Een zaak over een programma (opgesteld binnen Excel) voor het maken van begrotingen en jaarrekeningen, zo vat Rechtspraak.nl een recent vonnis samen. Het opmerkelijke zit hem in de volgende zin: het Excelprogramma komt niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking. En dat terwijl je toch vrijwel altijd dergelijke bescherming krijgt. Hoe zit dat?
Het Excelprogramma is door de eiser ontwikkeld om gemeenten onderdelen van hun begroting en jaarrekening te helpen opstellen, afgestemd op de (wettelijke) verplichtingen en behoeften van gemeenten. Deze werd ook aan de gemeente Purmerend in licentie geleverd, maar die wilde er in 2021 mee stoppen.
Daarna (het verhaal vertelt niet hoe) vermoedde de eiser dat de software nog in gebruik was, en dreigde met de contractuele boete uit de algemene voorwaarden (€450.000) voor ongeautoriseerd gebruik.
De gemeente betwistte dat die boete zou gelden maar kwam met een nóg verstrekkender verweer: er zit geen auteursrecht op die software, dus er is überhaupt niets mis met het voortgezet gebruik na afloop licentie. Een niet-bestaand recht kun je niet schenden, immers.
In de kern gaat het mis omdat de eiser daar geen inhoudelijke reactie op gegeven had. Het gaat hier om een programma binnen een uitgebreidere omgeving (Excel). Dan moet je echt laten zien wat jij hebt bijgedragen bovenop wat Microsoft er al in gestopt had, en bovendien dat jouw bijdragen creatief waren. Dat is er allemaal niet geweest.
Wel beschermd zijn de eigen teksten die eiser in het programma had gestopt, zeg maar de instructies voor het gebruik. Maar overige informatie is functioneel:
Dit geldt niet voor de namen van de tabellen en de tabbladen en ook niet voor de omschrijving van de posten. Uit de wet- en regelgeving vloeit voort welke posten en informatie de Gemeente moet opnemen in de begroting en de jaarrekening. Daardoor is de keuze van de benaming van deze posten en informatie dusdanig beperkt (en de gebruikte terminologie dusdanig gebruikelijk) dat hiervoor niet gesproken kan worden van creatieve keuzes. De posten en namen van de tabellen en tabbladen hebben geen eigen oorspronkelijk karakter.Het algoritme in de software is ook niet creatief in de zin van de Auteurswet:
De keuzes, rangschikking en selectie van de inhoud van het [programma] is ingegeven door de technische uitgangspunten, de functies binnen Excel en de wettelijke voorschriften als Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten en de Wet financiering decentrale overheden.Dit snap ik wel, specifiek omdat het hier gaat om een rekenmodel in Excel. Er zijn niet zó veel manieren waarop je gegevens daar binnen kunt uitlezen en combineren, helemaal niet als dat moet conform een extern gegeven rekenmodel en volgens een vast stramien. Dat is zozeer technisch bepaald dat je daar geen eigen creativiteit meer in kunt gebruiken.
Voor de deeltjes van de software die wel beschermd waren, erkent de rechtbank dat de gemeente zich op de wettelijke licentie mocht beroepen bij het opstellen van de begroting voor 2021-2024, ook al is die periode van na de opzegging. Die licentie blijft gelden voor de tabbladen voor die periode, want dat is inherent aan de aard van de software.
Terzijde: de rechtbank merkt op dat je prima mag áfspreken dat je samen doet alsof het werk wel beschermd is. Dat was hier alleen niet gebeurd. Zo’n afspraak had geholpen want een ondertekende overeenkomst, een akte, is dan tussen partijen dwingend bewijs.
Wel was er natuurlijk een boete afgesproken voor niet-toegestaan gebruik. Alleen is die door opzegging komen te vervallen. Wil je dat een boete blijft gelden voor gebruik ná de beëindiging van de overeenkomst, dan moet je dat apart en expliciet vermelden.
Arnoud
Wat me opviel is dat de uitspraak het (altijd) heeft over marco’s in plaats van macro’s. Op drie plaatsen, dus geen typefout.
Ik vind het ook nog wel relevant dat de rechtbank wel heeft besloten dat de gemeente de normale licentievergoeding is verschuldigd over de jaren dat er sprake was van ongeautoriseerd gebruik. Het is enkel de boeteclausule die niet geldig was, als gevolg van de opzegging.
De rechtbank zal een schadevergoeding begroot op € 8.500,00 toewijzen. 4.54.
Uit de beoordeling van de door [eiseres] gewraakte handelingen volgt dat de Gemeente na beëindiging van de licentieovereenkomst inbreuken heeft gemaakt op de auteursrechten van [eiseres] in de periode van 2021 tot en met 2023. Bovendien heeft zij haar afspraken met [eiseres] om het [programma] niet meer te gebruiken en volledig te verwijderen van haar IT-omgeving geschonden van 2021 tot en met 2024. 4.55.
[eiseres] heeft de Gemeente eind 2021 op de hoogte gesteld van haar vermoedens van de auteursrechtinbreuken en de schending van de afspraken. De Gemeente is daardoor in de gelegenheid gesteld om haar afspraken (alsnog) volledig na te komen en de inbreuken te beëindigen, maar heeft dat niet gedaan. Hieruit volgt dat de Gemeente schadeplichtig is tegenover [eiseres] vanwege de auteursrechtinbreuken en schending van de afspraken over 2021 tot en met 2024. 4.56.
Als de Gemeente rechtmatig het [programma] op haar IT-omgeving had willen behouden en gebruiken, dan had zij daarvoor de jaarlijkse licentievergoeding moeten betalen aan [eiseres] . Om die reden begroot de rechtbank de schadevergoeding op basis van de jaarlijkse gederfde licentievergoeding over de periode 2021 tot en met 2024. De door [eiseres] gestelde jaarlijkse licentievergoeding over 2021 is € 1.630,00 en over 2022 € 1.967,00. Met inachtneming van een jaarlijkse indexatie voor de jaren 2023 en 2024 begroot de rechtbank de schadevergoeding op een bedrag van € 8.500,00.
Ik ben niet bekend met het rekenmodel, maar de kracht van Excel is dat je veel vrijheid hebt bij de implementatie. Een spreadsheet kan daardoor makkelijk chaotisch ogen. Er is enige creativiteit nodig om een model op een bruikbare manier te presenteren. Ook bij de output zijn er creatieve keuzes te maken. Je kunt getallen berekenen en de interpretatie daarvan aan de gebruiker overlaten, je kunt een tekstuele conclusie tonen, je kunt velden rood kleuren, je kunt via een draaitafel de input of the resultaten samenvatten, enz. Het lijkt erop dat de eiser dat onvoldoende heeft gesteld.
Juist met betrekking tot de weergave is gesteld dat dat auteursrecht er wel is:
Jij gaat voornamelijk op de opmaak in, maar ook qua berekening zijn er in Excel heel veel keuzes te maken.
Je hebt vaak al verschillende manieren van data benaderen: Zoeken, index functie gebruiken, vba gebruiken.
Alle berekeningen expliciet opnemen of data tables gebruiken.
Een complexe formule in een enkele cel of verdeeld over meerdere cellen, waarbij je in de cel zelf vaak ook al meerdere opties hebt om hetzelfde te bereiken, met eigen voor en nadelen. (Snelheid versus leesbaarheid is een veel gemaakte afweging die niet functioneel bepaald is door het model)
De conclusie in de paragraaf die je citeerd is pertinent onjuist.
Je hebt het woordje “creatief” gemist (of verkeerd geïnterpreteerd)…
Volgens mij niet.
Ik heb een tijdje als software ontwikkelaar gewerkt. De keuzes die je maakte hoe je iets implementeerde waren creatief en daarom zit er auteursrecht op software. Dat zijn exact dezelfde keuzes als die ik hierboven beschrijf voor Excel. Als je daar in excel geen auteursrechten op krijgt, dan zou software ook geen auteursrechten moeten hebben.
Al helemaal bijvoorbeeld een implementatie van bijvorbeeld JPEG, want dat is ook een gedefinieerd model. Daarvan zou je ook kunnen zeggen dat de code puur functioneel is, maar omdat je op meerdere manieren het algorithme kan implementeren en die keuzes als ‘creatief’ worden gezien is het toch beschermd.
Ik denk dat mensen niet beseffen dat Excel Turing compleet is en dat je excelsheet een programma is in een turing complete VM.
Wat de rechtbank stelt is dat het hier slechts een implementatie betreft van reeds voorgeschreven rekenregels, waarbij slechts een beperkte keuzevrijheid bestond. Dan kan je blijven zeggen van niet maar feit is dat de rechtbank vond van wel, en eiser heeft het tegendeel onvoldoende aangetoond.
Komt dat niet voor een groot deel hierdoor:
Want de rechter heeft altijd gelijk?
Als de rechter denkt dat voorgeschreven rekenregels beperkte keuze vrijheid in de implementatie geven dan heeft hij geen verstand van Excel.
Dan is het spijtig dat niemand inhoudelijk dat heeft weerlegt.
De vraag is dan if de rechter dit zelf bedacht heeft en last had van Dunning-Kruger en zich Excel expert waande,of dat iemand domweg glashard heeft staan liegen in de rechtbank over hoe excel werkt.
Ik word een beetje moe van “de rechter geeft ook maar een mening”. Dit is een juridische blog. De rechter stelt vast hoe het zit, en dat is van een andere orde dan “Wim heeft gelijk”. En ik wil al helemaal niet horen van Dunning-Kruger.
Als niemand een stelling weerspreekt, dan neemt de rechter die over. Zelf dat ter discussie stellen is niet hoe rechtszaken werken.
De kern van de vraag is hoe veel keuzevrijheid je nodig hebt en in welke mate om van de auteursrechtelijk vereiste “creativiteit” te kiezen. Als ik een schilderij op wil hangen, heb ik honderd spijkers en tachtig schroeven in alle soorten en maten in mijn kluskist, plus drie soorten lijm, vijf type kleefband en zes hulpmiddelen om het aan te brengen op de muur. Keuzevrijheid genoeg. Desondanks is er géén creativiteit in het resultaat.
Ik wil best geloven dat je op tien manieren een rekenregel kunt implementeren, maar als dat je enige argument is dan ga je keihard onderuit bij de auteursrechtdiscussie. Wat is er creatief aan, wat is de intellectuele prestatie die meer is dan “het werkt”.
Ik zei helemaal nergens dat de rechter ‘ook maar een mening’ heeft.
Dat de rechter niet altijd gelijk heeft is een onomstotelijk bewezen feit. Schiedammer Parkmoord, Ina Post, Balpen affaire, Puttense moordzaak, Lucia de Berk… Ik kan nog wel even doorgaan.
Die laatste is overigens het schoolvoorbeeld van een Dunning-Kruger effect. De expert getuige deed uitspraken over statistiek waar zijn kennis te kort over schoot. Wie is er eigenlijk verantwoordelijk voor dat een getuige als expert wordt beschouwd?
“Ik wil best geloven dat je op tien manieren een rekenregel kunt implementeren, maar als dat je enige argument is dan ga je keihard onderuit bij de auteursrechtdiscussie. Wat is er creatief aan, wat is de intellectuele prestatie die meer is dan “het werkt”.” Prima als dat je stelling is, maar dan is de vraag die daarbij hoort: waarom zijn bijvoorbeeld libjpeg en libmpeg2 dan wel auteursrechtelijk beschermd? De keuzes die je maakt hoe je het implementeert zijn ook in deze gevallen het enige ‘creatieve’en daar is het wel voldoende.
Als de gemeente als argument aanvoerde, dan is het slecht dat dat niet is weerlegd en dus niet aan de rechter, maar plaats die ajb niet op een voetstuk als onfeilbare arbiter van recht en waarheid.
Jij doet in jouw stuk ook een uitspraak waaruit vrij duidelijk is dat je Excel slechts beperkt en/of oppervlakking gebruikt: “specifiek omdat het hier gaat om een rekenmodel in Excel. Er zijn niet zó veel manieren waarop je gegevens daar binnen kunt uitlezen en combineren, helemaal niet als dat moet conform een extern gegeven rekenmodel en volgens een vast stramien. Dat is zozeer technisch bepaald dat je daar geen eigen creativiteit meer in kunt gebruiken.”
Dit is pertinent onwaar voor elk niet triviaal model of algoritme. Voor elk substantiel model kom je net als wanneer je C/C++/C# oid gebruikt sowieso al afweging snelheid vs geheugen gebruik tegen, leesbaarheid vs snelheid, keuzes die invloed hebben op de onderhoudbaarheid en uitbreidbaarheid van het model. En gezien ik zowel als programmeur als voor accountants heb gewerkt durf ik de uitspraak wel aan dat je software voor “onderdelen van hun begroting en jaarrekening te helpen opstellen, afgestemd op de (wettelijke) verplichtingen en behoeften van gemeenten.” niet kan maken zonder dat soort keuzes te moeten maken.
Het gaat al compleet fout in 4.9 in de uitspraak. “Maar [eiseres] heeft niet gesteld, laat staan aangetoond dat zij het bestaande door Microsoft ontworpen Excel-bestand heeft uitgebreid met eigen geschreven bron- of doelcode, die bij reproductie daarvan het [programma] reproduceert.”
Heeft de gemeente dit aangedragen, of is dit een conclusie van de rechter? Daar kom ik op basis van de uitspraak niet uit. Hoe dan ook is deze conclusie feitelijk onjuist, tenzij de cellen in excel letterlijk alleen met waarden zijn gevuld. Zodra er cellen met een formule zijn is excel een interpreter die de functieanroepen in de cellen in een door de maker bepaalkde volgorde (door referenties) uitvoert en de formules in de cellen zijn niets anders dan ‘eigen geschreven bron- of doelcode, die bij reproductie daarvan het [programma] reproduceert.’
Jij en degene die 4.9 schreef levenblijkbaar in de veronderstelling dat Excel een simpel rekenblad is, misschien moet je de laatste zin van mijn vorige post nog even laten bezinken: Excel is turing compleet, dat kan je niet afdoen als “er zijn niet zoveel manier”, dat betekent namelijk dat er zo goed als een oneindig aantal manieren is om iets te doen!
“Heeft de gemeente dit aangedragen, of is dit een conclusie van de rechter? Daar kom ik op basis van de uitspraak niet uit.”
Ok, ik ben scheel, de gemeente heeft dat gesteld. Slechte argumentering van eiser dus. En opportuun liegen van de gemeente in een rechtzaak.
Ik blijf me er wel over verbazen dat rechters dus blijkbaar evident onjuiste verklaringen voor waar moeten aannemen als die niet expliciet weerlegd worden.
Kan je hierop dan nog in hoger beroep, of had je die argumenten al in de eerste zaak aan moeten dragen?
De uitspraak is, door de blijkbaar slechte onderbouwing van eiser, nu gebaseerd op klinklare onzin die voor waar is aangenomen. Gelukkig kunnen rechters in Nederland, i.t.t. bijvoorbeeld Engeland,wat makkelijker van precedenten afwijken. Daardoor hoeft deze onzin uitspraak geen vervolg ellende te veroorzaken.
De stelling in kwestie is niet naar algemene bekendheid in zijn algemeenheid pertinent onjuist. De discussie over auteursrechtelijke creativiteit gaat verder dan de vraag hoe veel keuzes je hebt om een formule te implementeren in Visual Basic.
Let op dat ik met “creativiteit” niet bedoel “dit kan een kind van 9 ook”. Het gaat om een intellectuele, creatieve inbreng die meer is dan een keuze binnen functionele ruimte, net zoals je bij timmeren kunt kiezen tussen spijkers, hout, lijm en een zwaluwstaartverbinding. Wat is er mooi aan, wat zegt het over jou, is het literatuur.
Je doet nu een verkeerde aanname, ik had het niet over VBA!
Je kan in principe elk consistent model in alleen werkblad formules definieren. Je kan daarbij eigen functies maken zonder VBA te hoeven gebruiken en vanuit andere cellen aanroepen.
Elke cel in een Excelblad kan je een (combinatie van) excelfunctie(s) in zetten. Deze functies varieren van simpele sommen tot en met lambda functies. (ja in een enkele cel: =LAMBDA(parameter,…,calculation)). Excel cellen zijn niets meer of minder als variabelen in een programmeertaal, waar je naar kan verwijzen (bij naam als je wil door een cel of range van cellen in de name manager een naam te geven).
De enige juiste conclusie is dat – zelfs zonder VBA – elk niet triviale (als in alleen harde waarden) excel werkblad met formules voldoet aan de definitie van een programma zoals in het vonnis aangehaald. Of het dan voldoende creatief is, is een andere/vervolg vraag, maar daar kom je al niet als je in 4.9 de onjuiste conclusie trekt dat het al geen programma als bedoeld onder de auteurswet is.
4.10 is dus onjuist, wat blijkbaar schuld is van de (advocaat van de) eiser die 4.9 niet voldoende beargumenteerde.
Het maakt een interessante uitspraak, maar vooral vanwege de gemaakte fouten, niet omdat je er conclusies over of een excel sheet een programma is aan kunt verbinden. Die redenatie is gebaseerd op een fundamentele fout die niet weersproken is.
Ben ik met je eens. En de schadevergoeding/boete is (wellicht?) alleen afgewezen omdat de voorwaarden zo stom waren opgesteld zodat deze clausule de contractsduur niet overleefde.
De ondertitel van deze blogpost “Een Excelprogramma dat geen software is onder het auteursrecht, kan dat?” had kunnen zijn “jazeker, als je een slechte jurist inhuurt voor je voorwaarden en daarna nog eens voor de zaak die je aanspant”
Helemaal eens met je reactie over de rechter.
Het pijnpunt zit hem denk ik in het feit dat iemand ergens veel werk in heeft gestoken zonder dat hem auteursrecht toekomt. Je hoeft maar een kwast te dopen in een paar kleuren verf en deze in een willekeurige streek over het canvas te halen om wel auteursrecht te krijgen. Of een banaan met ducttape aan de muur te plakken. Dat voelt heel onevenwichtig.
Ja, maar het auteursrecht is dan ook nooit bedoeld geweest om ‘hoeveelheid werk’ te beschermen, maar om creativiteit/originaliteit te beschermen.
Software is/was (door de wetgeving) altijd moeilijk te beschermen. Alleen via het auteursrecht is er soms een geitenpaadje, en de rechter vond dat dat in dit geval niet zo was. (en als de software een technisch effect heeft is er via het octrooirecht een geitenpaadje)
Die onevenwichtigheid die je ervaart zit dus voor een groot deel met opzet in de wet. (Daar kun je overigens van alles van vinden)
Je kunt natuurlijk wel, en volgens mij terecht, vragen: waarom geen auteursrechtbescherming voor die Excel sheet en wel voor andere software?
De creativiteit zit vaak in zaken waar het niet voor de hand liggend is hoe je een bepaalde functionaliteit kan bouwen.
Om de som van alle waarden in een kolom te berekenen zijn al standaardformules ingebouwd. Die toepassen is even creatief als een spijker uitkiezen.
Maar wat als je overzicht wil maken waarin de openingstijden van verschillende afdelingen naast elkaar liggen en dat zichzelf uitbreidt wanneer je een afdeling aanpast of toevoegt en dat rekening houdt met zomer/wintertijd en tijdzones? Daar heeft excel geen kantenklare formule voor en dat moet je zelf samenstellen met de bouwstenen die excel je biedt. Kortom, je bent creatief.
De vergelijking is dan niet meer met het ophangen van een schilderij maar het bouwen van een galerie waarin het schilderij komt. Dan moet je bedenken hoe de galerie er uit gaat zien, waar dragende delen komen, hoe de verlichting wordt verzorgt en in een gegeven stadium ook welke spijkers en schroeven je gaat gebruiken.
In het Nederlandse systeem is het toch zo dat de rechter de gestelde feiten voor waar aanneemt (moet aannemen) als deze niet inhoudelijk door de tegenpartij worden bestreden. Ik denk dat hier gewoon de advocaat een beetje heeft zitten slapen, en dat als die gezegd had (met redenen die in dit forum al genoemd zijn) dat er wel degelijk auteursrecht op het betreffende Excelsheet kan drukken, dat de rechter daar zonder al te veel moeite in mee was gegaan.
Creatief boekhouden levert wel auteursrecht op?