De Rechtbank Rotterdam heeft AI ingezet als schrijfhulp bij het opstellen van het strafvonnis, las ik bij Tweakers. AI is niet gebruikt om te helpen met het nemen van de rechterlijke beslissingen zelf, voegt de rechtbank daar snel aan toe, hoewel men wel enthousiast is over de resultaten. Het zette me aan het denken: wat zouden we nog meer kunnen doen met AI zonder gelijk te vallen over de bekende risico’s?
Procedureel was deze proef goed ingericht. Er is gelet op vertrouwelijkheid en integriteit, geen privacygevoelige gegevens of herleidbare feiten ingevoerd en het ging alleen om een schrijfhulp:
De suggesties en formuleringen die door de AI voor de strafmotivering zijn aangedragen op grond van ingevoerde korte algemene feiten en omstandigheden van de zaak zijn zorgvuldig beoordeeld en geselecteerd door de strafrechters en de griffier. Zij hebben daarbij gewerkt volgens de standaard werkwijze, waarin de griffier een concept maakt dat vervolgens door de strafrechters gezamenlijk is aangepast tot de definitieve strafmotivering. Van groot belang is daarbij dat AI geen beslissingen heeft genomen, beslissingen heeft voorbereid en/of afwegingen heeft gemaakt.Hier kun je moeilijk op tegen zijn, maar de toegevoegde waarde is dan ook weer niet heel denderend. Maar we zijn nog lang niet klaar voor een robotrechter (hoi eCourt), nog los van dat die dan alle hoogrisico-eisen onder de AI Act over zich heen krijgt.
Vonnissen schrijven is voor een deel het hanteren van standaardteksten. Rechtspraak is vrij formalistisch in hoe een vonnis wordt opgebouwd, maar ook hoe je dingen motiveert. Je ziet bij zaken vaak standaardformuleringen om vaste jurisprudentie aan te halen. Een bekende is
Bij een botsing tussen enerzijds het door artikel 7 Grondwet (Gw) en artikel 10 van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) gewaarborgde recht op vrijheid van meningsuiting en anderzijds het door artikel 10 Gw en artikel 8 EVRM beschermde recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer – waaronder het door haar ingeroepen recht op bescherming van de goede naam/reputatie is begrepen (EHRM 15 november 2007, no. 12556/03, Pfeifer/Oostenrijk, EHRC 2008, 6) – moet het antwoord op de vraag welk van deze beide rechten in het concrete geval zwaarder weegt, worden gevonden door een afweging van alle terzake dienende omstandigheden van het geval.Daarna moet je al snel de jurisprudentie toesnijden op de zaak. En dat moet op een bepaalde manier, want als je niet de subsidiariteit expliciet benoemt dan kan een partij daarover piepen in hoger beroep. Daar kun je dan een sjabloon voor gebruiken, maar dat komt de leesbaarheid niet ten goede. Een LLM dat je teksten op maat schrijft vanaf jouw sjabloon is dan volgens mij een prima manier.
In de jaren negentig is geprobeerd of we niet met eenvoudiger taal kunnen procederen. Dat is in 1996 keihard afgewezen door de Hoge Raad (Klare Taal I arrest). Je moet álle wettelijke componenten noemen en wel precies met de naam uit de wet, anders weet de verdachte niet waarop hij wordt veroordeeld. In deze dagvaarding stond “Hij heeft op 8 juli 1993 in [plek] de ruiten “van de voordeur van [betrokkene] vernield”.
ChatGPT zou het ook zo zeggen. Maar dan is niet duidelijk of je bedoelt per ongeluk of opzettelijk, of hij dat mocht of niet, enzovoorts. In de ‘oude’ tenlastenlegging staat dat wel allemaal. En natuurlijk, je kunt dat er dan even bij zetten maar dan vervang je alleen “opzettelijk en wederrechtelijk” door “niet per ongeluk en zonder dat het mocht”. Dat schiet dan weinig op.
Jurisprudentie en artikelen samenvatten en als basis gebruiken? Het kan, hoewel eigenlijk de partijen natuurlijk de onderbouwing voor hun stellingen aan moeten dragen. Ik experimenteer nu met diverse “deep research” tools (zoals Perplexity en Elicit), maar ben nog niet echt tevreden over de diepgang van de resultaten. Een blog van een advocaat is niet hetzelfde als een paper in een tijdschrift.
Arnoud
Ik ben een voorstander van het gebruik van technologie als dat tot een beter resultaat leidt. Ik kan me de inzet van een AI voorstellen bij kwaliteitscontrole op een vonnis: “Zijn alle punten die door partijen naar voren gebracht zijn in het vonnis genoemd en beoordeeld?”, “Moet er een update komen op de aangehaalde jurisprudentie?”, etc. Dit gebruik is vrijwel zonder gevaar, een mens kan de opmerkingen verwerken of verwerpen. (Even aannemen dat de AI lokaal draait.)
Aan het gebruik van een AI bij het uitwerken van een vonnis kleven iets grotere risico’s; maar als de hoofdlijnen door een mens aangegeven worden en het resultaat daarna ook door mensen (bij voorkeur anderen) geverifieerd wordt, zijn de gevaren in de hand te houden. We moeten hier wel op toezien dat de mensen die de machine controleren waakzaam blijven.
Maar als ik het probleem va een andere kant bekijk. Als een AI aan de hand van een lijstje hoofdlijnen een vonnis kan invullen, waarom laten we de rechters dan niet dat lijstje hoofdlijnen in het vonnis zetten, zonder dat wollige taalgebruik er omheen? Daar worden de vonnissen korter en beter leesbaar van!
Het gebruik van AI als LLM om teksten te schrijven is fantastisch, toch? Zolang je achteraf de tekst maar even goed gaat nalezen, want er kunnen fouten in staan.
Momenteel werk ik aan een domein voor een dagboek van een fictief persoon, gewoon voor de lol. Via de muziekdienst van Suno kan ik namelijk muzieknummers genereren met een bepaalde persoonlijkheid en die persoonlijkheid wil ik nu meer achtergrond geven om die muziek te publiceren via mijn website. Met daarbij dus een compleet fictieve achtergrond. (Ja, mijn site meldt dat het 100% AI-gegenereerde fantasie is.) (En met AI-gegenereerde foto’s, natuurlijk!)
Voor dit dagboek laat ik Google Gemini dus dagelijks een nieuwe pagina genereren. Zo’n 2000 woorden met een samenvatting en een titel erbij. Ik moet daarbij wel in de gaten houden dat de AI geen rare dingen gaat toevoegen. Bij mijn eerste poging ging deze persoon opeens trouwen. Bij de tweede poging moest ze in therapie… Ehm, da’s niet goed. Dus ik moet een methode toevoegen waarmee ik dus bepaalde teksten kan terugdraaien.
Maar goed, er zijn natuurlijk ook prima juridische toepassingen te bedenken. Zo kan de AI diverse documenten doorlezen en dan samenvatten. De AI kan daarbij ook situatieschetsen en diagrammen maken, maar ook data verzamelen en weergeven in tabellen of grafieken.
Maar het is misschien een idee om de wet te herschrijven met eenvoudiger taalgebruik. Even AI erop los laten om het simpeler te maken. Maar wel met behoud van de achterliggende betekenis, want dat wil nog wel eens verloren gaan. En ook zorgen dat de AI niet probeert om te kort en bondig te zijn, want dat zal zeker problemen geven.
Wat ik dus merkte met mijn AI-dagboek, omdat de hoofdpersoon hierbij opeens binnen een maand verloofd was en over drie maanden zou gaan trouwen. Kom op, zeg! Kalm aan! (Idem met de relatie-therapie die opeens nodig was bij de tweede poging…) AI is gewoon nog niet goed genoeg om zelfstandig bezig te zijn. Dit dagboek toont dit aan door teveel ‘grote gebeurtenissen’ te willen plaatsen in de verhaallijn, terwijl ik juist een langzaam temp wil. Dit dagboek moet immers jaren meegaan en niet binnen een week al alle hoogtepunten hebben gehad…
Dus AI en LLM zijn zeker indrukwekkend te noemen, maar nog lang niet volwassen genoeg om zonder supervisie te gebruiken. Probleem zit daarbij echter achter het toetsenbord, want je hebt wel gebruikers nodig die ook daadwerkelijk controles uitvoeren en niet gewoon op [OK] alles wegklikken…