Gemeentes mogen geen leges heffen voor het leveren van informatie naar aanleiding van een Wob-verzoek, bepaalde de Hoge Raad gisteren. Bij De Nieuwe Reporter spreken ze van “uit handen slaan van een belangrijk wapen uit om Wob-verzoeken van journalisten te traineren”.
Op grond van de Wet openbaarheid van bestuur mag iedereen overheidsstukken opvragen (behalve in een paar categorieën uitzonderingen). Journalisten maken hier graag gebruik van, en met name bij gemeenten wordt dat nogal eens als een last ervaren. Om gevis naar stapels documenten onder de Wob binnen de perken te houden, of afhankelijk van je frame om de vrije nieuwsgaring te belemmeren, werd onder meer vaak leges geheven. Brenno ‘Bigwobber’ de Winter kreeg 30.000 euro aan leges voor de kiezen, bijvoorbeeld.
Nu zijn leges op zich legitiem wanneer de burger een dienst wil van de overheid. Maar bij diensten die primair om een algemeen belang gaan, mag dat niet. U herinnert zich wellicht nog de uitspraak uit 2011 over het paspoort dat gratis werd, dit ging over dezelfde redenering. (Daarna werd snel een reparatiewetje doorgevoerd dat expliciet zei dat gemeentes wél geld mogen vragen voor paspoorten, wat door de rechter bevestigd werd.)
De Hoge Raad trekt die lijn nu door naar leges voor Wob-verzoeken:
[Uit de wettekst] moet worden afgeleid dat de openbaarmaking van informatie naar aanleiding van een Wob-verzoek, behoudens de hierna in onderdeel 3.3.7 genoemde werkzaamheden, niet in overheersende mate verband houdt met dienstverlening ten behoeve van een individualiseerbaar belang.Uitgezonderd zijn de in 3.3.7 van het arrest genoemde zaken: kopieën van documenten en uittreksels of samenvattingen van de inhoud daarvan. Dat is wél een “individualiseerbaar belang”, iets dat de Wobber specifiek vraagt en niet een dienst van algemeen nut.
Is het probleem daarmee van tafel? Nou nee, niet bepaald. Want gemeentes zullen nu niet ineens Wob-fan worden, noch zullen journalisten ineens minder Wobverzoeken gaan indienen. Dus er zullen hordes opgeworpen blijven worden tegen wat gemeentes zien als excessief gewob, en journalisten zullen daartegen blijven ageren.
De IT-er in mij ziet (zoals bij elk probleem) de oplossing in een database: waarom zetten gemeentes niet standaard zo veel mogelijk informatie online? Het lijkt me dat als je een document maakt je snel kunt inschatten of het openbaar moet zijn of niet. En als er privédetails in zitten dan kun je dat beter tijdens het opstellen van het document weglaten of redigeren dan achteraf. Of mis ik iets?
Arnoud
Volgens mij mis je niets. Ik snap ook niet waarom de diverse lagen van de overheid niet van zichzelf gewoon alles (nou ja, binnen het redelijke dan) online zetten. Dat zou ook een goed voorbeeld zijn, want de overheid wil ook alles van de burger weten. Tot op het punt dat het op spioneren gaat lijken. De enige twee redenen die ik me zet alu-hoedje af kan voorstellen:
het is een ontzettende puinhoop en ze hebben een zooitje gemaakt van wat een fatsoenlijk archief had kunnen zijn. 2 ze willen inderdaad niet dat wij dingen weten, want kennis is macht en hun gedoe is inderdaad bedoeld om te traineren.
En ik weet eigenlijk niet of ik wel wil weten welke van de twee het is…
Ik weet niet welk percentage van de bestuurlijke documenten ge-Wob-t wordt, maar ik vermoed dat dat percentage zo klein is, dat deze optie uiteindelijk aanzienlijk duurder is. Die kosten zitten in het inrichten, beheren en beveiligen van de systemen, het aanpassen van de processen, het borgen daarvan, en – zo schat ik in – vooral in het redigeren van de persoonlijke informatie.
Daarnaast vrees ik voor de publieke opinie. Waar het (nog niet eens echt bestaande) EPD al verguisd wordt voor alle ‘lekken’ zal een systeem als dit bij het prijsgeven van het minste of geringste stukje persoonlijke informatie op de brandstapel gehesen worden.
Misschien moet je de impact van dat ‘minste of geringste stukje persoonlijke informatie’ dan ook niet bagatelliseren. Dat redigeren moet nog steeds zorgvuldig en betrouwbaar gebeuren. De kritiek op het EPD gaat exact over deze “foutje, bedankt!”-attitude die je hier tentoonstelt. Zo ga je niet om met gevoelige informatie!
Ik was zeker niet bezig de impact van het lekken van persoonlijke informatie te bagatelliseren.
Wat ik wel bedoelde was dat wie denkt dat dat NIET gaat gebeuren, niet realistisch is. Want als je genoeg documenten publiceert over genoeg tijd, dan komt er altijd wel een moment waar er ergens zo’n stukje informatie op straat komt. Dus laten we elkaar niet voor de gek houden en beweren dat we het kunnen voorkomen.
Niet zozeer ‘foutje, bedankt’ maar wel ‘shit happens’. En als die shit niet acceptabel is, begin er dan maar gewoon niet aan.
Is dat niet een kip-ei probleem? Er wordt weinig gewobd omdat dit moeilijk en tijdrovend is. Dus is het niet kosteneffectief om alles standaard beschikbaar te stellen. Dus is wobben moeilijk en tijdrovend.
Nee, je mist niets. Wat er openbaar is, zou gewoon gepubliceerd moeten worden en niet slechts op verzoek. Dat lijkt me inderdaad goedkoper. Wat ik wel zie gebeuren, is dat het systeem waarin die documenten op te vragen zijn, zó onwerkbaar gemaakt wordt, dat je eigenlijk nog niks hebt.
Je kunt het inderdaad misschien beter omdraaien zoals jij ook al zegt;
In de basis alles publiceren en slechts met uitzondering niet. (En het liefst moeten die uitzonderingen juist door een lang traject heen, zoals WOB-verzoeken nu.) Beter een overvloed aan gegevens, dan alles voor jezelf houden.
Dat is eigenlijk precies hetzelfde als bij (universitaire) onderzoeken, betaald via belastingen. Die zouden niet (alleen) achter een betaalmuur moeten, maar makkelijk toegankelijk moeten zijn.
Natuurlijk zouden WOB-verzoeken prima te digitaliseren zijn. De bezoeker moet dan met DigiD inloggen en dan kan er gekeken worden of de bezoeker recht heeft om bepaalde documenten in te zien. Heeft de bezoeker geen rechten dan zou hij deze kunnen aanvragen zodat dit digitaal beoordeeld kan worden. Een journalist zou dus zo zijn aanvragen kunnen doen.
Heb je enig idee hoe WOB-verzoeken eruit zien? Het is niet simpel een verzoek om document XYZ, want vaak weet je niet eens welke documenten er bestaan die over een bepaald onderwerp gaan. Als je de documenten dus niet zelf in kan zien, moet er nog altijd iemand bij de gemeente kijken of het is wat je zoekt.
Vandaar het inloggen zodat je kunt zoeken naar wat je wel standaard kunt zien en een extra formulier voor zaken waar je meer over wilt weten. Je zoek-opdracht komt dan in beginsel uit op een pagina die aangeeft dat de informatie geblokkeerd is. Maar in beginsel hebben ze een goede zoekmachine nodig zodat bezoekers kunnen zoeken.
Iemand die op grond van de Wob een verzoek om informatie doet, hoeft zijn belang daarbij niet aan tonen, noch mag de gemeente daarnaar vragen. Het niet hebben van een belang is geen weigeringsgrond (dubbele ontkenning). Met andere woorden: de informatie wordt desgevraagd aan iedereen verstrekt of die informatie wordt aan niemand verstrekt omdat een van de in de wet genoemde weigeringsgronden zich voordoet.
Omdat het volk, het gepeupel, dan wel eens makkelijker bezwaar kan maken tegen jouw politieke beslissing? Je moet toch niet willen dat het volk een mening heeft. Dus geef zo min mogelijk informatie, en als je het dan moet geven, doe zo moeilijk mogelijk. Dat betekent dat je als professioneel ambtenaar zo hard mogelijk je zin kunt doordrijven.
Ik vraag me af hoelang deze uitspraak van betekenis gaat zijn in het licht van het voorstel tot aanpassing van de Wob (WaWob). De WaWOB heeft o.a. als doel het tegengaan van ‘kennelijk onredelijke verzoeken’.
Daarnaast is ook een voorstel tot een nieuwe Wob (NWob). De NWob creëert (voor zover deze er niet is) een recht op overheidsinformatie. Waarbij er maar een aantal beperkingen zijn en de lijst met organen die onder deze regeling vallen behoorlijk is uitgebreid. Er vallen nu ook semi overheidsorganen onder, zoals private partijen met publieke bevoegdheid.
In Noorwegen wordt overheidsinformatie actief online beschikbaar gemaakt. Dat schijnt al heel wat WOB verzoeken te schelen.
Geheel onmogelijk is het dus sowieso niet.
Zijn jullie helemaal gek geworden? Als je alles meteen online gaat zetten dan wordt het bestuur ineens echt openbaar. Dat kan toch nooit de bedoeling zijn? 😉
Je hint precies in de goede richting: in principe alles openbaar behalve waar het vanwege privicy/veiligheid e.d. niet kan.
Gemeenten kunnen het dan net duur of goedkoop maken als ze zelf willen door het te organiseren via hun lobbyclub VNG (welke hen indertijd juist adviseerde die leges zo hoog mogelijk te maken om de WOB te frusteren).
Darrvoor is echter een omslag nodig in het denken van zowel de VNG als een aantal gemeenten nodig, en dat zal tijd kosten.
In Amerika hebben ze dat. ALLES in een government database is publiek.
ALLES (nou ja bijna ;).
Ook bv de waybill die bij een container (met daarin een verhuizing) hoort. Daar staat dus ook gewoon je naam en adres op. Tenzij je dat expliciet er uit laat halen.
Die database wordt ook derden gebruikt voor analyse van goederen (zo konden ze de eerste iphone voorspellen want dat stond zo op de waybills, tegenwoording “verstoppen” ze dat)
Dus ALLES maar in een database gooien lijkt me geen goed idee.
Heb je wel eens met een slecht document management system gewerkt. Alle informatie staat in de database, tenzij je echter precies weet waar en hoe kan je echter wel vergeten dat je het ooit vind.
Als alles in zo’n publieke database staat hoeven ambtenaren dus geen WOB-verzoeken meer uit te voeren. Dat lijkt handig voor journalisten. Ze kunnen alles dan zelf opzoeken, maar ze zullen niets vinden. En de ambtenaren hoeven niet te helpen bij het vinden van de informatie.
Voeg dan wat leuke maatregelen toe als “iedere afdeling gebruikt andere naamgevingsconventies” , slechte of ontbrekende searchengines, captcha’s om bot’s en spiders tegen te houden en heeeeeeel veel nutteloze documenten en je hebt openbaarheid van bestuur enkel in naam.
Ik denk dat journalisten echter juist vooral op zoek zijn naar de documenten die niet openbaar zullen zijn. Journalisten zoeken naar nieuws en zaken als publieke verslagen van raadsvergaderingen en dergelijk vinden ze waarschijnlijk totaal niet interessant.
Er wordt juist steeds meer actief openbaar gemaakt vanuit de open data-beweging. Zie bijvoorbeeld de duizenden datasets op data.overheid.nl. Dit is niet alleen omdat overheden dat leuk vinden, er ligt een europese richtlijn op het gebied van open data. Het is hier en daar allemaal nog wat jong en gammel, maar het gaat allemaal steeds beter.
Bestuurlijke uitdagingen zijn vaak: overheden weten niet precies welke data ze hebben, je moet wel zeker weten dat er geen persoonsgegevens in staan, de overheid in kwestie heeft niet altijd zelf alle rechten op de data en soms zijn er mensen die helemaal niet blij zijn dat data open wordt. En dit moet in tijden van bezuinigingen ook nog afgewogen worden tegen alle andere verantwoordelijkheden van overheden.
Hele mooie projecten op dit vlak zijn bijvoorbeeld ArtsHolland, waar je precies kan achterhalen wat er vanavond in de Stadsschouwburg speelt en waar je eventueel nog meer heen kan. In meerdere talen. Of Open Beelden met duizenden historische video’s onder CC-BY-SA. Of de API van de Energiesubsidiewijzer waar je makkelijk kan achterhalen welke energiesubsidies er in een gemeente beschikbaar zijn.
Er is nog een lange weg te gaan, maar er is nog steeds vooruitgang. De dienst infrastructuur van de gemeente Amsterdam heeft een paar maanden geleden een prijs gewonnen voor hun open data-programma. En ook vanuit andere partijen komt vooruitgang, de Amsterdamse parkeerkostendata is bijvoorbeeld erg complex, dus daar heeft iemand anders een mooiere API bovenop gebouwd
Doe open datasets maken weer eens de software ontwikkelaar in mij wakker. 🙂 Jammer dat ik momenteel met een rugblessure thuis zit en nu even niet een paar uur achter de computer kan gaan programmeren, maar hier lijken wel diverse interessante projecten uit te halen. Alleen heb je bij de data voor WOB verzoeken natuurlijk wel het probleem dat iedere gemeente hun eigen dataset kan aanleveren in een eigen formaat. En met ruim 400 gemeentes is dat dus nog best veel variatie om rekening mee te houden, voor als iemand daar een generiek ICT project omheen wil bouwen.
Dat klopt, dat probleem bestaat net zo goed met open data, dat wordt immers zo ruw mogelijk beschikbaar gemaakt. Er zijn dus waarschijnlijk 400 organisaties die in 400 subtiel verschillende bestanden bijhouden hoeveel bomen ze hebben, waar die staan en hoe oud die zijn. Maar, gelukkig zijn er projecten om al die verschillen zelfs tot Europees niveau te overbruggen, zoals CitySDK.
De overheid is nu inderdaad bezig met allerlei openbaarmakingsprojecten. De NVWA is bijvoorbeeld bezig met een openbaarmakingsproject waarbij de informatie over de inspecties bij restaurants e.d. bekend wordt gemaakt. Enerzijds is dit een goede ontwikkeling, maar je kan er ook vraagtekens bij zetten of het wel juist is om bedrijven aan de schandpaal te nagelen. Immers zullen veel mensen ook niet naar een restaurant gaan als ze “oranje” zijn en dus een waarschuwing hebben gehad.
Als mens ben ik van mening dat de overheid in principe volledig transparant moet zijn, dat wil zeggen dat alles beschikbaar moet zijn (behoudens op personen te herleiden documenten en documenten in de sfeer van aanbestedingen en concessies etc.)
Als techneut heb ik wel de nodige reserve: data != informatie. Als je alles beschikbaar stelt van beleidsstuk versie o.1 t/m het uiteindelijke resultaat wordt het een lading bagger waar niemand meer iets zinnigs uit kan filteren binnen redelijke tijd. En alleen het eindstuk publiceren is niet zo spannend, het gaat m.i. juist om de onderliggende achterkamertjespolitiek.
Als (nu nog) ambtenaar heb ik heel veel moeite met een vrije beschikbaarheid van ‘alles’. Dat komt omdat de gemiddelde inwoner van Nederland ontzettend dom en kortzichtig is, en veel bestuurders een schrikbarend gebrek aan ruggegraat ten toon spreiden. Ik maak vaak mee dat bestuurders (op gemeentelijk nivo) tegen alle adviezen in maatregelen pushen waarvan zowel in- als externe deskundigen zeggen dat het niet handig is, maar die ze toch doordrijven omdat hun vriendjes in het café of op de golfclub er op aan dringen. Alleen het idee al dat bestuurders bij een vrije beschikbaarheid van gegevens nóg meer prikkels krijgen om aan hun niet door inzicht gehinderde oprispingen gevolg te geven, doet mij huiveren… De behoefte tot het pleasen van de achterban is gewoon te groot, en het gevolg is dat er dan helemaal niet meer verder vooruit wordt gedacht dan 4 jaar. Dus wanneer en (nog enigszins) effectief bestuur je lief is, geen openheid voor iedereen graag. Daar is de gemiddelde Nederlander te dom en zijn veel bestuurders te incompetent voor.
(Overigens denk ik niet dat dit de achterliggende gedachte was van de traineringspolitiek van de VNG. 😉 )
Volgens mij geef je precies aan waarom de openheid nodig is. Als dus ook de adviezen van de deskundigen openbaar worden dan wordt het voor de bestuurders juist lastiger om er tegenin te gaan.
WOBben is niet gemakkelijk. Het College van Advocaten generaal gaat er heel adequaat mee om, zo kan ik uit eigen ervaring berichten, maar een WOB aan het KLPD verdween omdat niemand wist wie er eigenlijk voor verantwoordelijk was. Hun mazzel, ik had het te druk met een andere zaak om ze door de rechter op hun vingers te laten tikken, en daarbij ging het toch eigenlijk om een heel eenvoudige vraag: Hoeveel WOB verzoeken heeft U in het afgelopen jaat gehad en hoeveel heeft U daarvan geheel of gedeeltelijk afgewezen. Kijk, dit soort dingen is bij een bestaande database minder dan drie minuten werk (naja, als je computer snel genoeg is natuurlijk), daar zijn dan echt geen kosten aan verbonden. Overigens formuleerd de enigszins ervaren WOBber zijn verzoek zo, dat ook dokumenten waarvan hij het bestaan niet eens kan vermoeden boven tafel komen. En dat is gewoon heel leuk om te doen. Ook daar heeft een database dus en behoorlijk voordeel, vooropgezet, het wordt zorgvuldig beheerd.