Internetrecht door Arnoud Engelfriet

Een lezer vroeg me:

Is het wettelijk toegelaten om enkele pagina’s uit een boek te scannen en deze scans vervolgens met vermelding van bron en auteur te delen via digitale fora binnen een discussie of dient men dit over te typen en de auteursrechten vervolgens te melden? In het laatste geval, waar voldoet men dan de rechten?

Hoofdregel uit het auteursrecht is natuurlijk dat het reproduceren en publiceren van een werk niet mag zonder toestemming van de rechthebbende, tenzij het auteursrecht al is verlopen. Voor dat laatste is geduld nodig: dat gebeurt pas 70 jaar na de dood van de maker, of bij een uitgave zonder genoemde auteur 95 jaar na eerste publicatie. Dit geldt bij pagina’s uit boeken net zo goed als bij foto’s, muziek en andere werken.

De belangrijkste uitzondering op het voorgaande zou zijn als je een geldig beroep op het citaatrecht kunt doen. Dan zeg je, ik doe zelf een publicatie en daarvoor is het nodig dat ik deze pagina’s uit het boek presenteer aan mijn lezers. Dat kan ter onderbouwing zijn, of juist omdat je erop wilt gaan schieten, of gewoon omdat je wilt melden wat dit boek erover zegt, zoals bij een aankondiging.

Probleem met citaatrecht is wel dat je niet meer overneemt dan nodig is om je punt te maken, of dan nodig is voor de aankondiging. Bij een boek kan ik me dat moeilijk voorstellen als het gaat om enkele pagina’s. Ik zou zelf eerder denken aan een alinea of twee. Maar het is denkbaar dat juist die pagina’s als geheel gelezen moeten worden om te begrijpen wat de auteur zegt, voordat de kritiek of reactie daarop te volgen is.

Als je gaat zoeken op bepalingen over boeken in de auteurswet dan vind je ook een bepaling die zegt dat je boeken geheel mag kopiëren als ze niet meer in de handel zijn (art. 16b lid 2 Auteurswet). Dat is echter een regel die alléén gaat over reproduceren, dus over het maken van een kopie. Het publiceren van die kopie is echter niet toegestaan onder dat artikel, dus voor het publiceren op een forum heb je er niets aan. (En het komt vaker voor dat je denkt dat er iemand een claim legt voor een boek dat al lang niet meer in de handel is.)

Arnoud

Een lezer vroeg me:

Kun je nog één keer uitleggen wat de regels zijn over het maken en publiceren van screenshots? Is dat nou fair use, citaatrecht of inbreuk?

Een screenshot is juridisch gezien niets meer dan een techniek voor het maken van een reproductie van wat er op je scherm te zien is. Het doet onder de Auteurswet zelden ter zake welke techniek je gebruikt om een beschermd werk te reproduceren. Of je nu op printscreen drukt, een website opslaat als PDF of er naast gaat zitten met een doek en een aquarel schildert van je scherm, het is een reproductie.

Of die reproductie mag, hangt van het doel af. Voor je eigen gebruik (je wilt bijvoorbeeld een serienummer of bestelnummer even opslaan, of je ziet een mooi website-ontwerp dat je op je moodboard wilt plakken) is dit altijd toegestaan, mits je deze maar niet verder verspreidt. Gebruik als bewijs naar derden of bij de rechter (op 3 mei zag ik deze prijs op uw website, ik wil u daar aan houden) is ook altijd toegestaan.

Ga je publiceren, dan zijn er eigenlijk maar twee manieren om dat te rechtvaardigen. Allereerst kun je toestemming vragen van de rechthebbende. Bij bijvoorbeeld Wikipedia is dat makkelijk: al hun pagina’s mag je screenshotten of aquarellen (of gewoon copypasten) en herpubliceren mits je bron + licentie erbij zet. Bij deze blog idem dito. Toestemming vragen kan natuurlijk altijd, maar een website-eigenaar mg altijd weigeren. (Behalve de overheid; overheidswebsites mogen wettelijk altijd worden gekopieerd en gepubliceerd mits in ongewijzigde vorm.)

Zonder toestemming moet je terugvallen op het citaatrecht. Je mag een deel van een werk herpubliceren in het kader van aankondiging, bespreking et cetera daar van. Dat geldt dus ook voor een screenshot. Recenseer je een spel, dan mag er een screenshot of twee, drie bij zodat de lezer een indruk krijgt van de grafische vormgeving en hoe het spel werkt. Dat is dan deel van de bespreking. Heb je een site-overzicht, dan is een (klein) screenshot met link naar de site ook prima als aankondiging-citaat. Bij kritiek op een artikel screenshots van de relevante passage tonen en daaronder je commentaar zou ook legaal zijn. (Ook als het artikel achter een betaalmuur zit.)

Eerlijk gezegd kan ik me weinig situaties voorstellen waarin gebruik van een screenshot niét legaal is. Ja, op een t-shirt drukken en verkopen of screenshots van integrale artikelen achter een betaalmuur maken en herpubliceren, dat soort zaken. Maar waar normale mensen screenshots voor gebruiken, daar zie ik geen problemen mee.

Arnoud

Regelmatig krijg ik vragen van mensen die korte stukjes tekst willen gebruiken voor allerlei doeleinden. Een mooie uitspraak op een t-shirt, motiverende posters met iemands gezicht en wat die iemand zei, of een site met quotes beginnen. Mag dat, zo’n quote gebruiken? Wanneer valt dat onder het citaatrecht?

Ook het overnemen van een kort stukje tekst kan een inbreuk op auteursrecht overnemen. Volgens het Infopaq-arrest van het Hof van Justitie kunnen elf woorden al auteursrechtelijk beschermd zijn. Het gaat erom of de overgenomen tekst iets creatiefs, iets eigens van de auteur bevat.

Gelukkig is er het citaatrecht dat bepaalt dat je gedeeltes van iemands werk mag overnemen (en bij een kort werk, het gehele werk) mits je aan een aantal eisen voldoet. De bekendste is de bronvermelding (dat is vindplaats én naam auteur), maar dat is niet de enige. Je mag ook niet meer overnemen dan nodig is voor het doel van je citaat. Oftewel, kon dat niet een paar zinnen minder, moet dat nou écht zo veel?

En dat doel, daar gaat het hier om bij een quoteverzameling. De wet (art. 15a Auteurswet) noemt een aantal toegelaten doelen:

in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of voor een uiting met een vergelijkbaar doel

Het is bijvoorbeeld een ‘aankondiging’ om een still uit een film te laten zien om te melden dat die film nu in de bioscoop draait. Een stukje tekst aanhalen om de taalfouten eruit te halen, lijkt me een beoordeling. Bij een polemiek haal je een citaat aan om vervolgens daarop inhoudelijk te reageren. En in de wetenschap haal je andermans werk aan om erop voort te kunnen bouwen. Allemaal duidelijk, en allemaal niets te maken hebbend met een quote op een shirt of mok, of een motiverende poster of een quoteverzameling punt extensie.

De wet noemt nog de “uiting met een vergelijkbaar doel”, dus daar zal het dan in moeten zitten. Het komt er dan op neer of je je gebruik als redelijkerwijs vergelijkbaar kunt presenteren aan de vier genoemde doelen. Het is wellicht een soort van aankondiging-achtig gebruik als je iemand wilt inspireren door Churchill of Gandhi aan te halen, of om een hoofdstuk te openen met een wijze uitspraak.

Een quotesverzameling, die is iets lastiger. De wetenschappelijke verhandeling? Bronnen bundelen en gemakkelijk de belangrijkste inhoud daarvan ontsluiten? “Dit is wat Churchill allemaal zei tijdens de Tweede Wereldoorlog” voelt als niet heel wetenschappelijk. Er zal dus íets van context nodig zijn, waarom zijn nu juist deze uitspraken relevant om als quote gepresenteerd te worden. Zijn ze heel bekend, wil je bewijzen of ontkrachten dat hij ze werkelijk zei? Een quotesite moet dus iets meer hebben dan alleen quotes om legaal te zijn.

Wat is jullie mooiste quote van iemand uit eender welke industrie of tak van wetenschap? Ik blijf fan van “Computer Science is no more about computers than astronomy is about telescopes.” maar die is dus kennelijk niet van Dijkstra.

Arnoud

Via Twitter: mag je bij een artikel over een Bekende Nederlander een foto van diezelfde BN’er tonen? Recent publiceerde coach Aad Brinkman een (twitterbio-)foto van royaltywatcher Marc van der Linden op zijn blog nadat diezelfde royaltywatcher de Twitterbiofoto van Brinkman had doorgeplaatst. Van der Linden stuurde daarop een factuur, want hij had de auteursrechten op… Lees verder

Hee, foto’s overnemen, mag dat nou toch? Dit artikel van advocaat Jens van den Brink maakte veel los, vooral bij mensen die recent een claimbrief van een Nederlandse fotograaf hadden gehad op hun blog, forum of nieuwssite. Want de rechter Oost-Nederland (we hebben nieuwe arrondissementen) bepaalde dat de manier waarop Ik hou van Breda werkte,… Lees verder

Laatst had ik weer een journalist aan de telefoon die zich zorgen maakte dat sommige media “zomaar tweets overnemen” en in de krant plaatsen, of op televisie overnemen. Dat kon toch niet zomaar, er zat toch auteursrecht op tweets? Eh. Kent u dat, vrijheid van nieuwsgaring en citeren uit openbare bronnen? Natuurlijk, op een tweet… Lees verder

Google verzet zich tegen wetsvoorstellen in Duitsland die de vrijheid om content door te plaatsen flink inperken, las ik bij Tweakers. De Duitse regering wil haar uitgeefindustrie steunen door wettelijk vast te leggen dat het soort overnemen dat Google doet, een vergoeding eist. Of die wet het gaat halen wordt betwijfeld, maar kán dit wel?… Lees verder

De Telefoongids snapt nog niet helemaal hoe het internet werkt, las ik gisteren bij De Jaap. De gids blijkt mensen via twitter te vragen of ze een positieve tweet over een bedrijf mogen copypasten in de review-sectie van hun bedrijvengids. Eh, wat? De URL in al die tweets verwijst naar deze pagina waar je kunt… Lees verder

Diverse Franstalige kranten uit België zijn niet meer te vinden in de zoekresultaten van Google, meldde Nu.nl. Franstalige kranten als La Capitale (dat het een boycot noemt) zijn uit de complexe index van de zoekmachine verwijderd. Het Belgische Hof van beroep had in mei Google News inbreukmakend geacht, en volgens Google moet men nu zo… Lees verder

Een lezer vroeg me: Ik weet dat op foto’s auteursrecht rust. Je kunt niet zonder meer een afbeelding van een andere website kopiëren en deze in een artikel op je eigen website plakken. Maar het valt me op dat sommige websites een truc hebben bedacht: in plaats van een afbeelding overnemen maken ze een screenshot… Lees verder