Bij het gebruik van data en algoritmen moet de overheid burgers centraal stellen, aldus de Nationale ombudsman die hiervoor een ombudsvisie ontwikkelde (via). Onder de titel “Een burger is geen dataset” dringt de ombudsman aan op transparantie, duidelijkheid en bereikbaarheid bij problemen. Je zou zeggen dat dit voor zich spreekt bij inzet van algoritmes, maar nee.
Ik weet niet meer waar ik het las, maar de quote was iets van “inzet van algoritmes is de ultieme bureaucratie”. En bureaucratie is dan weer de poging om de menselijke maat uit procedures te halen, wat op zich een loffelijk streven is om te voorkomen dat je vriendjespolitiek (cliëntelisme) en voortrekken of achterstellen krijgt. Als iedereen gereduceerd wordt tot een formulier, dan is iedereen gelijk. En dat geldt in het kwadraat natuurlijk voor reductie tot een datapoint in een AI systeem.
Daar staat tegenover dat een bureaucratie – en zeker de AI, oftewel de datagedreven bureaucratie – over het algemeen keihard is voor wie niet past op het formulier, of wie het vakje “bijzondere omstandigheden” zocht dat er niet bij bedacht was. Bij een gewone bureaucratie heb je dan nog de menselijke maat, je kunt de behandelende ambtenaar iets vragen of een indringend beroep doen bij de menselijke bezwaarcommissie. Een AI is daar in het geheel niet gevoelig voor. En dat is een groot probleem bij algoritmen in overheidsprocessen.
Een belangrijk aspect van deze problemen is volgens mij dat een algoritme al snel groeit boven het zicht van de ontwerpers. Een erin geslopen bias komt pas vele jaren later naar boven, een procedurele fout is niet zichtbaar omdat het een zeldzame uitzondering is, en ga zo maar door. Ondertussen is het systeem erg populair – want effectief – en wordt het breed ingezet.
Ik ben bang dat ik weer een nieuw mantra ga beginnen, maar: it’s the data, stupid. Ik zou er een lief ding voor over hebben als we voortaan spreken van datagedreven beslissen in plaats van “algoritmen”. Die algoritmen zijn standaard, off the shelf, niet interessant. Die zoeken patronen in je data en maken daar beslissingen mee. Je moet dus kunnen borgen dat je data goed is. En afgezien van mooie woorden over data governance komt er eigenlijk niets daarvan naar voren. Jammer.
Arnoud