Dark patterns, heet dat dan met een mooi woord: user interfaces die zo ontworpen zijn dat je ergens in trapt. Bij voorkeur iets dat je geld kost: je dacht een gratis dienst af te nemen maar je zit twee jaar aan een premiumabonnement vast, en opzegging kan alleen via een knop die zaterdagmiddag werkt mits de operator dan achter de computer zit. Dergelijke trucs staan nu op darkpatterns.org van een Engelse UX designer. Leuk, maar dat heet toch gewoon oplichting?
Misschien is het een verschil in rechtssysteem. Amerikaans (en Engels) recht laat mensen veel meer aan hun eigen zelfredzaamheid over. Je hebt grote contractsvrijheid, en je bent als beide partijen verantwoordelijk voor het goed lezen wat je afspreekt. Dus ga jij akkoord met een TOS van zes kantjes waarbij op pagina 5 staat “als je niet wekelijks wat bestelt, sturen wij je een boek tegen een door ons te bepalen prijs”. Of een knop die zegt “indien u geen premiumabonnement wil, haal dan het vinkje weg bij “Opt-out available” onder Geavanceerde Opties”. Tsja. Sukkel. Dat je dat niet even bekijkt.
Europees recht werkt wat anders, zeker waar het consumentenrecht betreft. Natuurlijk, ook bij ons geldt een zekere onderzoeksplicht, maar steeds meer wetten en regels beschermen de weerpartij.
Het begon al met algemene voorwaarden. Lappen tekst worden over de schutting gegooid en daar moet je het maar mee doen, onderhandelen is niet mogelijk. Vandaar de regels over onredelijkbezwarendheid inclusief grijze en zwarte lijst. Zo zijn al te eenzijdige dingen nog wel op te lossen. En veel beschermende regels in het consumentenrecht, zoals dat je pas aan een bestelling vast zit nadat er expliciet is gewaarschuwd dat je moet gaan betalen. Dan kunnen de voorwaarden honderd keer zeggen dat je moet betalen, maar zonder knop met “Betalingsverplichting!” heb je géén bestelling.
Nog verder gaan we met de regels over oneerlijke handelspraktijken. Mensen misleiden (of agressief bejegenen) is onrechtmatig én leidt tot ongeldigheid van het contract. En dat varieert van essentiële informatie weglaten tot upsells alvast aanvinken of achteraf pas verzendkosten vermelden. Precies het soort truc dat nu dus ineens een dark pattern blijkt te heten.
Maar waarom? het is toch geen cultfenomeen of astronomisch verschijnsel? Noem het beestje gewoon bij zijn naam: misleiding of oplichting. Je wilt mensen iets laten doen dat ze eigenlijk niet willen, en je camoufleert het zo dat je achteraf “ja, haha, nee zo werkt het niet” kunt zeggen. Hoe is dat in welke visie op recht dan ook de bedoeling?
Arnoud
Is dat de nieuwe politieke partij van Piet Paulusma? 😉
Dark patterns zijn alom. Consumentenrechten zijn je wel gegeven, maar moet je vaak toch met enig aandringen zelf bewaken. Zou wel mooi zijn dat de ACM een themaonderzoek ‘conformiteitsnaleving’ zou doen en daarvoor een steekproef van producten ter garantie / conformiteit zou insturen. De echte rechtelijke toets die vindt pas plaats als het schadebedrag om enkele honderden euro’s gaat, liefst nog in de massaclaim-variant. Dark patterns zijn er vaak op gericht om enkele euro’s uit de zak te kloppen. Zo’n verlies neem je en je gaat door. Eigenlijk kun je de kosten van dark patterns dus zien als een gebrek aan handhaving.
Tot ongeldigheid doet vermoeden dat de overeenkomst nietig is, maar is dat zo? Is het niet ‘vernietigbaar’? Nuanceverschil, maar niet zonder reden.
Ik las dat in de windows 10 update van morgen, Cortana niet meer uitgeschakeld kan worden via de UI. Het gevolg is dat alle lokale zoekacties ook naar bing gestuurd worden (tenzij je in de registry gaat prutsen).
Is dat dan ook misleiding? De gebruiker kan iets niet meer doen, maar was het eigenlijk niet gewoon een “bug” dat dit tot nu toe wel uitgeschakeld kon worden?
De hele wereld (inclusief redmond) viel over ‘amazon-gate’ van Ubuntu. Nu doen de grote mannen het zelf. Waarbij de info die naar Ubuntu werd gestuurd wel uit te schakelen was (en is, en sinds 16.04 niet meer standaard aan staat) (maar dit geheel terzijde)
Denk bij Dark Patterns ook aan bijvoorbeeld het meeinstalleren van adware of trials in een installatie van een ‘gratis’ programma, waar het automatisch aangevinkt staat (omdat gebruikers doorgaans de standaard opties niet veranderen – dit is een bekend fenomeen in de software-wereld).
Is dat dan ook oplichting?
Het doel van het iets benoemen als een Dark Pattern is om de intentie aan te geven, ook als dat juridisch gezien niet (overal) verboden is.
Adware meeinstalleren bij een programma is inderdaad een bekend fenomeen bij sofware. Die adware is een redelijke tegenprestatie voor het ‘gratis’ aspect van het programma. De software ontwikkelaars moeten immers inkomsten genereren en zonder adware zou het gratis programma wel eens kunnen verdwijnen. Dark patterns worden in het artikel beschreven als oplichting of als een te sluwe verkoopstechniek. Aangezien adware wordt toegevoegd aan ‘gratis’ software zonder koop/verkoop is er in beginsel geen dark pattern. Evenwel kan dit verschillen afhankelijk van hoe gedurfd de adware is.
Dat is onjuist:
Wat ik beschrijf is wel degelijk een dark pattern; “oplichting” of “verkooptechniek” zijn nooit onderdeel geweest van die definitie, wat derde partijen zoals Ars Technica (of zelfs Arnoud) er ook van maken. Sterker nog, het lijkt expliciet aangestipt te worden onder “Sneak into Basket”, in dit geval met een voorbeeld van AMD Catalyst: http://darkpatterns.org/sneak-into-basket/
Ook een gerenommeerd orgaan als NRC Handelsblad maakt gebruik van dark patterns. Onderbreken van de bezorging tijdens je vakantie verstopt de (voor hun onaantrekkelijke) optie “Onderbreek” onder een knopje “Meer opties”
Normale scherm: https://snag.gy/GnVFHR.jpg
Na klikken op het knopje: https://snag.gy/4vENKP.jpg