Consumentenbonden vinden keuze tussen betaald en gratis Instagram misleidend

Mensen moeten sinds kort kiezen tussen betaalde of gratis varianten van Instagram en Facebook, las ik bij Nu.nl. Europese consumentenorganisaties noemen die keuze misleidend, oneerlijk en agressief. En dat zijn niet zomaar termen: het is de aanloop naar een rechtszaak wegens schending van het consumentenrecht.

Een klein maandje geleden maakte Facebook- en Instagram-moederbedrijf Meta bekend dat haar diensten nu ook tegen betaling afgenomen konden worden, en dan zonder personalisatie. Dit naar aanleiding van een uitspraak van het Hof van Justitie dat je AVG-technisch niet van ’toestemming’ kunt spreken als er geen betaald alternatief is voor je gratis-met-profiling dienst.

Je kunt nu dus kiezen: betalen of gratis met advertenties. Maar dat laatste is dus misleidend:

Volgens directeur Sandra Molenaar van de Consumentenbond misleidt Meta gebruikers. “Het bedrijf doet alsof er een keuze is tussen een betaalde en gratis optie”, zegt ze. “Terwijl consumenten in de gratis variant in feite betalen met hun gegevens. Er zijn heel duidelijke gerechtelijke uitspraken die zeggen dat deze vorm van gegevensverwerking ook een vorm van betaling is.”
Daarin weegt mee dat je niet verder kunt totdat je de keuze hebt gemaakt. Even een nachtje erover slapen is er dus niet bij. En dat is een klassieke vorm van een agressieve handelspraktijk, die net als de misleidende handelspraktijk sinds enige tijd verboden is in Europa.

Het roept de fundamentele vraag op: hoe moet het dan wel? Als ze alleen de betaalde dienst hadden laten bestaan, was er denk ik weinig juridisch tegenin te brengen. Een netwerkdienst voor 10 euro per maand en zonder tracking, wat precies is daar mis mee. Maar het komt nu agressief over omdat we al heel lang die gratis versie hadden, en dus ons op kosten gejaagd voelen om die tracking te kunnen vermijden.

Je zou deze duale constructie kunnen zien als een vorm van afschrikken: als jij niet gewoon toestemming geeft, dan gaat dat geld kosten vriend. En dan kom je alsnog terug bij de discussie over de vrijwilligheid van toestemming – als er nadelige gevolgen zitten aan je weigering, dan is de toestemming niet rechtsgeldig. Maar wat is een “nadelig gevolg” (detriment, in de literatuur)? Hierover schreef ik vorige maand in de comments:

Als ik terugga in waar die term “detriment” of “nadelig gevolg” vandaan kom, dan kom ik bijvoorbeeld bij WP 187 van wat nu de EPDB is. Hieruit haal ik dat iets nadelig is als het zeg maar bestraffend is, je afschrikt die optie te kiezen. Dit halen ze uit eerdere papers over consent bij medische zaken (bij weigering consent geen behandeling, WP 131) en bij het werk (WP 48, bij weigering geen promotie/nieuwe baan).

Ik kan “een dienst kost geld als je geen persoonsgegevens afstaat” niet op één lijn zien met dergelijke consequenties. Niet behandeld worden als je gegevens niet naar een universiteit mogen voor een breed onderzoek is een heel andere orde dan 10 euro betalen of verstoken blijven van de dienst. Zo veel dingen kosten geld, en geld vragen voor een dienst is ook een legitieme uitoefening van je recht van ondernemersvrijheid. Daarmee komt ook die “passende vergoeding” in een ander licht te staan: als je de fee zo kiest dat het een boete wordt, dan ben je aan het bestraffen in plaats van gewoon je recht op vergoeding voor geleverde diensten uit te oefenen.

Daar kun je wel tegenover stellen dat het aangeboden alternatief verder gaat dan het Hof zei: je betaalt voor advertentievrij Facebook of Instagram, en dat is meer dan enkel trackingvrije dienstverlening. Een optie van zeg 5 euro met ongerichte advertenties zou er dus nog prima tussen hebben gepast.

Arnoud

 

23 reacties

  1. In deze blogpost wordt gesproken over trackingvrij zijn als je betaald. Ik had juist begrepen dat het betaalde abonnement advertentievrij is, maar dat er niks expliciet over tracking wordt gezegd. Mijn interpretatie is dus dat de tracking op de achtergrond gewoon door gaat.

    1. Het hele punt van dit alternatief was dat het Hof van Justitie tracking verbood bij Meta omdat ze geen vrije toestemming kregen. Dat kwam omdat er geen alternatief was waarbij je niet getrackt werd. Het zou dan bizar zijn om nu een alternatief te maken waarin nog steeds getrackt wordt. Meta zegt zelf:

      If a person chooses to subscribe, they won’t see ads and we will not process their information for personalised advertising.
      1. ‘we will not process their information for personalised advertising.’

        Ja, maar misschien nog wel voor heel veel andere doeleinden (spionage door staat X of Y of Z, indelen in politieke/sexuele/leeftijds groepen om die aan een geinteresseerde te verkopen, profileren van mensen zodat je content ‘in je bubble’ blijft zien)

        Ik ben het met je eens dat het bizar zou zijn, maar de formulering van het antwoord van Meta is nu ook niet meteen overtuigend.

      2. Die quote zegt toch niks over tracking in het algemeen? Volgens die quote kunnen ze gewoon doorgaan met tracking, zolang ze de gegevens daarvan maar niet verwerken voor advertenties. Profielen opbouwen voor andere doeleinden kan gewoon doorgaan.

        Het zou te verdedigen zijn dat personalised advertising en personalised suggestions / newsfeed twee verschillende dingen zijn. Voor dat tweede kunnen ze dus nog steeds jouw volgen.

        Jij noemt het bizar als er nog steeds tracking is, maar ik zou er niet maf van opkijken. Grote bedrijven proberen vaker uitspreaken die niet in hun voordeel zijn te vertragen of een halfbakken oplossing voor te bieden zodat ze langer door kunnen gaan met meer winst maken.

        Ik herinnerde mij vooral een artikel van tweakers: link

        Daarin staat:

        Dat abonnement komt alleen in Europa en als je het afneemt, gebruikt Meta de data niet voor advertenties, omdat je dus geen advertenties ziet. Daarmee is een groot pijnpunt weg, hoewel Meta niet expliciet zegt dat tracking dan stopt.

  2. Op zich is betalen voor een dienst best acceptabel.

    Maar toch voelt het raar om te accepteren dat je moet betalen om te zorgen dat je mensenrechten NIET geschonden worden.

    Als de KLM mensen zou vervoeren van A naar B in omstandigheden waar ze kans lopen ziek van teworden (extreme koude, bedorven voedsel) of waarvoor ze eerst verplicht DNA moeten afstaan, dan zou je het ook niet accepteren dat ze voor een meerprijs ‘vervoer met respect voor uw mensenrechten’ aanbieden. Dan zou je ook niet zeggen dat het immers legitiem is om te laten betalen voor een vervoersdienst.

    1. Gedachtenexperiment: Meta zegt “we stoppen met de gratis advertentiegedreven dienst, er is nu alleen nog de betaalde dienst”. Is dat legaal?

      Verder heeft het Hof van Justitie hier nadrukkelijk gezegd dat de gratis dienst legaal is mits er een betaald trackingvrij alternatief naast staat. Dat maakt het wezenlijk anders dan zo’n levensgevaarlijk alternatief voor vliegvervoer. Ik zou eerder de vergelijking zien met de first- of businessclass waar je een maaltijd en een bed krijgt ipv een stoel die 5 graden naar achteren kan.

      1. Het HvJ heeft gezegd ‘which means that those users are to be offered, if necessary for an appropriate fee, an equivalent alternative’

        ‘If neccessary’ betekent natuurlijk ‘in het geval Meta extra kosten zou moeten maken’, niet ‘in het geval Meta onterecht verkregen inkomsten misloopt’

        ‘appropriate’ betekent natuurlijk: in overeenstemming met de extra kosten die Meta maakt voor die dienst zonder gefocusde advertenties (NIET: zonder advertenties!), niet zomaar een bedrag.

        Het gaat dus om marginale kosten die Meta zou moeten maken voor het leveren van de dienst zonder gefocusde advertenties.

        Het gedachtenexperiment is onzinnig, in dat het niet om de essentie gaat. Ja natuurlijk mag Meta zijn dienst betalend maken, en hem inhoudelijk veranderen. Als de dienst dan niet aantrekkelijk genoeg is, zal de markt zijn werk wel doen.

        Maar Meta mag niet een eerste goedkope (in dit geval zelfs gratis) variant en een tweede dure variant aanbieden als het prijsverschil onredelijk is GEZIEN HET DOEL: voorkomen dat mensen zich verplicht voelen te betalen met hun persoonsgegevens.

      2. Ander gedachtenexperiment: Je biedt als groot bedrijf een dienst aan onder de kostprijs, waarmee je wel verlis draait maar tegelijkertijd alle concurrenten kapot maakt. Als eenmaal alle concurrenten weg zijn, dan schroef je de prijs flink op. Is dat legaal?

    2. Ik begrijp het frame van “maar privacy is een mensenrecht en daarvoor moet je niet gedwongen worden te betalen!!” nooit. Je wordt ook niet gedwongen, je mag een keuze maken tussen drie opties: betalen en geen advertenties, wel gepersonaliseerde advertenties en niet betalen, of gewoon de dienst niet gebruiken.

      Zo is het recht op eigendom ook een mensenrecht. We vinden het allemaal maar wat normaal dat mensen zelf kunnen bepalen wat ze met hun eigendom doen, inclusief geld. Er is zelfs geen verbod op het zonder tegenprestatie weggeven van je geld(!). Ik zie weinig mensen schreeuwen dat dat snel verboden moet worden “want eigendom is een mensenrecht en daar kun je geen afstand van doen!!). Waarom zouden mensen dan niet kunnen kiezen om de afwegen te maken om in ruil voor gepersonaliseerde advertenties toegang tot een dienst te kunnen krijgen?

  3. Ik vind dat “met advertenties” niet voldoende is als er je gegevens gebruikt worden. De essentie is namelijk niet de advertentie maar dat je privacy geschonden wordt.

    De optie zou zo gepresenteerd moeten worden: Gratis – Uw gegevens worden gedeeld met onze adverteerders en bedrijven waarmee wij een overeenkomst hebben (zie link)

    Bovendien zou er bepaalde gegevens niet gedeeld mogen worden met adverteerders/partners (waar je woont, je burgelijke staat en dergelijke)

    1. Meta zal nooit je gegevens delen. Dat kunnen ze namelijk maar 1 keer doen. Meta heeft een lijst met duizenden eigenschappen van hun gebruikers. Een adverteerder geeft meta een advertentie en zegt: “ik wil dat je deze 10.000 keer toont aan mannen uit Utrecht tussen de 30 en 50 jaar oud met intresse in modelbouw en WW1” en vervolgens maakt Meta een lijst van gebruikers die aan die criteria voldoen en serveert ze de advertentie.

  4. De vraag die aan deze hele discussie ten grondslag ligt is de volgende:

    Willen we bedrijven toestaan waardevolle diensten te leveren die worden gefinancierd met de verwerking van persoonsgegevens om gerichte advertenties mogelijk te maken?

    Iedereen lijkt wel door te hebben dat als het antwoord “Nee” is we dan dag met onze handjes kunnen zwaaien naar diensten als Google Search, Maps, Youtube, Facebook, Instagram en aanverwante diensten, aangezien het miljarden kost om die diensten te leveren en er gewoon niet genoeg mensen een betaald abonnement zullen nemen om dit mogelijk te maken en er waarschijnlijk ook niet genoeg kan worden verdiend met ongerichte advertenties.

    Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft Big Tech (met name Facebook) regelmatig op de vingers getikt, met name rondom de concepten “gerechtvaardigd belang” en “toestemming”. Het is duidelijk dat Facebook de betaalde varianten heeft ingevoerd om het te doen schijnen dat er een echte keuze is. In reactie daarop is Max Schrems bezig om Schrems III te laten fabriceren door het Hof.

    Zolang we de principiële vraag niet beantwoorden zal dit een punt van discussie blijven.

    Mijn (persoonlijke) probleem is de discussie op het moment door en tussen privacyfundamentalisten wordt gevoerd. Big Tech zijn echt geen lieverdjes, maar we mogen er ook de ogen niet voor sluiten dat ze voor biljoenen aan waarde mogelijk hebben gemaakt door dingen te doen die ongelofelijk waardevol zijn voor de economie. Als we in Europa geen business model vinden en accepteren die dat soort diensten mogelijk blijven maken zitten we straks allemaal met heel veel privacy in een grot straatarm te zijn (klein beetje gechargeerd :-).

    1. In EUropa hebben we een andere manier van omgaan met persoonsgegevens dan in de VS. Kwade tongen beweren dat campagnedonaties en lobbyisten privacywetgeving daar tegenhouden. Een eerste fundamentele vraag is “Moeten we het als EUropeanen maar goed vinden dat Amerikaanse gegevenshandelaren onze gegevens verzamelen en gebruiken op manieren die in de EU verboden zijn?” Deze gegevensverzameling begint al wanneer een nietsvermoedende Nederlander een op Nederland gerichte website met een verkeerd (advertentie) script bezoekt.

      Het tonen van advertenties kan op een privacy-vriendelijke manier, bijvoorbeeld door de advertentie te richten op de inhoud van de pagina waarop die getoond wordt. Donaties of abonnementen zijn andere bekende manieren van websites om inkomsten te verwerven.

      En ja, sommige van de diensten die Big Tech nu “gratis” aanbieden vertegenwoordigen een waarde. Hoeveel “marktvervuiling” levert het onder de kostprijs aanbieden van deze diensten op? Waarom neemt Big Tech met grote regelmaat kleine veelbelovende innovatieve bedrijven over? Is dat omdat zij bang zijn voor competitie?

    2. … en er waarschijnlijk ook niet genoeg kan worden verdiend met ongerichte advertenties.

      Daar geloof ik niks van. Het is hoogstens zo dat in een markt waar gerichte advertenties mogelijk zijn, niemand meer een ongerichte advertentie wil. Maar zodra je gericht adverteren onmogelijk maakt, zijn ongerichte advertenties gewoon weer rendabel.

  5. Okay… feiten: * Facebook biedt al jaren een dienst aan, waar miljoenen gebruikers gebruik van maken. * Voor deze dienst werd geen geld gevraagd. * Inkomsten voor Facebook kwamen grotendeels van advertenties. * Om gericht te kunnen adverteren verzamelde Facebook massaal gegevens. * Er zijn daarna wetten aangenomen in Europese landen waardoor dit niet meer mag. * In een heleboel andere landen waar Facebook ook actief is, is hun dienst volledig binnen de kaders van de wet. * Facebook is door de Hoge Raad een suggestie gedaan een betaalde optie ernaast aan te bieden om te voldoen aan de wet. * Facebook implementeert die optie. * Die wordt aangeboden. * Er staat een mededeling bij dat je op elk moment nog kan overschakelen op de betaalde variant. * En nu vindt de Consumentenbond dat een oneerlijke handelspraktijk.

    Hun argumenten: *misleiding over gratis *agressieve marketing

    Die misleiding snap ik niet: Er wordt duidelijk uitgelegd wat tracking en gerichte advertenties zijn en dat je in ruil daarvoor niet voor de dienst hoeft te betalen. En “niet hoeven te betalen met geld” is synoniem voor gratis in gangbaar Nederlands. Gratis, maar in ruil voor, is prima mogelijk. En dat niveau Nederlands is volgens mij wat de AVG voorschrijft.

    En verder wordt de optie aangeboden vanaf het moment dat ie bestaat. Met een gratis/betaald, dus ja/nee voor de nieuwe manier, keuze. Kies je voor gratis verandert er niks en wil je betalen, dan… Wat hadden ze dan moeten doen? Een optie “ik wil nog even bedenktijd”? Dat zou neerkomen op: “Ik ga door met de dienst die ik altijd heb afgenomen en kies dus voor de optie gratis.” Dat zou ik misleiding vinden.

    Kijk je kan het misschien flauw vinden dat ze nu opeens een betaalde variant aanbieden, maar laten we niet vergeten dat de wet veranderd is en Facebook zich daarnaar moet voegen. En dat een heleboel andere klanten gewoon legaal gebruik kunnen maken van de dienst zoals ie is. Het is niet hun keus dit aan te moeten passen. Wij veranderen onze norm en leggen die op aan een bedrijf uit een ander land. Dat dat niet vanzelf gaat, kan je op wachten…

    1. Een concrete feitencorrectie: “* Om gericht te kunnen adverteren verzamelde Facebook massaal gegevens. * Er zijn daarna wetten aangenomen in Europese landen waardoor dit niet meer mag.” De Wet Persoonsregistraties dateert uit 1989, de Wet Bescherming Persoonsgegevens heeft deze in 2001 vervangen, Facebook is in 2004 opgericht. En Facebook heeft sinds 2004 al meerdere keren te horen gekregen dat zij niet aan de Nederlandse privacywetten voldoet, elke keer wanneer een serieuze bestraffing onvermijdelijk leek een paar (bij voorkeur cosmetische) wijzigingen aangebracht.

      Een berichtenservice zoals Facebook die biedt heeft een relatief lage kostprijs per gebruiker. Wanneer je abonnementen aan wil bieden dan zijn de transactie- en administratiekosten aanzienlijk hoger dan de kostprijs van de dienst. Advertenties kunnen de kosten van de dienst makkelijk dekken, dus ik neem Facebook niet kwalijk dat zij de kosten via advertenties dekken. Het juridische probleem is dat Facebook haar gebruikers profileert zonder daarvoor de vereiste toestemming te hebben verkregen.

      1. De wbp uit 2001 is volgens mij een stuk minder uitgebreid (uitgewerkt) dan de AVG die later, 2018??, is ingegaan.

        Laten we ook niet vergeten dat er meerdere advertentieplatforms zijn die vergelijkbare profiling doen. Al voor Fb en nog steeds. En als je (toen nog veel grotere) concurrenten iets doen, mag je ervanuit gaan dat…

        Google kocht DoubleClick in 2007. En AdWords bestond toen al. Daar was ook discussie over, maar ‘Google verbieden’ of ‘betaald maken’ is nooit een serieuze optie geweest. Facebook werd pas na 2010 bij het grote publiek geïntroduceerd, daarvoor vooral op universiteiten.

        Aangesproken worden en iets moeten aanpassen (je noemt het cosmetisch, maar verantwoordelijke instanties zijn akkoord gegaan toch?), is iets anders dan de uitspraak die er nu ligt. Of is het aannemelijk dat die adhv de wpb uit 2001 hetzelfde was geweest?

        Wat ik me ook afvraag: Gaat Google nu tot eenzelfde systeem gedwongen worden? Betaalde search zonder profiling?

        Of meten we met twee maten?

        1. De verschillen tussen WBP en AVG zijn niet zo groot. Als een bepaalde gegevensverwerking onder de AVG niet mag, is de kans heel groot dat het onder de WBP ook niet mocht.

          Schrijver heeft redenen om geen commentaar te geven over activiteiten van Google.

  6. Een interessante vraag is vervolgens: stel dat je kiest voor de betaalde variant (en dus eigenlijk geen consent geeft). Staat dat gelijk aan het intrekken van consent? Worden alle gegevens die tot dat moment onder de niet-rechtmatige vorm van consent zijn verzameld, verwijderd? Of is dat sowieso gebeurd, omdat die vorm van consent niet rechtmatig was en de verwerking van gegevens ook niet rechtmatig was?

    En wat zegt het over de gegevens die Meta verzamelt op basis van andere gronden (contract, gerechtvaardigd belang)? In het verleden heeft Meta wel vaker gegevens ‘misbruikt’ (bijvoorbeeld telefoonnummer voor MFA gebruiken voor personalisatie wat verschillende grondslagen zijn), dus heel optimistisch dat ze nu ineens wel conform de letter en geest van de wet gaan gedragen ben ik niet.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.