Een lezer vroeg me:
Voor een groot ict-project zijn we voornemens een ZZP-er in te huren. De Belastingdienst roept heel hard dat ze met ingang van 1 januari 2025 weer volledig gaan handhaven op het gebied van schijnzelfstandigheid. We vragen ons daarom af of het inhuren van een ZZp-er nog wel verstandig is. Waar moeten we op letten om problemen achteraf te voorkomen?Even voor de duidelijkheid: hoewel de Rijksoverheid inderdaad overal spreekt van “volledige handhaving”, betekent dit niet dat iedere inhuur van een zzp’er individueel gecontroleerd gaat worden. Men bedoelt dat het moratorium op controle dat tot 2025 gold, ten einde is gekomen. Het personeelsgebrek dat maakt dat niet iedereen gecontroleerd kán worden, is niet ineens opgelost.
Het onderliggende probleem is dat bedrijven mensen zeggen in te huren als zzp’er, terwijl ze eigenlijk arbeidscontracten aan het sluiten zijn waarbij allerlei verplichtingen voor werkgevers worden genegeerd. En daar zit dus ook de oplossing: aantonen dat je écht een zelfstandig professional nodig had, in plaats van een werknemer wiens sociale premies je niet wilde afdragen.
Hoe toon je nu aan dat je écht een zzp-er in je bedrijf hebt rondlopen? De Hoge Raad heeft bepaald dat het gaat om de werkelijke situatie, en niet wat je op papier zet. Anders was het een kwestie van “ZZP-inhuurcontract” boven de arbeidscontracten zetten, en dat is natuurlijk niet de bedoeling.
Ik ben dan ook een beetje huiverig met contractentips te geven, want dat wekt de indruk dat je er tóch kunt komen met wat aanpassingen. Wat ik de meeste klanten adviseer is het contract door te lezen op dingen die een vrij ondernemer wél zou willen doen, en een werknemer niet. Denk aan
- een ander het werk te laten doen
- werktijden vaststellen
- aanwijzingen geven hoe er gewerkt moet worden
- hetzelfde doen als mensen die wél in dienst zijn
- taken doen die structureel onderdeel zijn van de organisatie
Ook andere zaken wegen mee, zoals of de zzp’er zich profileert als ondernemer. En dat betekent niet alleen “heeft een kvk en btw nummer” maar bijvoorbeeld ook “adverteert” of “is actief op Linkedin” of wat in jouw branche maar gebruikelijk is om klanten te werven. De Belastingdienst publiceert een vrij uitgebreid Afwegingskader waarin dit nader toegelicht wordt.
Arnoud
Het is niet eens alleen voor het ontduiken van de sociale premies, maar ZZP’ers worden ook vaak ingehuurd om onder de Arbowet en ontslagbescherming uit te komen, met als argument dat de ZZP’ers zelf verantwoordelijk zijn voor het bewaken van hun werktijden en -omstandigheden.
Dat freelancers die van de klus weg lopen omdat ze met overbeladen bussen moeten rijden, al meer dan 10 uur aan één stuk gewerkt hebben, en de arbeidsomstandigheden op de werkplek onveilig zijn, niet meer worden ingehuurd en worden afgeraden bij collega-bedrijven, zeggen ze er natuurlijk even niet bij.
Het is natuurlijk helemaal mooi, zo’n afwegingskader en zo, maar het gaat er wel van uit dat het mogelijk is om mensen te vinden die bij je in dienst komen of die akkoord gaan met een tijdelijk arbeidscontract. We horen al jaren over enorme krapte op de arbeidsmarkt; als jij nu 10 chauffeurs in dienst hebt en je zoekt er eigenlijk nog 10 dan wens ik je veel succes met vinden. Op enig moment moet je kiezen tussen een ZZP’er die je gewoon het werk laat doen waar je een boel vacatures voor open hebt staan, of dat je schade oploopt omdat je je klanten niet kan bedienen.
De belastingdienst zelf is een mooi voorbeeld, daar lopen zoveel ZZP’ers rond dat als ze bij zichzelf zouden gaan handhaven ze door personeelsgebrek niet meer kunnen handhaven.
Dan is het dus een goed plan om schijn-ZZP tegen te gaan. Dan zijn al die ‘ZZP-ers’ opeens beschikbaar op de arbeidsmarkt en wordt er gesolliciteerd (mits fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden).
Maar zulke maatschappelijke problemen oplossen doe je natuurlijk niet in je eentje en in je bedrijf moet de schoorsteen roken. Dan huur je die ZZP-er in onder de voorwaarden van dat afwegingskader. Zoals je zegt: het alternatief voor de inhuur als echte ZZP-er behandelen is dat er niets gebeurt. Niet veel anders dan enige andere maatregel.
Gaat de belastingdienst overigens ook optreden tegen maatschappen in ziekenhuizen etc?
Volgens mij was de oorspronkelijke reden om te willen optreden tegen schijnzelfstandigen vooral de misstanden bij bepaalde specifieke functies en bedrijfstakken. Met name pakket- en maaltijdbezorgers en dergelijke. En ik ben het er ook mee eens dat dat niet het soort functies zijn waarin je ZZP’ers mag verwachten, het was overduidelijk een manier om de normale verantwoordelijkheden van de werkgever te omzeilen.
De regelgeving zou mensen die eigenlijk geen ZZP’er willen zijn maar “gedwongen” worden om zo’n constructie te accepteren moeten helpen; niet het onmogelijk maken om je als ZZP’er voor de duur van een bepaald project in te laten huren, ook niet als zo’n project enkele jaren duurt en je samen moet werken met vaste medewerkers en dus gebonden bent aan bepaalde tijden waarop die werken en beschikbaar zijn.
Ik weet dat er mensen zijn die met alle plezier als ZZP-er ingehuurd willen worden om gebruik te maken van de belastingvoordelen voor zelfstandigen. Daar zit ook misbruik, maar dan aan de kant van de (niet-)werknemer.
Het mes van de aanpak van schijn-zelfstandigheid snijdt aan twee kanten. Een werkgever heeft trouwens altijd nog de mogelijkheid om uitzendkrachten, payrollers of detacheerders in te huren voor een project, al kan dat iets duurder zijn dan een schijn-zelfstandige.
Volgens mij zijn mensen die om die reden graag zzp-er zijn, vaak niet goed geinformeerd over de nadelen op de lange termijn en/of de low-chance/high-impact risks. Wat erg slecht is voor de samenleving want als dat mis gaat moet het sociale vangnet dat weer opvangen, plus de extra indirecte kosten die elke failliete zzp-er veroorzaakt.
Of ze negeren het gewoon want nu-ikke wil meer geld en toekomst-ikke kan stikken.
Naast de inhoud van het contract gaat het (juist) om de feitelijke uitvoering van de werkzaamheden (aard, vorm en voorwaarden).
“Maar een vrachtwagenchauffeur doet precies het werk van de organisatie zelf. ” Is dus een slecht voorbeeld, want een chauffeur kan prima meer opdrachtgevers hebben en zelf de voorwaarden bepalen, zeker als hij vrijheid heeft in het aannemen van klussen.
Je hebt gelijk. In mijn hoofd had ik het over de bestuurders van bezorgbusjes (denk Picnic of Albert Heijn), maar in brede zin zijn er genoeg zelfstandig vrachtwagenchauffeurs die bij allerlei bedrijven klussen aannemen om ergens heen te rijden.
De voorwaarde van meerdere opdrachtgevers wordt vaak genoemd, maar is volgens mij minder belangrijk dan andere factoren. Zonder dat criterium, wat maakt een chauffeur dan anders dan een (reserve)werknemer?
Veel organisaties gebruiken ZZPers als tijdelijke versterking of vervanging van vast personeel en behandelen hen ook net zo vriendelijk als de rest van het personeel: ze worden betrokken bij alle sociale activiteiten en teamprocessen. Dit is vaak goedbedoeld, om de samenwerking te verbeteren en hen welkom te laten voelen. Tegelijkertijd creëert dit wederzijdse verwachtingen, immers als je lid bent van een team dan moet je ook je team helpen als er problemen zijn (ook als die niet exact zijn waar je voor ingehuurd bent). Veel opdrachtgevers lijken het moeilijk te vinden om écht zakelijk met ZZPers om te gaan en hen los te zien van werknemers. Dat siert hen, maar botst met de wet DBA.
Wat onderscheidt dan een echte zelfstandige chauffeur van een schijnzelfstandige? Niet het aantal opdrachtgevers. En vrije vervanging is natuurlijk ook flauwekul; je bent immers na tientallen gesprekken op die ene ZZPer uitgekomen en niet iemand de je niet kent. Daarnaast heeft elke ZZPer unieke skills, is er vaak veel domeinkennis nodig, en vereisen veel organisaties een screening.
Nee, volgens mij zit de echte scheidslijn in de manier waarop de samenwerking wordt ingericht: – Geen vaste werktijden, verplichte kantoorlocatie of bedrijfskleding – Volledige vrijheid in het aannemen of weigen van werk, zonder repercussies (of lange discussies) – Geen sociale integratie: geen teamuitjes, borrels – Geen standaard werkzaamheden die buiten de originele opdrachtomschrijving vallen – Aanspreken op resultaten, niet op aanwezigheid of werkwijze
Voor een chauffeur is een resultaatgerichte samenwerking prima in te richten; ik heb een rit van a naar b naar c, dit is de vergoeding. Wil je een langdurige samenwerking, dan kan je een contract opstellen, maar een uur-gebaseerd model maakt het een stuk lastiger. Bij vaste routes en rit-tijden wordt het nog lastiger, en wordt het des te belangrijker dat de samenwerking zakelijk blijft, want je komt dan steeds dichter bij standaard werk dat normaliter door werknemers wordt gedaan en gedaan zou moeten worden.
De casus ZZP-softwareontwikkelaar, waar ik er zelf een van ben, vind ik nog lastiger. Vaak worden wij fulltime ingehuurd binnen een team naast werknemers die praktisch hetzelfde werk doen, met vaste SCRUM-meetings en evaluatiemomenten. Code wordt gereviewd, ontwerpen bijgestuurd, en er is een sterke sociale integratie (men is zuinig op goed personeel). Vaak wordt ook verwacht dat wij helpen bij het oplossen van teamuitdagingen, zoals meedraaien in piketdiensten. In de praktijk is een ZZPer hier een reservemedewerker, en het lijkt mij aannemelijk dat de Belastingdienst zo iemand als schijnzelfstandige ziet. Dit heeft niets te maken met meerdere opdrachtgevers, vervanging of tarieven, maar puur met het feit dat de ZZPer exact hetzelfde doet als een werknemer.
Wil je deze zelfde ZZPer als organisatie legaal inhuren, dan moet je de samenwerking en omgang met ZZPers anders inrichten. Ik zie geen problemen in werk afstemmen via SCRUM, overleg en reviews, want dat gaat meestal over het resultaat. Wat er anders moet, is dat de ZZPer als extern bedrijf moet worden behandeld: geen teamuitjes, bedrijfsbijeenkomsten, piketdiensten en andere verwachtingen buiten de contractuele afspraken. Dit gebeurt nog heel weinig, maar is volgens mij essentieel om te kunnen blijven samenwerken met zelfstandigen.
Het totaalplaatje is cruciaal. Of een ZZPer in de basis hetzelfde werk verricht als vast personeel weegt zwaar, maar hoeft met alles eromheen geen knockout criterium te zijn. ZZPers hebben vaak een specialistische expertise en/of diepgaande kennis, en worden mede daarvoor ingehuurd. Zou het niet logischer zijn om hen in te huren als “expert” i.p.v. “ontwikkelaar #8”? Daarmee creëer je vanaf het begin een ander label en positie, en maak je het verschil duidelijker.
Bedrijven die met échte zelfstandigen willen (blijven) werken, moeten hen ook als zelfstandigen gaan behandelen. Dat betekent minder sociale integratie en een meer zakelijke samenwerking.
Er zijn een aantal goede punten die je noemt, zoals de verwachting van de opdrachtgever dat je 32, 36 of 40 uur op haar kantoor zit die een indicatie zijn dat we met een verkapte medewerker te maken hebben. (Voor mij de reden om in een dergelijke situatie voor een payroll-constructie te kiezen.) Twee verplichte uren per week voor overleg en de rest van de tijd zelf indelen past veel beter bij een echte zelfstandige.
Om weer eens terug te keren naar de chauffeur: Een chauffeur die zijn eigen vrachtwagen meeneemt naar de klus heeft daarmee een groot argument om als zelfstandige gezien te worden. De “ZZP”-programmeur die op computers van de “opdrachtgever” moet werken mist dat.
Ik vind het toch wat raar.
Als je beiden een opdrachtgever-zzp relatie wilt, en dan wat aardiger naar elkaar toe wordt (de opdrachtgever is aardig want de zzp-er mag deelnemen aan sociale activiteiten en de zzp-er is aardig want zhij is eens wat flexiber dan strict nodig is), zou dan ineens de juridische kwalificatie van de relatie veranderen. Dat is toch wel vreemd, dat de overheid je ineens anders ziet omdat je een kadootje geeft aan de tegenpartij. Dat is een straf op vriendelijkheid.
Waarom is de werknemer de referentie? Waarom is het relevant voor de zzp-er dat zhij hetzelfde doet als de werknemer, maar andersom niet relevant voor de werknemer dat zhij hetzelfde doet als de zzp-er?
In jouw redenering zou de zzp-er een werknemer worden, puur omdat de opdrachtgever enkele werknemers neemt om hetzelfde werk te doen dat voorheen door zzp-ers gedaan werd. Hoe verandert het werk, of de relatie met de opdrachtgever, van die zzp-er door het feit dat derden ook datzelfde werk doen maar onder een ander systeem?
IMHO is het hele onderscheid werknemer/zzp-er achterhaald. En hoe je het ook definieert, het blijft altijd een zwart-wit classificatie van een werkelijkheid die alle tinten grijs kan zijn, dus nooit optimaal.
Laten we het voorbeeld van een chauffeur nemen. Als deze een werknemer is dan zegt de werkgever: “Dit zijn de ritten die je morgen moet rijden.” Heeft de werkgever geen werk die dag, dan wordt de chauffeur gewoon doorbetaald. (Ga de auto maar wassen.)
Wanneer de opdrachtgever een ondernemer belt, dan is de vraag: “Heb je morgen tijd voor twee ritjes?” De ondernemer kan weigeren en de opdrachtgever betaalt alleen voor de gereden ritten.
Wanneer is een persoon een ondernemer? Ja, dat is een grijs gebied. Maar er zijn criteria zoals: meer opdrachtgevers hebben, je eigen gereedschap hebben, vrijheid hebben om je werktijden te kiezen en derden in te schakelen om het werk te doen. Belangrijkste punt is: “Hoe is de gezagsverhouding?” of “Hoeveel vrijheid heb je om je werk in te richten of werk te weigeren?” Kun je een opgedragen klus niet weigeren, dan ben je een (verkapte) werknemer. In mijn ogen geldt dit voor heel veel “ZZP-” software ontwikkelaars en veel minder vaak voor ZZP-schilders en loodgieters.