Een lezer vroeg me:
Op een forum voor foto-hobbyisten waar ik kom, is discussie ontstaan over de term “fotoshoppen”. De moderator verbiedt ons dit te zeggen, omdat het in strijd is met het merkrecht op Photoshop van Adobe. Maar dat is toch een gewone Nederlandse term voor “een foto digitaal aanpassen”?
“Photoshop” is inderdaad een merk van het Amerikaanse bedrijf Adobe, en het product dat ze onder dit merk verkopen is zó populair en bekend dat het welhaast een synoniem is geworden voor “digitale bewerking van foto’s”.
Je zou zeggen dat zulke bekendheid mooi is, maar merkenrechtelijk is dit een probleem: als een naam een synoniem is geworden voor een activiteit- of productsoort, dan kan het geen merk meer zijn. Een basisregel uit het merkenrecht is namelijk dat een term ‘onderscheidend’ moet zijn, oftewel je moet op basis van die naam kunnen zeggen “oh wacht, dit is dat product van Adobe en dan is dát het opensourceproject voor beeldbewerking”. Met “Photoshop” en “GIMP” gaat dat in principe goed, dus in principe zijn beide geldige merknamen.
In principe, want “to photoshop” en de Nederlandse termen “fotoshoppen” of iets denigrerender “fotosoepen” hebben nauwelijks nog een band met Adobe’s beeldbewerkingssoftware. Het gaat daar om de activiteit van het beeldbewerken, en het is geen automatisme dat je dat met het pakket Photoshop van Adobe doet. De term wordt hier dus gebruikt als synoniem voor die activiteit.
Het is merkinbreuk om een merknaam zo te gebruiken dat daarmee “afbreuk wordt gedaan aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk”. Ook als je dat niet op commerciële basis doet, bijvoorbeeld door in een forum te zeggen “dat is een hele slechte fotosoep” in reactie op iemands gepruts in Microsoft Paint.
Echter, dat vereist wel dat die merknaam onderscheidend vermogen hééft. Als hij dat niet heeft, kan het geen geldig merk zijn en inbreuk op een ongeldig merk is natuurlijk onmogelijk. Dit is dus waar het verhaal vandaan komt dat “merkhouders hun merk moeten verdedigen”: als ze dat niet doen, wordt de term wellicht zo vaak als algemene term gebruikt dat deze zijn onderscheidend vermogen verliest.
De vraag is dus: is de term “fotoshoppen” iets dat mensen nog steeds aan Adobe toerekenen (“oh ja, daar heeft iemand zijn Adobe-software even aangeslingerd” en/of “waarom zeg je fotosoep, dit is toch met Paint gemaakt”), of is het echt een synoniem voor digitale beeldbewerking? In het laatste geval is het géén geldig merk meer en mag iedereen dus zeggen dat dingen gefotoshopt dan wel -gesoept zijn.
Arnoud