Blog ik vorige week over wat internetrecht is, zeg ik helemaal niets over de EULA. Opmerkelijk, want internet hangt van de EULA’s aan elkaar en die EULA’s bepalen feitelijk hoe het recht uitpakt, bepalen wat rechtens is. Tegelijkertijd is algemeen bekend dat niemand zich wat van EULA’s aantrekt. En dat geeft een raar spanningsveld, met vaak hoog oplopende discussies over hoe bindend of rechtsgeldig die EULA’s nu zijn. Merkwaardig.
De EULA of end-user license agreement komt uit de softwarewereld, waar men op zeker moment van maatwerkcontracten naar standaardsoftware overstapte en daarbij ook standaardlicenties wilde verkopen. “Software like a book”, zoals softwaremaker Borland het ooit noemde. Je kreeg rechten, vaak niet zo veel, en een zwik plichten. De in theorie simpelste vorm was het eindgebruik: je mag de software gebruiken zoals ‘ie is, en daar moet je voor betalen, aansprakelijkheid en updates bla bla, punt.
Parallel daaraan hadden online forums en dergelijke diensten ook steeds vaker behoefte aan voorwaarden. Het oudste voorbeeld dat ik ken, was Compuserve dat te maken kreeg met ongewenste/ongepaste discussies en daarom Terms of Service opstelde met wat je wel en niet mocht bespreken en op welke manier. De structuur was grotendeels hetzelfde. Met de opkomst van online softwarediensten (SaaS) kwamen die twee werelden een beetje bij elkaar, en zag je online zowel EULA’s als TOSsen opduiken. Maar de strekking is ondertussen wel gelijk: dit is wat je mag, dit is wat wij kunnen doen als jouw gedrag ons niet bevalt, aansprakelijkheid blabla juridisch bla. Nee, ik lees ze ook niet in detail meer.
Omdat er eigenlijk geen wetsartikelen zijn die regelen wat je online bij een dienst mag, zijn EULA’s voor dienstverleners van groot belang. Zo kunnen ze zelf de regels stellen, ongeveer zoals café’s huisregels stellen. Daar is op zich niets mis mee; de een wil streng zijn, de ander wat minder, en zolang je het vooraf rustig kunt lezen en beoordelen zou daar weinig mis mee moeten zijn. Bovendien, we hebben toch gewoon regels over onredelijk bezwarende voorwaarden? Vanuit dat perspectief is er lange tijd nooit echt regelgeving ingevoerd om EULA-voorwaarden aan banden te leggen.
Wat wel een essentieel verschil is met dat café met z’n bordje, is dat een EULA niet alleen maar een setje regels is. Vaak is het gekoppeld aan een stuk techniek: een EULA verbiedt het gebruik van ongepast taalgebruik, en een filter checkt je bericht op de aanwezigheid van een of meer ongepaste woorden uit een lijst. En dat heeft gevolgen: woon je dan in Scunthorpe of Lopik dan heb je pech. Bij het café kun je daar -met ongetwijfeld wat gehinnik vanaf de bar- nog wel een punt van maken, en dan is het opgelost.
Meer algemeen kom je dan bij wat Lawrence Lessig code as law noemt: software die de wet wordt. Dat begon als programmeren van de wet: we willen geen gescheld, dus we blokkeren scheldwoorden. Maar gaandeweg werd de code daarmee de wet. En haast per definitie is dat een verschraling, een verlies. Want wetten kennen nuances, uitzonderingen, beroepsmogelijkheden, spitsvondigheden, variaties. Software kent dat niet, het improgrammeren van redelijkheid en billijkheid is tot dusverre weinig succesvol gebleken.
In de praktijk geeft dat vaak frustratie. Waar je denkt dat iets mag (laat ik een filmpje van mijn circusbezoek op internet zetten, de muziek is een citaat) kom je erachter dat de software het niet toestaat (uw muziek werd geclaimd door Universal Music, sorry) én dat je vervolgens helemaal niets kan. Alsof je ergens linksaf wil en een betonblok tegenkomt bij wijze van wegafzetting. Oké, dan mocht je kennelijk die weg niet in maar wat nu als je een noodgeval hebt, een kind met stevige bloeding op de achterbank? Een verbodsbord kun je negeren in een noodgeval, een betonblok niet. Een agent heeft begrip voor dat noodgeval, een AI die je kenteken registreert en de boete uitstuurt niet.
Ik blijf me erover verbazen. Het recht is geprivatiseerd en geautomatiseerd. Maar is het nog wel het recht zoals we dat bedacht hadden?
Arnoud