Snelle quiz, als er “Bestel nu” op een bestelknop in een webwinkel staat, sluit je juridisch gezien dan een overeenkomst als je erop klikt? Eh, nee, aldus de rechtbank Amsterdam een paar weken geleden. Ja, keek ik ook van op maar het klopt: bij een online bestelproces zit je ergens pas aan vast als het “op niet voor misverstand vatbare wijze duidelijk is gemaakt dat de bestelling een betalingsverplichting inhoudt”, aldus de wet. En enkel “bestel nu” is niet hetzelfde als “dit gaat geld kosten vriend”.
Die strenge regel over betaalknoppen werd in 2012 ingevoerd. De formulering is nogal een mond vol:
De handelaar richt zijn elektronische bestelproces op zodanige wijze in dat de consument een aanbod niet kan aanvaarden dan nadat hem op niet voor misverstand vatbare wijze duidelijk is gemaakt dat de bestelling een betalingsverplichting inhoudt. Indien de aanvaarding geschiedt door gebruik van een knop of soortgelijke functie, is aan de vorige zin voldaan indien bij het plaatsen van de bestelling in niet voor misverstand vatbare termen en op goed leesbare wijze blijkt dat de aanvaarding een betalingsverplichting jegens de handelaar inhoudt.Dit is natuurlijk gericht tegen al die “dark patterns”, zeg maar gerust oplichtingspraktijken, waarbij je wordt verleid om te klikken op neutraal klikkende knoppen en vervolgens een factuur of incasso achter je aan krijgt. Helemaal als het gaat om trucs als gratis proefperiodes die stilzwijgend omgezet worden in maandelijkse betalingen, om eens wat te noemen.
Er staat nog meer in de wet trouwens:
Een knop of soortgelijke functie wordt daartoe op een goed leesbare wijze aangemerkt met een ondubbelzinnige formulering waaruit blijkt dat het plaatsen van de bestelling een betalingsverplichting jegens de handelaar inhoudt. De enkele zinsnede «bestelling met betalingsverplichting» wordt aangemerkt als een dergelijke ondubbelzinnige verklaring. Een overeenkomst die in strijd met dit lid tot stand komt, is vernietigbaar.Die laatste zin is wat de Amerikanen zo mooi een “safe harbor” noemen: als je dit doet, dan zit je goed. Maar het is niet zo dat je per se deze zinsnede moet gebruiken, een andere mag ook, zolang het maar ondubbelzinnig blijkt dat er een betalingsverplichting ontstaat. (Die term is een enorme mond vol ja, het is de vertaling van het verrassend korte Duitse Zahlpflicht dat ik nog wel op een knop zie staan.)
In deze zaak ging het om een huurovereenkomst, waarvoor deze regel ook gewoon geldt. De knop van de handelaar vermeldde alleen “Bestel nu” maar niet expliciet iets over betalen, “zodat het voor [gedaagde] niet duidelijk was dat hij met het aanklikken van de knop zich verplichtte tot het betalen van een maandelijkse vergoeding” in de woorden van de rechtbank. Had er nou een tekstje onder gestaan met “Hiermee sluit u een huurcontract met 12 termijnen van € 59,95” dan hadden we een heel ander verhaal gehad.
Wat ook niet meehielp, is dat er in het proces tot dan toe überhaupt niet gevraagd was naar betalingsgegevens, wat normaal vrij standaard is in online bestellen. Ook daarom hoef je dus niet bedacht te zijn op het ontstaan van een betalingsverplichting. Ik zou zelf in die situatie ook denken dat “Bestel nu” de start van het bestelproces is, net zoals menig shop “Naar de kassa” of “Afrekenen” of iets dergelijks gebruikt om daar te komen.
Toevallig heeft net vorige week het Hof van Justitie hierover uitspraak gedaan (zaak C?249/21), waarin het ging om de tekst “Voltooi boeking”, die op de knop stond bij het inschrijfformulier van een hotel. Je kwam daar met “Ik ga boeken”. Daar kun je in de context van hotels goed over twisten: de term “boeken” wordt, net zoals “reserveren”, vaak gebruikt om een vrijblijvende tijdelijke aanspraak aan te duiden maar óók om de keiharde sluiting van een bindende overeenkomst mee aan te duiden. Het Hof stuurt de zaak terug naar Duitsland: de rechter moet gezien de context en het normale spraakgebruik beoordelen wat die tekst betekent bij dit formulier. Maar daarbij geldt wel een specifieke restrictie:
teneinde in de context van een bestelproces voor het op elektronische wijze sluiten van een overeenkomst op afstand te bepalen of een op de bestelknop of soortgelijke functie aangebrachte formulering, zoals de formulering „voltooi boeking”, overeenkomt met de woorden „bestelling met betalingsverplichting” in de zin van die bepaling, uitsluitend moet worden uitgegaan van de woorden op die knop of soortgelijke functie.Het is niet toegestaan om naar de omstandigheden van het bestelproces te kijken, aldus het Hof. Dat lijkt er dus op dat je een zin onder de knop niet kunt gebruiken, maar dat gaat volgens mij iets te ver. De Duitse rechter had de vraag namelijk als een simpele tegenstelling gesteld: moet het echt om de knop gaan, of mag je naar het hele proces kijken? Dat laatste gaat te ver, dus is het antwoord “dat eerste dat je zegt”. Het zou wel erg streng zijn als de tekst werkelijk letterlijk óp de knop moet staan in plaats van een zin direct daaronder.
Arnoud