Regelmatig krijg ik vragen van mensen die korte stukjes tekst willen gebruiken voor allerlei doeleinden. Een mooie uitspraak op een t-shirt, motiverende posters met iemands gezicht en wat die iemand zei, of een site met quotes beginnen. Mag dat, zo’n quote gebruiken? Wanneer valt dat onder het citaatrecht?
Ook het overnemen van een kort stukje tekst kan een inbreuk op auteursrecht overnemen. Volgens het Infopaq-arrest van het Hof van Justitie kunnen elf woorden al auteursrechtelijk beschermd zijn. Het gaat erom of de overgenomen tekst iets creatiefs, iets eigens van de auteur bevat.
Gelukkig is er het citaatrecht dat bepaalt dat je gedeeltes van iemands werk mag overnemen (en bij een kort werk, het gehele werk) mits je aan een aantal eisen voldoet. De bekendste is de bronvermelding (dat is vindplaats én naam auteur), maar dat is niet de enige. Je mag ook niet meer overnemen dan nodig is voor het doel van je citaat. Oftewel, kon dat niet een paar zinnen minder, moet dat nou écht zo veel?
En dat doel, daar gaat het hier om bij een quoteverzameling. De wet (art. 15a Auteurswet) noemt een aantal toegelaten doelen:
in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of voor een uiting met een vergelijkbaar doel
Het is bijvoorbeeld een ‘aankondiging’ om een still uit een film te laten zien om te melden dat die film nu in de bioscoop draait. Een stukje tekst aanhalen om de taalfouten eruit te halen, lijkt me een beoordeling. Bij een polemiek haal je een citaat aan om vervolgens daarop inhoudelijk te reageren. En in de wetenschap haal je andermans werk aan om erop voort te kunnen bouwen. Allemaal duidelijk, en allemaal niets te maken hebbend met een quote op een shirt of mok, of een motiverende poster of een quoteverzameling punt extensie.
De wet noemt nog de “uiting met een vergelijkbaar doel”, dus daar zal het dan in moeten zitten. Het komt er dan op neer of je je gebruik als redelijkerwijs vergelijkbaar kunt presenteren aan de vier genoemde doelen. Het is wellicht een soort van aankondiging-achtig gebruik als je iemand wilt inspireren door Churchill of Gandhi aan te halen, of om een hoofdstuk te openen met een wijze uitspraak.
Een quotesverzameling, die is iets lastiger. De wetenschappelijke verhandeling? Bronnen bundelen en gemakkelijk de belangrijkste inhoud daarvan ontsluiten? “Dit is wat Churchill allemaal zei tijdens de Tweede Wereldoorlog” voelt als niet heel wetenschappelijk. Er zal dus íets van context nodig zijn, waarom zijn nu juist deze uitspraken relevant om als quote gepresenteerd te worden. Zijn ze heel bekend, wil je bewijzen of ontkrachten dat hij ze werkelijk zei? Een quotesite moet dus iets meer hebben dan alleen quotes om legaal te zijn.
Wat is jullie mooiste quote van iemand uit eender welke industrie of tak van wetenschap? Ik blijf fan van “Computer Science is no more about computers than astronomy is about telescopes.” maar die is dus kennelijk niet van Dijkstra.
Arnoud
Een lezer vroeg me:
Als je erop gaat letten, zie je het overal: sites (vooral kranten) die foto’s van elders publiceren in de vorm van een screenshot. De achterliggende gedachte is dat het dan een beeldcitaat zou zijn: een gebruik ter aankondiging of bespreking van de foto, waarbij de bronvermelding dan volgt uit het meegeshotte logo van de bronsite en het daar eveneens aanwezige onderschrift met naam fotograaf. Het idee is leuk, maar zo werkt de auteurswet niet. Er is geen automatisme dat zegt dat een screenshot dús een legaal citaat is.