Een groep van ruim 1400 Nederlandse artsen heeft het kabinet opgeroepen om leeftijdsgrenzen in te stellen voor het gebruik van een smartphone en sociale media door kinderen. Dat meldde Tweakers vorige week. Uiteraard gaf dat veel discussie, met voor mij als interessante uitspringer de vraag: waarom mogen kinderen eigenlijk smartphones kopen en bezitten?
De Consumentenbond meldt dat de meeste kinderen rond de 9 jaar hun eerste smartphone krijgen. Advies is om een paar jaar te wachten: bij 10-12 jaar is er meer ruimte om dit verantwoord te doen. Maar trefwoord is ‘krijgen’, zelf kopen op die leeftijd is niet aan de orde.
Ouders moeten toestemming geven voor iedere aankoop van een kind tot 18 jaar (art. 1:234 BW). Omdat dit natuurlijk snel tot onwerkbare situaties leidt, zegt de wet dat die toestemming geacht wordt te zijn gegeven als de transactie er eentje is “waarvan in het maatschappelijk verkeer gebruikelijk is dat minderjarigen van zijn leeftijd deze zelfstandig verrichten.” Als een kind van 10 dat snoep koopt bij AH, kun je dat niet terugdraaien, dat is normaal.
Vraag is dus: is het gebruikelijk in Nederland anno 2025 dat kinderen van leeftijd X zelfstandig smartphones kopen?
Een relevanter punt is hoe dat zit met de apps op die smartphone, daar komt de verslaving en andere ellende immers vandaan. Hiervoor komen we bij de AVG, en dan met name bij de Uitvoeringswet AVG over persoonsgegevens van minderjarigen. (Want geen app zo leuk of er zit wel een datagraaier in.)
De AVG zegt eigenlijk niets over persoonsgegevens van kinderen bij apps. Ja, er is artikel 8 maar dat geldt alleen bij “een rechtstreeks aanbod van diensten van de informatiemaatschappij aan een kind” en alleen als de dienst op basis van toestemming wordt geleverd. Dan moeten de ouders toestemming geven.
De meeste diensten (apps) verwerken persoonsgegevens op basis van de grondslag uitvoering contract dan wel legitiem belang, en vallen dus buiten artikel 8 AVG. Hetzelfde geldt voor artikel 5 UAVG, dat de regel van artikel 8 AVG uitbreidt naar alle andere situaties: als de dienstverlener niet werkt met toestemming, is ouderlijke toestemming irrelevant.
Het enige soort van haakje dat je overhoudt, is dat overweging 38 en artikel 6(1)(f) AVG bijzondere waarde hechten aan de privacy en rechten van kinderen bij de afweging van het legitiem belang. Apps die persoonsgegevens van kinderen gebruiken, moeten daar dus meer rekening mee houden. (Maar omdat zelden om leeftijd wordt gevraagd, is dat meteen ook een lastige om uit te voeren.)
De populairste categorie apps zijn social media, en dat zijn dan weer diensten die gereguleerd worden door de Digital Services Act of DSA. Artikel 28 daarvan stelt dat
Aanbieders van voor minderjarigen toegankelijke onlineplatforms nemen passende en evenredige maatregelen om een hoog niveau van privacy, veiligheid en bescherming van minderjarigen binnen hun dienst te waarborgen.Dit gaat over zaken als leeftijdscontrole en weren van voor hen ongeschikte content. En dat is belangrijk, 60% van de kinderen tussen de 8 en 12 jaar heeft een socialmediaaccount.
Nee, dat is niet verboden – er is geen harde leeftijdsgrens voor verwerking van persoonsgegevens in Europese of Nederlandse wetgeving. Die grens van 16 jaar (die tot 13 omlaag mag als een land dat wil) is uit artikel 8 AVG en gaat dus over toestemming geven door minderjarigen.
Het lijkt mij een héél goed idee om smartphonegebruik en afname van online diensten door kinderen te reguleren gezien de vele publicaties over slechte effecten, maar daar is dus echt nieuwe regelgeving voor nodig.
Arnoud
Dat kinderen vanaf een bepaalde leeftijd sommige functies van sociale media kunnen gebruiken, hoeft an sich geen groot probleem te zijn. Dat kan best als in het maatschappelijk verkeer normaal gezien worden. Er is an sich immers niet heel veel mis met het door kinderen van een jaar of 10 kunnen gebruiken van bijvoorbeeld Snapchat om met klasgenoten te kunnen communiceren. Of een YouTube account om bepaalde vloggers te kunnen volgen.
Het probleem zit er meer in dat apps als bijvoorbeeld Snapchat (voor/door kinderen) aangeschaft worden met als doel om berichtjes uit te kunnen wisselen met bekenden, maar er vervolgens onverwacht nieuwe functies bijkomen of meer functies blijken te zijn (waar ouders nauwelijks weet van hebben). Plotseling kan je er ook filmpjes kijken alsof het TikTok is. Later kan je er ook influencers volgen etc. Allerlei bijkomende functies die heel verslavend blijken (wat absoluut geen bug is, maar een keiharde manipulatieve verslavende handelspraktijk). Zie ook Facebook dat nu door bijna niemand meer wordt gebruikt om statusupdates van vrienden te zien of zelf statusupdates te plaatsen. Facebook is later gaandeweg één groot algoritmegestuurd sterk verslavend endless-scroll beerput geworden. Het werkt voor iedereen verslavend, want iedereen krijgt precies genoeg maatwerkdopamineshots in zijn feed om het net interessant genoeg te houden om te blijven scrollen. Steeds hopend op iets nieuws wat ook leuk is. Ondertussen advertenties kijkend (waarbij de scheidslijn tussen echte content en advertenties al compleet afwezig is) en de profielopbouwmachine verder voedend zodat Facebook nog makkelijker aan je kan verdienen door je supernauwkeurig te targeten met advertenties.
Op EU-niveau zijn er al plannen om verslavende handelspraktijken aan te gaan pakken. Door middel van de Digital Fairness Act (zie https://www.frankwatching.com/archive/2025/03/16/digital-fairness-act-dit-verandert-er/ ). Het zou een heel goed idee zijn om hierbinnen de lat een stuk hoger te leggen t.a.v. wat toegestaan is bij minderjarige gebruikers dan bij volwassenen. Dan kan je je kinderen en versie van social media laten gebruiken waar bepaalde functionaliteiten (door ouders) modulair aan en uit gezet kunnen worden. Zoals: – Wél kunnen communiceren met bekenden, maar niet kunnen volgen van onbekenden (volgen eventueel alleen na ouderlijke toestemming); – Wel video’s gericht bekijken, maar niet automatisch voorgesteld krijgen; – Geen accounts om te volgen suggereren; – Endless-scroll deactiveren / optioneel laten zijn – Advertenties uitzetten (in ruil voor het hebben van een betaald account). – Automatisch verwijderen van berichten deactiveren (erg belangrijk als parental control maatregel!) – En graag alles wat geen kernfunctionaliteit is wettelijk verplicht op basis van opt-in in plaats van opt-out.
Mensen onbewust verslaafd maken aan digitale middelen is een even oneerlijke handelspraktijk als cocaïne in de cola doen of nicotine in sigaretten. Dat mag ook al een tijdje niet meer respectievelijk wordt t.a.v. kinderen streng gereguleerd. Hopelijk wordt de Digital Fairness Act dus (nog) stevig(er) opgetuigd (en vervolgens snel aangenomen).
Het probleem dat ik zie is dat iedere mobiel verbonden is aan toegevoegde diensten van de merkhouder. Bij Samsung krijg je bijvoorbeeld hun eigen Samsung Store naast de Google store. En ze vragen natuurlijk allemaal om prive-gegevens waadonder naam, leeftijd, geslacht en toegang tot hun contacten, kalender en foto’s. En dat is een groot probleem bij mobieltjes bij kinderen, zeker als het kind ook nog eens liegt over hun eigen leeftijd zodat ze meer toegang tot bepaalde diensten krijgen. (Want controleren de ouders dat alle gegevens kloppen?)
Veel Sociale Media hanteren een minimum leeftijd, meestal 13. Een kind van 10 zal dus zeker liegen over hun leeftijd zodat ze op Facebook en Tiktok kunnen. En een kind met interesse voor OnlyFans zal zeker liegen en beweren dat ze 18 zijn, ook al zijn ze pas 15 of 16. Er zijn namelijk geen controle-mogelijkheden voor deze diensten.
Maar ik maak mij nog geeneens druk over al die diensten, want daar kunnen ze ook via andere wegen bij. Een computer in de bibliotheek, bijvoorbeeld. Waar ik mij zorgen om maak is om alle zooi die meegeleverd wordt met een mobiele telefoon. Bij Android komen al snel jouw gegevens bij Google. One UI van Samsung speelt weer gegevens door naar Samsung over hoe je mobiel wordt gebruikt. De Galaxy Store als alternatief koop-platform had ik al genoemd. Maar Samsung Members zit er ook bij, waardoor gebruikers allerlei berichten te zien krijgt die mogelijk niet geschikt zijn voor minderjarigen. De Samsung Internet browser houdt daarbij ook je browse-gedrag in de gaten. En de vraag is in hoeverre Samsung toegang heeft tot je contacten en berichten, maar als je een backup bij Samsung toelaat, dan hebben ze dat op zeker.
Daarnaast kan ook je provider er nog extra software op installeren. Zo staat Vodafone erom bekend dat ze de nodige bloatware meeleveren met hun telefoons die je niet eens kunt verwijderen.
Nu zou dit voor volwassenen geen groot probleem moeten zijn, maar kinderen staan onder controle van hun ouders of voogd en kunnen niet altijd zelfstandig toestemming geven. En is het normaal als een kind van 14 toegang geeft tot al haar berichten aan Samsung, Vodafone en Google? Zodat die grote bedrijven kunnen meekijken met haar spiekbriefjes en gedichtjes aan haar vriendje? Ik noem maar wat, maar ik zie dit wel als een probleem.
Het is wel leuk dat ik meerdere mobieltjes thuis heb, omdat mijn werk deels het produceren van apps is voor mobieltjes. Maar er zijn hele dagen waarop ik die telefoons niet eens aan raak! Deels een bewuste keuze omdat ik weet dat die apparaten mij continu bespioneren. (Omdat ik apps maak die dat ook kunnen!) Ik heb gewoon niet de verslaving om de gehele dag een telefoon onder mijn neus te duwen. (Ik heb een PC met een supergroot scherm voor dat!)
Hoe dan ook, ik denk dat er een sterke leeftijdgrens moet zijn waarop kinderen hierover kunnen beslissen. Maar ik denk ook dat voor jongere kinderen een simpele telefoon met alleen bel-functies op de markt moeten komen. Maar geen enkele provider of fabrikant die daaraan wil beginnen, terwijl het voor kinderen juist handig kan zijn als ze hun ouders, vrienden of familie kunnen bellen…
(Ook handig voor ouderen die de moderne techniet niet meer kunnen bijhouden.)
Ouders die hun kind een eerste mobieltje geven kunnen eerst wat aan de settings doen. En Family Link (van Google) of iets vergelijkbaars installeren. Daarmee kan je instellen dat een kind zelf geen apps kan installeren (maar alleen met toestemming door de ouder vanaf het toestel van de ouder). Daarmee voorkom je veel appgebruik. Ook kan je daar maximumgebruikstijden mee instellen als je kind dat nodig heeft. Verder geldt dat jonge kinderen vaak nog geen e-mail adres hebben of geen benul hebben van hoe e-mail werkt. Daardoor kunnen jonge kinderen op veel websites zoals Facebook etc geen account aanmaken (maar tegen groep 7/8 zijn zij of hun vriendjes daar wel handig genoeg voor als ze het echt willen). Het lastige is dat mobiele telefoons vaak onlosmakelijk aan het hebben van een e-mailadres gekoppeld zijn (althans, bij Android ontkom je niet echt aan een gmail account). Weet iemand of een mogelijkheid is om een kind een Android-telefoon te geven zonder dat het kind de daarin ingebakken gmail kan gebruiken? Of een mogelijkheid om een extra/andere wachtwoord op de mailapp te zetten?
Ik denk dat hier nog wel wat haken en ogen aan zitten, eigenlijk; er wordt in die berichtgeving vaak slecht onderscheid gemaakt tussen “smartphonegebruik” en “diensten die specifiek ontworpen zijn om bepaald gedrag uit te lokken”, wat een veel waarschijnlijkere bron van de problematiek is. Soms heeft men het dan in ieder geval nog over “social media”, maar daar wordt dan ook weer geen onderscheid gemaakt tussen dingen zoals Facebook die op ‘engagement’ ingericht zijn, en bijvoorbeeld dingen als Signal-groepen (ook een vorm van ‘social media’), terwijl die toch echt wezenlijk anders werken en dan ook wezenlijk andere consequenties hebben, zoals ook in de eerste comment van J2CV aangehaald wordt.
Het lijkt mij zaak om eerst eens nauwkeurig vast te stellen waar de problematiek nu eigenlijk vandaan komt, voordat er allemaal dingen gereguleerd worden die er weinig mee te maken hebben, met alle schadelijke gevolgen van dien. Je ziet nu al dat een hoop kinderen en jongeren belangrijke sociale contacten verliezen omdat ouders besloten hebben dat ze geen smartphone meer mogen hebben, bijvoorbeeld, en zeker voor bijvoorbeeld LHBTI+ jongeren kan dit echt funest zijn.