Gaat het recht van panorama verdwijnen in het nieuwe Europese auteursrecht?

Het recht van panorama dreigt in het gedrang te komen door Europese regelgeving, meldde onder meer de Automatiseringgids (met twee s’en en geen drie, trouwens). Op 9 juli stemt het Europese Parlement (EP) over een hervorming van de Europese auteursrechtelijke regels. In de huidige tekst is een vergaande inperking opgenomen op het recht om foto’s in de openbare ruimte te nemen: wie dat voor commercieel oogmerk doet, moet alle rechthebbenden betalen wiens werk op de foto staat. Terwijl dergelijk fotograferen nu (in Nederland) volstrekt legaal is.

Fotograferen aan de openbare weg is in principe legaal, maar zoals altijd in het recht zijn daar uitzonderingen op. Eén zo’n uitzondering heeft te maken met wat er moet gebeuren als die foto een auteursrechtelijk beschermd werk op de foto zet. En dan gaat het niet om toevallig een t-shirt met Mickey® erop, maar om bijvoorbeeld een gebouw onder architectuur of een standbeeld van een beeldhouwer die nog lang niet dood is. Zo’n foto is dan een verveelvoudiging onder het auteursrecht, dus in principe auteursrechtinbreuk. Je profiteert dan immers van andermans creatieve inspanning, en dat mag niet.

In principe, want zoals altijd in het recht zijn daar dus uitzonderingen op (jaja, uitzonderingen op de uitzonderingen). Op grond van de informatievrijheid mag je foto’s maken van alles dat je aan de openbare weg aantreft. Oké, wacht even, hier komen we zo niet uit. Er zal een knoop moeten worden doorgehakt, en dat is ook precies wat er zo’n tien jaar geleden in de Europese auteurswetgeving is gebeurd: landen mogen in hun auteurswet een uitzondering opnemen die bepaalt dat je werken die bestemd zijn voor de openbare ruimte, op de foto mag zetten zonder toestemming.

De reden dat er destijds niet gekozen is voor een “in alle landen mag dit”-oplossing, is dat men het simpelweg niet eens kon worden over of het nu moest mogen. Landen als Nederland hadden hier minder moeite mee dan bij voorbeeld België, waar het Atomium fotograferen nog steeds goed is voor een forse rekening van de SABAM. Via Medium vond ik een mooi overzicht per land.

Nu staat er een forse aanpassing van het Europese auteursrecht voor de deur, waarbij onder meer is voorgesteld die regels over panoramavrijheid eindelijk eens gelijk te trekken: in heel Europa volledige vrijheid van panorama, fotografeer maar raak. En dát was dan weer aanleiding voor fors lobbywerk vanuit het andere kamp: niks zomaar een beetje andermans werk fotograferen, betalen zul je, vuige piraat.

Het lijkt me buitengewoon sterk dat deze beperkende regel het gaat halen, maar als het wel gebeurt dan is dat een búitengewoon slecht idee. Beiden om dezelfde reden: in de meeste Europese landen is er al enige vorm van panoramavrijheid, en de afgelopen tien jaar (sinds de laatste wetswijziging dus) is het aantal mensen dat foto’s op straat maakt zo explosief gegroeid dat ieder maatschappelijk draagvlak voor “dat mag je niet fotograferen, want daar zit auteursrecht op” allang door het afvoerputje is weggegleden (een vlak dat wegglijdt, wacht wat – afijn). Dit in de wet zetten is dus een goede manier om het auteursrecht te ondermijnen. Dat kan toch ook weer niet de bedoeling zijn.

Arnoud

24 reacties

  1. Dit in de wet zetten is dus een goede manier om het auteursrecht te ondermijnen. Dat kan toch ook weer niet de bedoeling zijn.

    Misschien is het wel een geniaal plan van de vuige piraten om op deze manier het hele auteursrecht te ondermijnen 🙂

    Het is een absurd voorstel maar ik ben bang dat het wel ingevoerd zou kunnen worden. Het EP heeft al vaker laten zien dat ze de kant van de lobbyisten kiezen ipv de EU-burgers.

    1. Serieus? Mijn gevoel is juist dat het EP pro-burger is en dat daarna de Raad van Ministers zich laat belobbyen door het bedrijfsleven en dingen uitkleedt. Kijk naar de Privacyverordening, die forse tanden had tegen privacyschending (100miljoen boete, verplichte privacy officer met verbodsrecht, optout voor profiling) en al die tanden zijn getrokken in de compromistekst die er nu ligt. Of denk aan de softwarepatentenherrie waar het Parlement patenten zo ongeveer afschafte als het ergens rook naar software en de Raad dat allemaal weer op zijn kop zette.

  2. Kunnen we hier iets met het ‘nieuw publiek’ verhaal (analoog aan het wel of niet aanboren van een nieuw publiek dmv een embedded filmpje)?

    Het lijkt mij dat iedereen vrij is om zelf naar een gebouw of standbeeld te kijken, zonder toegangskosten te betalen (anders dan in een museum), en dat daarom een reproductie in de vorm van een foto per definitie geen nieuw publiek kan bereiken.

    De auteursrechtenlobby is echt aan het doorslaan, naar mijn mening.

    Overigens, Google streetview kan wel ophouden te bestaan zonder vrijheid van panorama.

      1. Het gaat toch om het KUNNEN bekijken. Iedereen kan het kunstwerk vrij bekijken. Het is notabene in de openbare ruimte geplaatst met het doel dat iedereen het kan bekijken.

        Ja, je moet wel naar de juiste plek reizen. Maar als dat een criterium is, leidt dat wel tot een heel rare situatie: Je mag wel foto’s nemen (je bent dan zelf immers al op de juiste plaats; en dus geen nieuw publiek), je mag die ook laten zien aan mensen in de buurt (die zijn er immers ook al), maar je mag die foto’s niet laten zien aan iemand op 1000 km afstand, en je moet ze misschien wel deleten als je zelf buiten zichtafstand bent.

        1. Maar dat zou betekenen dat ook een regio restrictie (uitzending gemist) omzeild mag worden omdat áls je gewoon naar NL gaat je het toch kan zien of met een VPN. Ook achter een (niet-betaalde) inlog zou geen restrictie meer kunnen zijn omdat iedereen zich zou KUNNEN registreren.

          Ik denk niet dat nieuw publiek op die manier opgerekt kan worden.

      2. Maar als ’t gebouw al op streetview staat (en zo’n beetje alles in europa staat op streetview), dan kan heel internet ’t zien. En als heel internet ’t kan zien, kun je toch geen nieuw publiek aanboren door een foto op internet te zetten?

        Tenminste, was dat laatst niet ergens de redenering rondom dat hele “omgwtfbbqhyperlinkszijnillegaal/legaal”-gedoe? Dat gaat dan hierbij toch ook op?

  3. Het lijkt me buitengewoon sterk dat deze beperkende regel het gaat halen, maar als het wel gebeurt dan is dat een búitengewoon slecht idee.

    Mee eens, precies om de door jou genoemde redenen.

    Dit in de wet zetten is dus een goede manier om het auteursrecht te ondermijnen. Dat kan toch ook weer niet de bedoeling zijn.

    Het zal vast niet de bedoeling zijn, maar ik zie het wel als een lichtpuntje: groeiende steun voor een grondige auteursrechtenhervorming. Een gevaarlijkere consequentie is dat slechte wetten het respect voor de wet in zijn algemeenheid ondermijnen. Als mensen het idee hebben dat ze hoe dan ook strafbaar zijn, dan gaan ze gewoon doen waar ze zin in hebben, zonder zich ergens wat van aan te trekken.

  4. Omdat met het invoeren van zo’n ‘recht’ het publiek dus effectief rechten verliest, zal de daardoor ontstane schade gecompenseerd moeten worden. Ik denk dat dit zeker aanvechtbaar is in een aantal landen, zeker gezien de motivatie die bv het Engelse hooggerechtshof nog onlangs uit de kast trok om de thuiskopie weer om zeep te helpen: het was niet nodig schade aan te tonen, noch deze te kwantificeren. De partij die de wijziging wilde doorvoeren moest bewijzen dat daardoor zelfs niet de meest geringe kans op de meest minime schade zou ontstaan…. Met rechters die zo redeneren zet je dus effectief het hele wetgevingsproces en de hoognodige rationalisatie van het auteursrechtensysteem op slot — en daarmee kun je dus elke aanpassing van het auteursrecht tegenhouden.

    Ik zelf ben al lang opgehouden de huidige auteursrechten als legitiem te beschouwen. Op ondemocratische wijze tot stand gekomen zonder enige op bewijs gebaseerde rationele onderbouwing is het een gedrocht dat het hele culturele speelveld verziekt. Ik beschouw elke poging tot handhaving van dit corrupte systeem een vorm van tyrannie, waartegen men zich desnoods met geweld mag verzetten volgens de principes van de acte van verlatinghe, die in zekere zin de oorsprong is van alle wetgeving in Nederland…. in minder bombastische woorden: ze kunnen de pot op.

  5. Het kan de warmte zijn maar lees ik dit nou goed? Het fotograferen van auteursrechtelijk beschermde werken wordt verboden? Ik dacht dat fotograferen, zeker op de openbare weg, altijd mocht maar dat er mogelijk een beperking zit op publicatie. Arnoud, kun je dit verhelderen?

    1. Voor strikt eigen gebruik zou je ook straks nog zulke werken mogen fotograferen. Maar zodra je gaat publiceren, loop je onder de voorgestelde regel meteen tegen auteursrecht aan, wat nu dus niet het geval is. Ik mag nu foto’s van de Erasmusbrug verkopen zonder toestemming, straks neit meer.

    1. Ik zou er wel voor zijn als een gemeente alleen bouwvergunningen afgeeft voor gebouwen met een “vrije” licentie. Desnoods regel je maar een goedkopere architect, als de elite-architecten niet mee willen werken.

        1. Tja, inderdaad dat is ook een totaal van de pot gerukt excess van auteursrecht. Mijn advies, neem als opdrachtgever in contracten met auteurs (en aanverwanten) altijd de clausule op dat zij de persoonlijkheidsrechten en alle, inclusief eventueel toekomstig toe te kennen rechten die betrekking hebben op de specifieke instantie van het te leveren werk niet zullen uitoefenen, en als zij dat wel doen, zij alle daaruit voortvloeiende kosten zullen vergoeden, inclusief die die met het verwijderen van het kunstwerk gepaard zullen gaan.

          Als schouwburg zou ik voor het alternatief kiezen het werk geheel te verwijderen, en dan maar verder te gaan met een rechtenvrij standaard wit plafond.

  6. In de tijd van het oude artikel 18 Aw. kreeg ik als publicist een vette rekening van NLG. 4.000,– van de toenmalige st. Beeldrecht voor o.a. het publiceren van enkele foto’s van het Nationale Monument op de Dam te Amsterdam (en nog enkele andere beeldwerken) in een in eigen beheer uitgegeven fotoboek van Amsterdam. Later is het art. 18 Aw. gewijzigd en verbeterd. Nu mag dat wel, nog wel, mits voldaan aan de voorwaarde ‘zoals het zich daar bevindt’. Europese wetgeving lijkt die situatie te willen gaan terugdraaien. Dan maar Amsterdam zonder Nationaal Monument. Alsof er geen Tweede Wereldoorlog is geweest.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.