Dark patterns, heet dat dan met een mooi woord: user interfaces die zo ontworpen zijn dat je ergens in trapt. Bij voorkeur iets dat je geld kost: je dacht een gratis dienst af te nemen maar je zit twee jaar aan een premiumabonnement vast, en opzegging kan alleen via een knop die zaterdagmiddag werkt mits de operator dan achter de computer zit. Dergelijke trucs staan nu op darkpatterns.org van een Engelse UX designer. Leuk, maar dat heet toch gewoon oplichting?
Misschien is het een verschil in rechtssysteem. Amerikaans (en Engels) recht laat mensen veel meer aan hun eigen zelfredzaamheid over. Je hebt grote contractsvrijheid, en je bent als beide partijen verantwoordelijk voor het goed lezen wat je afspreekt. Dus ga jij akkoord met een TOS van zes kantjes waarbij op pagina 5 staat “als je niet wekelijks wat bestelt, sturen wij je een boek tegen een door ons te bepalen prijs”. Of een knop die zegt “indien u geen premiumabonnement wil, haal dan het vinkje weg bij “Opt-out available” onder Geavanceerde Opties”. Tsja. Sukkel. Dat je dat niet even bekijkt.
Europees recht werkt wat anders, zeker waar het consumentenrecht betreft. Natuurlijk, ook bij ons geldt een zekere onderzoeksplicht, maar steeds meer wetten en regels beschermen de weerpartij.
Het begon al met algemene voorwaarden. Lappen tekst worden over de schutting gegooid en daar moet je het maar mee doen, onderhandelen is niet mogelijk. Vandaar de regels over onredelijkbezwarendheid inclusief grijze en zwarte lijst. Zo zijn al te eenzijdige dingen nog wel op te lossen. En veel beschermende regels in het consumentenrecht, zoals dat je pas aan een bestelling vast zit nadat er expliciet is gewaarschuwd dat je moet gaan betalen. Dan kunnen de voorwaarden honderd keer zeggen dat je moet betalen, maar zonder knop met “Betalingsverplichting!” heb je géén bestelling.
Nog verder gaan we met de regels over oneerlijke handelspraktijken. Mensen misleiden (of agressief bejegenen) is onrechtmatig én leidt tot ongeldigheid van het contract. En dat varieert van essentiële informatie weglaten tot upsells alvast aanvinken of achteraf pas verzendkosten vermelden. Precies het soort truc dat nu dus ineens een dark pattern blijkt te heten.
Maar waarom? het is toch geen cultfenomeen of astronomisch verschijnsel? Noem het beestje gewoon bij zijn naam: misleiding of oplichting. Je wilt mensen iets laten doen dat ze eigenlijk niet willen, en je camoufleert het zo dat je achteraf “ja, haha, nee zo werkt het niet” kunt zeggen. Hoe is dat in welke visie op recht dan ook de bedoeling?
Arnoud