Wanneer is een quote een citaat?

| AE 8450 | Intellectuele rechten | 19 reacties

quote-citaat-aanhalen-aanhalingstekensRegelmatig krijg ik vragen van mensen die korte stukjes tekst willen gebruiken voor allerlei doeleinden. Een mooie uitspraak op een t-shirt, motiverende posters met iemands gezicht en wat die iemand zei, of een site met quotes beginnen. Mag dat, zo’n quote gebruiken? Wanneer valt dat onder het citaatrecht?

Ook het overnemen van een kort stukje tekst kan een inbreuk op auteursrecht overnemen. Volgens het Infopaq-arrest van het Hof van Justitie kunnen elf woorden al auteursrechtelijk beschermd zijn. Het gaat erom of de overgenomen tekst iets creatiefs, iets eigens van de auteur bevat.

Gelukkig is er het citaatrecht dat bepaalt dat je gedeeltes van iemands werk mag overnemen (en bij een kort werk, het gehele werk) mits je aan een aantal eisen voldoet. De bekendste is de bronvermelding (dat is vindplaats én naam auteur), maar dat is niet de enige. Je mag ook niet meer overnemen dan nodig is voor het doel van je citaat. Oftewel, kon dat niet een paar zinnen minder, moet dat nou écht zo veel?

En dat doel, daar gaat het hier om bij een quoteverzameling. De wet (art. 15a Auteurswet) noemt een aantal toegelaten doelen:

in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of voor een uiting met een vergelijkbaar doel

Het is bijvoorbeeld een ‘aankondiging’ om een still uit een film te laten zien om te melden dat die film nu in de bioscoop draait. Een stukje tekst aanhalen om de taalfouten eruit te halen, lijkt me een beoordeling. Bij een polemiek haal je een citaat aan om vervolgens daarop inhoudelijk te reageren. En in de wetenschap haal je andermans werk aan om erop voort te kunnen bouwen. Allemaal duidelijk, en allemaal niets te maken hebbend met een quote op een shirt of mok, of een motiverende poster of een quoteverzameling punt extensie.

De wet noemt nog de “uiting met een vergelijkbaar doel”, dus daar zal het dan in moeten zitten. Het komt er dan op neer of je je gebruik als redelijkerwijs vergelijkbaar kunt presenteren aan de vier genoemde doelen. Het is wellicht een soort van aankondiging-achtig gebruik als je iemand wilt inspireren door Churchill of Gandhi aan te halen, of om een hoofdstuk te openen met een wijze uitspraak.

Een quotesverzameling, die is iets lastiger. De wetenschappelijke verhandeling? Bronnen bundelen en gemakkelijk de belangrijkste inhoud daarvan ontsluiten? “Dit is wat Churchill allemaal zei tijdens de Tweede Wereldoorlog” voelt als niet heel wetenschappelijk. Er zal dus íets van context nodig zijn, waarom zijn nu juist deze uitspraken relevant om als quote gepresenteerd te worden. Zijn ze heel bekend, wil je bewijzen of ontkrachten dat hij ze werkelijk zei? Een quotesite moet dus iets meer hebben dan alleen quotes om legaal te zijn.

Wat is jullie mooiste quote van iemand uit eender welke industrie of tak van wetenschap? Ik blijf fan van “Computer Science is no more about computers than astronomy is about telescopes.” maar die is dus kennelijk niet van Dijkstra.

Arnoud

Hoe groot mag een foto-citaat anno 2016 zijn?

| AE 8392 | Intellectuele rechten | 5 reacties

pasfoto-lijstje-kader-polaroid.jpgEen lezer vroeg me:

Ik wil signaleringen posten naar actueel nieuws, inclusief stukje tekst en foto. Ik weet dat dat in principe mag, maar moet het nog steeds net zo’n postzegel zijn als in 2007? Hoe groot mag een geciteerde foto zijn?

Op foto’s zit auteursrecht, en die mag je dus niet zomaar overnemen zonder toestemming. Alleen als je een wettelijke uitzondering kunt vinden, en je je houdt aan de voorwaarden daarvan, kun je wegkomen met geen toestemming vragen (en dus ook geen schadeclaim hoeven te betalen).

Het citaatrecht is zo’n uitzondering. Voor aankondiging, bespreking, kritiek en dergelijke op een werk mag je een deel daarvan overnemen (en bij een klein werk het hele werk), mits je niet meer overneemt dan nodig is voor jouw doel en je netjes de bron en de naam van de maker vermeldt. Dit geldt ook voor beeld: wil je commentaar geven op een foto, dan mag je die tonen en wil je een film aankondigen, dan mag je de poster of een paar stills laten zien.

In 2007 speelde dit in de context van huizenzoekmachines. In één van die zaken werd toen bepaald dat een thumbnail van 194×145 pixels een toelaatbaar citaat was in het kader van aankondigen van zoekresultaten (“dit huis is te koop, klik hier voor de Funda advertentie”). Dat was voor die tijd een prima fotootje, maar anno 2016 word je uitgelachen zonder beeldvullende foto met softone filter. Hoe verouderd is de wet dus?

Eigenlijk is dat een oneerlijke vraag, want de wet noemt helemaal geen getallen. Het citaatrecht (art. 15a Auteurswet) komt neer op ‘niet meer dan nodig’. Letterlijk:

[Vereist is dat] het citeren in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd;

Hier zijn dus geen harde getallen op te plakken. Het komt altijd neer op, kun je motiveren waarom in dit geval deze omvang redelijkerwijs geoorloofd was gezien je doel.

In 2014 publiceerde HP/De Tijd een artikel over recent in de pers verschenen foto’s van Volkert van der G. en Marc Dutroux. Die waren recent vrijgelaten, en diverse media brachten paginavullende foto’s met grote koppen. HP/De Tijd wilde daarop reageren en publiceerde bij haar artikel screenshots van de kranten, inclusief grote foto (2/3e van het artikel, volgens de fotograaf). Meer dan een thumbnail, dus de fotograaf stapte naar de rechter: dit was gewoon herpubliceren van de foto met een paar obligate zinnen om het een artikel te laten lijken.

De rechter bepaalde echter dat het citaatrecht heir wel degelijk opgaat. De wijze van reproductie was nodig voor de lezer om te kunnen zien hoe groot de foto in de originele media was gebruikt. Die moet je dan gewoon groot kunnen zien. Toegegeven, de foto was wel een erg groot deel van het artikel. Echter:

Het citaatrecht is echter een zwaarwegend en diep geworteld recht dat een belangrijke bouwsteen is voor de vrijheid van meningsuiting. Voor de te maken afweging is het relevant dat HP/De Tijd een opinieblad is dat met het artikel verslag doet van een actuele en wezenlijke discussie over de spanning tussen het recht op vrijheid van meningsuiting en eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer.

Gezien die omstandigheden was het gerechtvaardigd om de foto’s in groot formaat te publiceren. Iets dergelijks werd eerder bepaald in een zaak over een grote foto (50% van de webpagina) die als ankeiler diende naar een artikel over de afgebeelde persoon.

De foto kan worden beschouwd als ondersteuning van de inhoud van het interview en heeft een duidelijke functie bij de tekst door het bericht goed herkenbaar te maken voor de lezer en met als doel de lezer door te laten klikken naar het volledige artikel op de achterliggende site. De foto heeft derhalve als doel de lezer een indruk te geven van het betreffende artikel.

Daar staat tegenover dat als je een foto primair als versiering gebruikt, je geen citaatrecht kunt claimen. Een voorpaginavullende foto was geen citaat, omdat er nauwelijks aandacht werd besteed aan de inhoud van de foto en deze dus alleen maar als versiering en lokkertje diende.

De grenzen zijn dun, maar het komt er dus op neer dat de foto duidelijk inhoudelijk relevant moet zijn. Mijn vuistregel: als het artikel zonder de foto niet meer ‘werkt’, en ook moeilijker te begrijpen wordt met kleiner beeld, dan is het een rechtsgeldig citaat (mits met bronvermelding natuurlijk). Daar staat dan weer tegenover dat “Je zult niet geloven wat je op deze foto’s ziet”-achtige artikelen eigenlijk alleen bestaan bij de gratie van het overgenomen beeld, en dat is dan ook weer niet de bedoeling. Dus het moet wel een ‘echt’ artikel zijn, maar daar een definitie van geven, daar kom ik niet uit.

Is er een verschil tussen wat HP/De Tijd deed en wat je op Buzzfeed en consorten ziet?

Arnoud

Is een screenshot een citaat onder het auteursrecht?

| AE 8051 | Intellectuele rechten | 3 reacties

printscreen-screenshotAls je erop gaat letten, zie je het overal: sites (vooral kranten) die foto’s van elders publiceren in de vorm van een screenshot. De achterliggende gedachte is dat het dan een beeldcitaat zou zijn: een gebruik ter aankondiging of bespreking van de foto, waarbij de bronvermelding dan volgt uit het meegeshotte logo van de bronsite en het daar eveneens aanwezige onderschrift met naam fotograaf. Het idee is leuk, maar zo werkt de auteurswet niet. Er is geen automatisme dat zegt dat een screenshot dús een legaal citaat is.

Het gebruik van foto’s lijkt soms op het betreden van een bouwterrein. In principe gaat het goed, maar soms krijg je een blafbrief op je kop of trap je in een schadeclaim van enkele duizenden euro’s. Dat komt vooral omdat handhaving zo sporadisch is en heel veel beeldmateriaal gewoon gebruikt kan worden zonder problemen. Maar het komt ook omdat er allerlei vage mythes in omloop zijn over wat er wel en niet mag.

Een zo’n mythe is dat een screenshot legaal is als citaat. Een beeldcitaat is een uitzondering op het auteursrecht: je mag een foto herpubliceren (met bronvermelding) mits je dat nodig hebt voor een aankondiging of bespreking van die foto, of iets waar die foto een evident functioneel verband mee heeft. Denk aan het publiceren van de cover van een boek bij een bespreking van de inhoud van het boek; dat gaat niet letterlijk over de cover maar er is een duidelijk functioneel verband.

Een screenshot is een manier om een foto in zijn context te reproduceren. Je ziet meteen van welke site het komt en welke tekst en dergelijke er omheen staat. Dat is prima om bronvermelding te geven of de lezer sneller te informeren, maar dat is niet genoeg om het een citaat te mogen noemen. Er moet nog steeds een duidelijke eigen bijdrage zijn, waarmee je kunt onderbouwen dat sprake is van een aankondiging of bespreking of vergelijkbaar toegestaan doel voor je overname.

In een recent vonnis laat de rechter (voor het eerst, volgens mij) meewegen dat een screenshot, althans een foto van de voorpagina van een krant, is gebruikt. Het ging in die zaak om een foto van Volkert van der Graaf, die op de voorpagina van de Telegraaf stond in 2014. HP/De Tijd had die voorpagina gescreenshot bij een artikel over het spanningsveld tussen de privacy van Volkert en de vrijheid van meningsuiting.

Dat de foto in de Telegraaf groot en pontificaal was, kwam als argument langs in dat artikel. Daarmee kon je namelijk zien hoe de foto was gebruikt, wat precies het punt was van het HP-artikel. En dat onderbouwt dat de foto een citaat was. Minder dan dit kón niet, als je de foto niet toont dan kun je moeilijk onderbouwen dat de foto erg groot was bijvoorbeeld. Dát maakte het een citat.

Het kan dus wel, maar een automatisme is het niet.

Arnoud

Wanneer is het overnemen van een foto een citaat?

| AE 7833 | Intellectuele rechten | 30 reacties

Via Twitter: mag je bij een artikel over een Bekende Nederlander een foto van diezelfde BN’er tonen? Recent publiceerde coach Aad Brinkman een (twitterbio-)foto van royaltywatcher Marc van der Linden op zijn blog nadat diezelfde royaltywatcher de Twitterbiofoto van Brinkman had doorgeplaatst. Van der Linden stuurde daarop een factuur, want hij had de auteursrechten op… Lees verder

Auteursrechten op bijbelteksten, hoe zit dat?

| AE 7088 | Intellectuele rechten | 35 reacties

Het Nederlands Bijbelgenootschap stelt de Nieuwe bijbelvertaling (NBV) niet langer gratis beschikbaar aan derden, las ik bij de EO. De bijbel-app YouVersion moest daarom haar kopie van de NBV verwijderen, wat tot veel teleurstelling leidde bij gebruikers. Op de teksten die de bron vormen voor de Bijbel rust geen auteursrecht meer, aangezien hun auteurs langer… Lees verder

Vijf auteursrechtelijke mythes die ook maar eens naar de prullenbak moeten

| AE 6621 | Intellectuele rechten | 25 reacties

Mijn blog over vijf juridische mythes riep veel reacties op. Dus ik dacht, tijd voor nog wat meer mythes die naar de prullenbak moeten, en dan nu over het onderwerp auteursrecht. Je mag iemands werk gebruiken als je maar bronvermelding doet (en niet commercieel bent.) Nope. De auteurswet kent geen algemene regel dat je een… Lees verder

Helpt een wachtwoord op mijn blog tegen auteursrechtclaims?

| AE 5689 | Intellectuele rechten | 12 reacties

Een lezer vroeg me: Bij de Volkskrant loopt nu een discussie over gebruik van foto’s op blogsites. Schrijver Kluun heeft met veel bombarie zijn blog opgeheven na een aantal auteursrechtclaims. Om te voorkomen dat ik die ook krijg, dacht ik een wachtwoord op mijn blog te kunnen zetten. Dan is het geen openbaar blog meer…. Lees verder