk wilt hebben. Dat moet je apart regelen, want een stage (al dan niet in verband met afstuderen) is geen arbeidsovereenkomst en dus ben je wettelijk geen eigenaar van die rechten. Maar de TU/e regelt het wel héél vroeg, namelijk bij de inschrijving als student. Dat voelt wel een tikje sneaky want welke student-in-spe staat er op dat moment bij stil? En of het juridisch klopt, kun je ook betwijfelen: een akte van overdracht moet concreet en specifiek zijn over wát er wordt geleverd. “Al datgeen ooit gemaakt wordt” is bijvoorbeeld veel te generiek.

De koepel voor universiteiten, de VSNU, werkt nu aan een eenduidige richtlijn voor universiteiten over hoe ze met uitvindingen van studenten om moeten gaan, meldt de NOS nog. Ik ben benieuwd. Mijn suggestie: de student houdt zijn rechten, docenten claimen geen mede-eigendom tenzij concreet software van de universiteit is gebruikt en bedrijven moeten bij begin van de stage gewoon in de stage-overeenkomst regelen (met de student dus, niet de universiteit) welke rechten zij willen hebben.

Arnoud

13 reacties

  1. De laatste keer dat ik met een student/stagair werkte had die gewoon een tijdelijke arbeidsovereenkomst net als de medewerkers van het bedrijf. Dit is toch echt alleen maar een probleem als je de studenten niet eens minimumloon wil betalen voor hun werk.

  2. Arnoud, maar is het bij universiteiten (of eigenlijk iedere opleiding) niet om te draaien? De student betaald voor een dienst (een opleiding, de kennis van de instelling) dus als die dienstverlener (de professor/leraar) je helpt met je werk dan zou het logischer zijn dat dit valt onder de dienst die je afneemt. En dus, tenzij expliciet anders afgesproken per geval, mag de universiteit niets claimen.

  3. Ik vind het trieste hieraan dat dit soort rechten ooit is bedacht zodat het de bedenker zou stimuleren om producten of diensten te bedenken, in de wetenschap dat zij of hij het ook kan exploiteren, en niet iemand anders er mee aan de haal gaat. Wat ik hier (en elders) lees lijkt toch heel erg dat dit soort rechten misbruikt wordt zodat anderen er mee aan de haal kan gaan, en de bedenker met lege handen staat.

    Het belang van een stagebedrijf snap ik, maar dat van de universiteit niet. Ik zie de universiteit dit niet commercieel exploiteren, evenmin zie ik ze de kennis verkopen (behalve dan aan de student zelf). Kortom, het lijkt op het zoeken naar verkapte inkomstenbron. Laat de universiteiten dat alsjeblieft doen door startups te promoten, bijvoorbeeld door het verhuren van kantoorfaciliteiten, of -bij een universiteit met een beetje durf- het bedrijf een opstartfinanciëring te geven (eventueel in natura, gratis gebruik van deze faciliteiten) in ruil voor aandelen. Of laat de universiteit stagiairs helpen door raamwerkcontracten te formuleren waarbij een stagiair de rechten overdraagt aan het bedrijf, maar wel een niet-exclusieve royalty free licentie krijgt. Dan help je je studenten in plaats van tegen te werken. Lijkt me een stuk productiever, en als er een succesvol bedrijf tussen zit, heb je kans dat het nog geld oplevert ook.

    1. Het belang van de universiteit komt voort uit verwachtingen die we tegenwoordig hebben van onderzoek. Het algemene publiek vindt het niet meer acceptabel om geld over de schutting te gooien en onderzoekers hun gan laten gaan met onderzoek.

      Tegenwoordig moet er expliciet nagedacht worden over de toegevoegde waarde van het onderzoek. Niet alleen voor de maatschappij maar liefst ook economisch, geld dus. Elk onderzoeksvoorstel moet daarom een stuk hebben over “valorisatie”.

      Universiteiten en onderzoekers worden dus afgerekend op hun toegevoegde waarde. Spin-offs die veel venture capital ophalen zijn grote succesverhalen, dus daar wordt op gestuurd.

      Dus daarom is er zo’n focus op IE.

      1. Je hebt gelijk, maar dat is geen reden om je dan maar alles wat de student doet, meteen al bij inschrijving toe te eigenen. Je moet het EERLIJK regelen, maar pas op het moment dat er een concrete situatie is.

  4. Ik verwijs graag naar het artikel van Wim Maas op IEforum: https://www.ie-forum.nl/artikelen/wim-maas-reactie-op-ad-artikel-studenten-tu-e-moeten-rechten-van-uitvinding-afstaan

    Hierin wordt heel helder uitgelegd waarom de berichtgeving van de NOS eenzijdig is en waarom het juist in het algemeen belang is dat Universiteiten betrokken zijn bij de exploitatie van IE-rechten. Bovendien is valorisatie een verplichte kerntaak van de Universiteiten. Dat is logisch aangezien deze grotendeels gefinancierd worden met publiek geld (en niet met enkel collegegeld, wat veel mensen kennelijk denken).

    1. Het hangt inderdaad af van de omstandigheden. Een student is geen medewerker van de Universiteit en heeft daarom een recht op uitvindingen die zij doet. Als een student stage komt lopen bij een bedrijf, wordt daar in de meeste gevallen en nette vergoeding betaald en vallen de IE rechten toe aan het bedrijf (net als bij gewone werknemers). Als een stage bij een onderzoeksafdeling van de Universiteit gevolgd wordt, is er veelal geen regeling en geen stagevergoeding. Dan lijkt het mij bepaald onredelijk als dan de IE rechten van de student bij de Universiteit komen te liggen. Als de Universiteit dat ongewenst vindt, kan deze voor studenten een stagecontract opstellen zoals Arnoud ook aangeeft. Als alle IE rechten van studenten aan de Universiteit zouden toebehoren, worden ook stages bij bedrijven nogal ingewikkeld (want IE rechten van student zijn dan van de Universiteit).

    2. Bedankt voor de link.

      Wel een interessante zienswijze, met ook wel wat merit.

      Maar aan de andere kant… IE rechten bij samenwerkende partijen zijn altijd complex, en natuurlijk ook bij Universiteiten met personeel, studenten en samenwerkingspartners. Ik vind het wat kort door de bocht om dat als verantwoording te gebruiken om de IE rechten van studenten dan maar automatisch bij de universiteiten neer te leggen.

      Dat zijn wel stabiele partijen met een maatschappelijke functie, die ze best verantwoordelijk opnemen, maar toch, om daar nu mee te verantwoorden om IE rechten van studenten af te pakken gaat ook wel wat ver.

      Dat is een beetje van… ‘Het is de meest praktische oplossing voor de samenleving als geheel, en daarom schuiven we individuele rechten maar even aan de kant.’ Dat is misschien acceptabel bij een noodgeval of in oorlogstijd, maar toch niet in de normale relaties in een rechtsstaat?

  5. Er is bij software (mijn gebied) meestal het geval dat niet zozeer de software meegeschreven is door de docent/begeleider, maar dat de begeleider ideeën aandraagt voor de student (iets wat onder academisch gebruik auteurschap rechtvaardigt, maar niet onder copyright). Aan de andere kant is het dan ook weer zo dat die ideeën wel degelijk waarde toevoegen aan het eindproduct maar meestal niet het niveau van patenteerbaar bevatten (meer bedrijfsgeheim zijn). In sommige gevallen, als het een project is dat bedacht is door de begeleider dan kan dit best significant zijn. Een afstudeerproject is wellicht nog het beste te vergelijken met een leerling-meester relatie (apprentice/master – in de zin van “in de leer”). De begeleider bewaakt het proces en limiteert de complexiteit. Bijvoorbeeld door de student een bepaalde oplossingsrichting aan te raden. Ook bied de begeleider de ervaring die de student nog niet heeft. Stages en/of afstuderen bij een bedrijf levert een nog complexere situatie op. In die situatie is het meestal wenselijk dat het bedrijf de exploitatie op zich neemt en daarvoor de rechten ook beheert. Bij betaalde stages (met arbeidscontract) is dit meestal niet zo moeilijk en waarschijnlijk is de intellectuele rol van de docent dan ook beperkt (maar niet altijd – het kan ook een gezamenlijk project zijn waarbij de student de dagelijkse uitvoering doet).

    Er zijn vanuit het punt van exploitatie twee moeilijkheden. Ten eerste is het zo dat het gros van het (vele) werk niet interessant is vanuit een exploitatie oogpunt. Met andere woorden de kosten van individuele contracten etc. worden makkelijk hoger dan de verwachte opbrengsten. Daarnaast is het uiteraard voor individuen (studenten) lastig om exploitatie uit te voeren, waar een organisatie (universiteit/bedrijf) dat beter zou moeten kunnen. Overigens is exploitatie ook binnen universiteiten vaak heel lastig (het gaat in tegen het normale bedrijfsproces), en worden de rechten meestal gewoon verkocht (of in licentie gegeven).

    In gevallen zoals bij TU/e komt het regelmatig voor dat een student werkt in de context van een groter project waarbij de universiteit samenwerkt met een bedrijf. In zulke gevallen moeten de rechten natuurlijk netjes geregeld zijn. Ook moet dat praktisch uitvoerbaar zijn. Zeker in geval van Europese (horizon2020) projecten is het lastig. Onderhandelingen tussen partijen kunnen zowieso lastig zijn, helemaal als ook studenten (of docenten) individueel partij zijn bij zo’n onderhandeling. Het is zeer mogelijk dat rechtenkwesties nog ver na het project spelen (een derde partij wil licentie op het idee/software in gezamenlijk eigendom) waarbij het achterhalen van individuele studenten (die ook hun toestemming moeten geven) zeer bewerkelijk wordt.

    Het grote probleem zit in het rechtenbeheer niet eigendom, en in beheerskosten niet per se dat studenten niets kunnen krijgen. Aan de andere kant is het wel duidelijk dat er een situatie ingeslepen is waarbij studenten wel heel hard voor het blok gezet worden. Een percentage bij exploitatie is in principe uitvoerbaar (bij een minimum bedrag), een maximum voor deze regeling is ook mogelijk (bij hogere bedragen is een individuele regeling beter).

    In de praktijk zijn universiteiten vrij risicomijdend en zeker universitaire docenten staan meestal niet echt hard stil bij juridische aspecten van wat zij doen. “Leuk” en “interessant” wint het makkelijk van “is dit juridisch goed geregeld” en zeker waar universiteiten veel samenwerken met bedrijven is het snel mogelijk om juridische mijnenvelden te creëren. De beschreven praktijk is echter wel heel erg eenzijdig en gemakzuchtig, dit kan beter.

  6. Ik moet zeggen dat ik het ook een eenzijdig artikel vind.

    Universiteiten moeten met man en macht een verdienmodel zien te creeeren (terwijl hun primaire doel onderwijs is) om ertoe te blijven doen. Dit gebeurt via spin-offs, maar ook via licentiering van IP. Daarvoor is (gedeeld) eigendom nodig. Eerlijk gezegd vind ik het helemaal geen raar argument dat een universiteit de weg naar een idee mogelijk maakt, het idee bijschaaft of bijstuurt, dat dit deze wijze van handelen rechtvaardigt.

    Idd is de aanpak van de TU/e het uiterste van het spectrum. Anderzijds voorkomt dit wel de ellenlange contractuele discussie. Waar studenten geld ruiken, ondanks dat ze zelf (hoogstwaarschijnlijk) geen IP kunnen filen / de kosten niet kunnen betalen en zeker niet voor het onderhoud van het IP, en vervolgens niet kunnen exploitereren, licentieren (door gebrek aan netwerk en andere resources), wordt er onnodig dwars gelegen. Dit gaat ten kosten van het voordeel wat een universiteit, als publieke instellen, en daarmee de samenleving hiervan kan opdoen.

  7. Maar het voelt wel raar omdat een student toch (zeker bij de afstudeeropdrachten) juist een éigen prestatie moet neerzetten. Als je dan als prof zegt, dat heb ik mee bedacht, is er dan wel een valide afstudeerklus afgerond?

    Hier ben ik het niet helemaal mee eens. Ik heb studenten mogen begeleiden vanuit een universiteit, en moet je zeggen dat studenten nog wel eens de neiging hebben om te “dwarrelen”: het initiele idee is goed, maar zonder concrete sturing komt het nooit tot een degelijke afronding. Die sturing gaat bij voorkeur op het proces, maar van tijd tot tijd is die ook inhoudelijk nodig. Je werkt dan mee met de ontwikkeling van het idee, waar de student vervolgens de concrete implementatie doet. Uiteraard, het merendeel van het werk is dan door de student gedaan, maar zonder de begeleiding was het eindresultaat nooit tot stand gekomen.

    1. Nou ja, dat die sturing noodzakelijk is dat onderschrijf ik (ben afstudeerbegeleider aan de VU). Maar ik zou nooit willen dat ik inhoudelijk een bijdrage doe, het lijkt me dat een masterscriptie toch zeker een eigen prestatie moet zijn. Als ik meeschrijf aan een scriptie, al is het maar de opzet, dan is het niet meer de student zijn/haar prestatie toch?

  8. Als je kennis wilt overdragen is het iets waar je voor kiest. Iemand betaald je op dat je het hem leert preciezer men wijst hem hoe hij het moet of kan doen. In gronde leert men het zich zelf met aanwijzingen van de leraar. De leraar laat zich betalen voor kennis overdracht, Hij zou trots op zijn leering moeten zijn. Want het product is gemaakt door de student en niet door de leraar. Voor het materiaal en gebruik van machines betaalt hij ook. Zelf heb ik een leerling hij heeft mij gevraagd of ik het hem leren wil en van blijdschap zij ik ja en ook dat ik er geen geld voor wil, bij reparatie is leert hij van mij hoe het te doen, de opbrengst is voor mij.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.