Wie een werk maakt, heeft daar zelf het auteursrecht op. Ook als hij dat in opdracht doet van een ander. De opdrachtgever moet contractueel de rechten opeisen. Dat is de hoofdregel uit het auteursrecht – of dat was hij, beter gezegd. Een arrest uit 2007 van het Benelux Gerechtshof, bevestigd in een recent arrest van het Gerechtshof Amsterdam (via Boek 9) draait die hoofdregel nu om voor industriële vormgeving, zoals verpakkingen, uitvoering, grafische symbolen en typografische lettertypen. Dat betoogt professor Dirk Visser in zijn noot bij het arrest van het Hof Amsterdam.
Industriële ontwerpen worden beschermd via het Benelux-Verdrag voor de Intellectuele Eigendom, vroeger bekend als het Benelux-Verdrag inzake tekeningen en modellen. Onder dit verdrag valt “elk op industriële of ambachtelijke wijze vervaardigd voorwerp, met inbegrip van onder meer onderdelen die zijn bestemd om tot een samengesteld voortbrengsel te worden samengevoegd, verpakkingen, uitvoering, grafische symbolen en typografische lettertypen”. Een ontwerp kan daarnaast ook auteursrechtelijk beschermd zijn, hoewel het criterium daarvoor iets strenger is dan voor bescherming als tekening of model.
Het BVIE heeft een expliciete bepaling over de eigendom van zulke ontwerpen in artikel 3.8.2:
Indien een tekening of model op bestelling is ontworpen, wordt, behoudens andersluidend beding, degene die de bestelling heeft gedaan als ontwerper beschouwd, mits de bestelling is gedaan met het oog op een gebruik in handel of nijverheid van het voortbrengsel waarin de tekening of het model is belichaamd.
Dit is dus precies het omgekeerde van wat de Auteurswet zegt. Wie dus in opdracht een tekening of model maakt en daar een tekening- of modelrecht op vestigt, is de auteursrechten daarop volautomatisch kwijt. Maar, zo laat Visser zien, het gaat nog verder: ook als je geen modelrecht aanvraagt kun je die rechten kwijt zijn aan je opdrachtgever.
Het BVIE kent namelijk ook de zogeheten ongeregistreerde modelrechten. Wie een tekening of model maakt dat voldoet aan de definitie uit dit verdrag, krijgt volautomatisch drie jaar bescherming tegen overname door anderen. Zoals het Hof Amsterdam het formuleert:
Genoemde bepalingen van het BVIE (evenalsvoorheen de BTMW) komen er ” voor de onderhavige situatie samengevat ” op neer dat indien een model op bestelling is ontworpen de opdrachtgever, behoudens andersluidend beding tussen opdrachtgever en ontwerper, als ontwerper wordt beschouwd en dat aan deze daarmee ook het auteursrecht inzake dat model toekomt.
Grafisch ontwerpers doen er dus goed aan hun algemene voorwaarden nog even door te nemen of daar wel een expliciet beding in staat waarmee zij hun auteursrechten voorbehouden.
Arnoud
Heeft dit nog betekenis voor de “morele rechten” van de ontwerper?
Beste Arnoud, geldt dit ook voor auteursrecht op bijvoorbeeld het ontwerp van een “huisstijl”, dwz. het design van logo, briefpapier, publicaties en/of website van een organisatie? Wie heeft op dit soort zaken het auteursrecht, de organisatie of het ontwerpbureau? Ik werk bij een not-for-profit organisatie die hiermee te maken heeft en vraag me af of het terecht is dat een ontwerpbureau een hoog bedrag vraagt voor afkoop van de rechten op het ontwerp. Vriendelijke groet,
Albertien, de wettelijke regelingen zijn niet waterdicht over wie het auteursrecht krijgt (met name wanneer er free-lancers bij het project betrokken zijn.) Het is gebruikelijk dat de toekenning van auteursrecht voor creatief werk expliciet in het contract genoemd wordt.
Ik vraag me af of het terecht is dat een ontwerpbureau een hoog bedrag vraagt voor afkoop van de rechten op het ontwerp. Lastig te beantwoorden zonder de details te kennen. Moet het ontwerpbureau royalties afdragen voor gebruikte materialen? Mijn mening is dat een ontwerper redelijk mag verdienen aan geleverde diensten. Het probleem met “intellectuele eigendomsrechten” is dat die de “eigenaar” een monopoliepositie geven en het mogelijk maken onredelijk hoge “licentievergoedingen” te vragen. Heel vervelend voor maatwerk.
Albertien, nee, dit geldt daar niet voor. En ook als het wel daarvoor zou gelden: de ontwerper kan elke prijs eisen voor het ontwerp dat hij maakt. Het is aan jullie om daar al of niet mee akkoord te gaan. Informeer dus altijd vooraf naar prijzen, inclusief prijzen voor afkoop, en laat dat meewegen in je keuze voor een ontwerper. Vaak is er trouwens wel ruimte voor onderhandelen op dit punt.
Ik zou in het contract vragen om overdracht van auteursrecht (en ander IE) voor het definitieve ontwerp; dan kun je iemand anders het ontwerp later laten aanpassen. (Zoals Arnoud zegt: vooraf in het contract laten vastleggen.) Laat de ontwerper de rechten op zijn andere concepten houden.
Bedankt voor jullie reacties en adviezen. @MathFox. Nee, het ontwerpbureau hoeft geen royalties af te dragen voor gebruikte materialen. Natuurlijk mag een ontwerper redelijk verdienen aan haar/zijn werk. Maar in ons geval gaat het inderdaad om maatwerk. En wanneer onze organisatie na verloop van tijd besluit om bijvoorbeeld het design van de website bij te stellen, zou dat problemen kunnen geven als we niet zelf het auteursrecht hebben op het ontwerp. @Arnoud. Precieze informatie vragen, alles meewegen en onderhandelen; goed advies.