Een Belgische arts die een dodelijk ongeluk veroorzaakte, eiste dat zijn naam uit het online archief van een krant wordt gehaald. Dat meldde NRC onlangs. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens gaf de arts gelijk: dat bericht had niet zo online mogen staan, gezien de omstandigheden. Schande, uitwissen van archieven, hoor ik overal – het ligt iets genuanceerder.
De zaak komt erop neer dat de krant Le Soir in 1994 een artikel publiceerde over verkeersongevallen, en daarbij de naam noemde van deze arts als veroorzaker van een dodelijk ongeval. In 2000 werd de arts hiervoor veroordeeld (twee jaar voorwaardelijk).
In 2008 besloot de krant haar archief gratis en zonder drempel online te zetten, waarna via zoekmachines iedereen met de naam van deze arts dit artikel uit 1994 kon vinden. Dat vond de arts bepaald niet wenselijk, en sinds 2010 lag de zaak dan ook in de juridische clinch.
De arts koos ervoor de krant aan te spreken en niet Google. Dat laatste zou voor de hand liggen gezien de vergeetrecht-jurisprudentie die er al sinds 2014 ligt. Maar er zijn natuurlijk meer zoekmachines, en bovendien kan een krant ook prima enige barrières opwerpen zonder gelijk heel 1984 te gaan en het archief door de shredder te halen.
De krant had dat overigens ook gedaan: de direct vindbare versie van het artikel was geanonimiseerd, en pas na een doorklik (of gebruik van de interne zoekmachine) kreeg je de versie met namen. Uiteindelijk kwam de zaak dus bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens terecht, en die zag hier toch een tekortschieten van de krant in. En dan niet meteen omdat het artikel niet geheel weggelaten was, maar omdat er meer is dat je kunt doen:
Het Hof vindt het vooral verwijtbaar dat men eigenlijk geen van deze stappen heeft genomen, zelfs niet een “NOINDEX” tag zodat Google het artikel niet meer zomaar zou vinden. Maar ook een simpele vorm van pseudonimiseren zou kunnen, zoals de naam vervangen door “mr X”.Meanwhile, the publisher of a website can, for instance: (a) remove all or part of a text stored in the digital archive; (b) anonymise the details of the person referred to in the text; (c) add a note to the text, that is, update the text by means of digital rectification (where the information was inaccurate) or via an electronic communication (where the information was incomplete); (d)remove the article from the index of the website’s internal search engine; or (e) have the article de-indexed, either fully or partially (in relation only to searches based on the name of the person concerned), byexternal search engines, on the basis of access codes or directives issued to the search engine operators preventing their search programmes from crawling certain locations.
Verder bevestigt het Hof dat juridische vragen zoals deze nooit met een eenvoudige vuistregel (“onze archieven blijven altijd volledig”) afgedaan kunnen worden. Dat is ook de reden dat ik niet echt bang ben dat deze uitspraak een stortvloed aan vergeetverzoeken gaat geven. Het moet echt gaan om bijzondere omstandigheden, zoals een zeer oude situatie van nul relevantie in 2023, een reeds uitgediende straf en geen enkele maatregel genomen om de belangen van de betrokkene te dienen.
Arnoud
Het probleem is dat als de integriteit van het archief eenmaal geschonden is, het hele archief ‘verdacht’ wordt. Stel dat inderdaad de naam van persoon wordt vervangen door ‘Mr X’, zelfs met een aantekening waarom dit gebeurd is, hoe weet ik dan als onderzoeker dat een ander artikel niet ook aangepast is (of zelfs recent toegevoegd is met een valse datum!) waarbij de aantekening vergeten of ‘verdwenen’ is?. Of dat een onderzoeker over 200 jaar denkt ‘goh wat hadden de mensen vreemde namen vroeger’
Ik begrijp wel dat die persoon ook rechten heeft, maar de maatschappelijke schade gaat veel verder dan dat dit ene artikel niet meer accuraat is: het hele archief wordt onbetrouwbaar (of misschien wel alle archieven van alle kranten. Als er eenmaal is geknoeid, wie kan dan nog zeggen hoeveel er is geknoeid?)
De krant kan natuurlijk barrieres opwerpen, financieel of technisch of administratief, en het archief inhoudelijk integer houden (en dat is blijkbaar wat het Hof had gewenst), maar ook dat is volgens mij onwenselijk: De correctheid van een archief is maatschappelijk belangrijk, maar de gemakkelijke toegankelijkheid van het archief is ook belangrijk, voor zoveel mogelijk mensen, niet alleen voor professionele onderzoekers met een VOG die fysiek naar de leeszaal kunnen komen tijdens de beperkte openingsuren.
Dan zet je er toch bij, dit artikel is op last van de rechter geanonimiseerd? Ik zie niet hoe dat ineens aanleiding geeft om aan ieder artikel te twijfelen.
Ja, dat kun je erbij zetten. Maar wie kan garanderen dat die info bij toekomstige kopien of hergebruiken van het artikel niet per ongeluk verdwijnt? Je kunt je bijvoorbeeld best voorstellen dat een database-structuur niet volledig 1 op 1 naar een toekomstige versie overgaat en dat de link naar de aantekening verloren gaat.
Of wie kan garanderen dat degene die het moet uitvoeren niet vergeet die aantekening erbij te zetten? Of bij een latere heraanpassing de andere kant op vergeet die aantekening te verwijderen?
Het kan zelfs met opzet zijn. Ik moet dan denken aan de Engelse ‘superinjunction’ (dat media over bepaalde zaken niet mogen rapporteren, en zelfs niet mogen melden dat ze er niet over mogen rapporteren). Als de rechter besluit dat het geanonimiseerd moet worden, kan de rechter net zo goed besluiten dat dat zonder aantekening van de redenen daarvoor moet.
(Ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat een dergelijke aantekening nu of in de toekomst een trigger kan zijn om geautomatiseerd naar het originele artikel in de papieren krant of een internet-archief te zoeken, zodat het effect nul wordt. De klager zal dan de rechter kunnen overtuigen dat een dergelijke aantekening erbij de maatregel zinloos maakt en dat een aantekening dus expliciet verboden wordt).
Met een archiefintegriteit is het zoals met dood of zwanger: een beetje kan niet, het is alles of niets.
Je kunt ook bij normale migraties al die dingen niet garanderen. En dat verlangen we ook niet van archiefeigenaren. Waarom moet dit dan ineens keihard afgedwongen worden bij deze situatie?
Een superinjunction past niet in een democratische rechtsstaat, en in de EU wordt zoiets dan ook zeker niet erkend. Controle is een kernaspect, dit is ook waarom bijvoorbeeld smadelijke uitingen in een vonnis integraal herhaald worden.
Ik vind het onzin om te stellen dat integriteit alles of niets is. Metadata kan veel nuance toevoegen, van “dit artikel is gerectificeerd, zie URI” tot “op last van de rechter is de naam van de bestuurder verwijderd”. Metadata bewaren bij een artikel is een standaard deel van archiefbeheer dus het voelt als van een mier een olifant maken om op die grond een en ander categorisch af te wijzen.
Ja, metadata kan veel toevoegen, maar metadata kan kwijtraken. Het is natuurlijk beter dan niets, en in een ideale wereld zou het moeten werken.
Je hebt wel een beetje gelijk dat ik in mijn enthousiasme misschien doordraaf, maar ik houd nu eenmaal van een rechtlijnige wereld.
En ja, als ik die persoon zou zijn zou ik het ook niet leuk vinden als niet-langer-relevante info over mij zo makkelijk te vinden was. Maar, aan de andere kant… niet-langer-relevant… wie zijn wij om dat nu te beoordelen? Voor de familie van het slachtoffer is het misschien nog steeds heel relevant dat de dader identificeerbaar is. En wie weet wat een socioloog of historicus over 50 jaar relevant vindt?
Jij hebt wel een zeer hoog idee van online media archieven.
Ik ben er 100% zeker van dat de meeste media archieven wijzigingen hebben en maar goed ook.
Uiteindelijk gaat dit over een maatschappelijk “fait divers” (niet voor de betrokkenen), waar er zelfs vragen kunnen gesteld worden of de naam überhaupt mocht geschreven worden. De naam is in ieder geval gepubliceerd vooraleer de schuldvraag is behandeld. De rol van de media is in zo’n situaties vaak niet onschuldig.