Wanneer is een quote een citaat?

quote-citaat-aanhalen-aanhalingstekensRegelmatig krijg ik vragen van mensen die korte stukjes tekst willen gebruiken voor allerlei doeleinden. Een mooie uitspraak op een t-shirt, motiverende posters met iemands gezicht en wat die iemand zei, of een site met quotes beginnen. Mag dat, zo’n quote gebruiken? Wanneer valt dat onder het citaatrecht?

Ook het overnemen van een kort stukje tekst kan een inbreuk op auteursrecht overnemen. Volgens het Infopaq-arrest van het Hof van Justitie kunnen elf woorden al auteursrechtelijk beschermd zijn. Het gaat erom of de overgenomen tekst iets creatiefs, iets eigens van de auteur bevat.

Gelukkig is er het citaatrecht dat bepaalt dat je gedeeltes van iemands werk mag overnemen (en bij een kort werk, het gehele werk) mits je aan een aantal eisen voldoet. De bekendste is de bronvermelding (dat is vindplaats én naam auteur), maar dat is niet de enige. Je mag ook niet meer overnemen dan nodig is voor het doel van je citaat. Oftewel, kon dat niet een paar zinnen minder, moet dat nou écht zo veel?

En dat doel, daar gaat het hier om bij een quoteverzameling. De wet (art. 15a Auteurswet) noemt een aantal toegelaten doelen:

in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of voor een uiting met een vergelijkbaar doel

Het is bijvoorbeeld een ‘aankondiging’ om een still uit een film te laten zien om te melden dat die film nu in de bioscoop draait. Een stukje tekst aanhalen om de taalfouten eruit te halen, lijkt me een beoordeling. Bij een polemiek haal je een citaat aan om vervolgens daarop inhoudelijk te reageren. En in de wetenschap haal je andermans werk aan om erop voort te kunnen bouwen. Allemaal duidelijk, en allemaal niets te maken hebbend met een quote op een shirt of mok, of een motiverende poster of een quoteverzameling punt extensie.

De wet noemt nog de “uiting met een vergelijkbaar doel”, dus daar zal het dan in moeten zitten. Het komt er dan op neer of je je gebruik als redelijkerwijs vergelijkbaar kunt presenteren aan de vier genoemde doelen. Het is wellicht een soort van aankondiging-achtig gebruik als je iemand wilt inspireren door Churchill of Gandhi aan te halen, of om een hoofdstuk te openen met een wijze uitspraak.

Een quotesverzameling, die is iets lastiger. De wetenschappelijke verhandeling? Bronnen bundelen en gemakkelijk de belangrijkste inhoud daarvan ontsluiten? “Dit is wat Churchill allemaal zei tijdens de Tweede Wereldoorlog” voelt als niet heel wetenschappelijk. Er zal dus íets van context nodig zijn, waarom zijn nu juist deze uitspraken relevant om als quote gepresenteerd te worden. Zijn ze heel bekend, wil je bewijzen of ontkrachten dat hij ze werkelijk zei? Een quotesite moet dus iets meer hebben dan alleen quotes om legaal te zijn.

Wat is jullie mooiste quote van iemand uit eender welke industrie of tak van wetenschap? Ik blijf fan van “Computer Science is no more about computers than astronomy is about telescopes.” maar die is dus kennelijk niet van Dijkstra.

Arnoud

19 reacties

  1. “I think there is a world market for maybe five computers.” Van Thomas Watson, president of IBM, 1943

    Hardstikke grote misser, natuurlijk, maar wel mooi om te quoten. 😀 (Hier meer)

    In hoeverre mag je dan quotes gebruiken die gewoon een onjuiste voorspelling zijn? Het doel is dan om te kunnen lachen om dergelijke foute voorspellingen. Deze uitspraak van Thomas Watson lijkt mij namelijk wel leuk als sticker op mijn laptop.

    1. “I think there is a world market for maybe five computers.” Van Thomas Watson, president of IBM, 1943

      Google, Facebook, Wikipedia, Amazon, Akamai. Volgens mij zit ‘ie er uiteindelijk niet zo ver vanaf.

  2. Mijn mooiste citaat is eentje die aan Einstein wordt toegeschreven: Niet alles wat telt, kan geteld worden. En niet alles wat geteld kan worden, telt.

    Offtopic: de eerste zin van je tweede alinea loopt niet.Moet het tweede “overnemen” in die zin wellicht niet “vormen” zijn?

  3. Ik blijf mooi vinden:

    There are three kinds of lies: lies, damned lies, and statistics.
    Maar ook hier blijft het de vraag wie het nou eigenlijk het eerst gezegd heeft. Volgens Mark Twain was het Benjamin Disraeli maar daar schijnt geen bewijs voor te zijn. Verder een van mijn favoriete over de rechtswetenschap (wederom waarschijnlijk apocrief) van Bismarck:
    Gesetze sind wie Würste, man sollte besser nicht dabei sein, wenn sie gemacht werden.

    En van H.L Mencken:

    Judge — A law student who marks his own examination-papers.

  4. Iets wat Churchill gezegd zou hebben. Een vrouw (in het Lagerhuis?) zegt tegen Churchill: “Als U mijn man was zou ik vergif in uw thee doen”. Waarop Churchill zegt: “Als U mijn vrouw was zou ik het opdrinken”.

    1. De vrouw in kwestie zou Nancy de burggravin Astor geweest zijn en de man Churchills goede vriend Fredrick Smith, de graaf van Birkenhead. Liefhebbers vinden bij hem meer van dergelijke villeinheden, maar deze uitwisseling blijkt ouder en in die oudere versies anoniem.

      In dezelfde trant is ook deze typisch Britse politieke belediging een fraaie: “Op deze manier eindigt u beslist nog eens aan de galg of door een geslachtsziekte!” – “Dat, mijnheer, hangt er natuurlijk vanaf of ik uw maitresse omarm, of uw ideeën…

  5. Valt me op dat in veel van bovenstaande “citaten” de auteur en/of de bron ontbreekt (zelfs over een rechtmatig doel zou je kunnen twijfelen). Dat is natuurlijk zeer gebruikelijk, zeker op internet, en ik vraag me dan ook af in hoeverre men zich in auteursrechtelijke zaken op zulke gewoontes (als rechtsbron) kan beroepen?

  6. Met betrekking tot auteursrecht, en al het geneuzel of je wel een citaat mag gebruiken op een mok of t-shirt: “The best way to abolish a bad law is to strictly enforce it.” — toegeschreven aan Lincoln.

      1. In de praktijk is er nog lang geen sprake van strenge handhaving (waar het bv gaat over het downloaden van films, het gebruik van citaten op t-shirts, gebouwen op foto’s, enz.) We zullen zien hoe snel dat veranderd als de handhaving even hard wordt doorgevoerd.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.