Wie een pakje sigaretten koopt, komt op steeds meer plekken in Nederland een gezichtsscanner tegen. Dat las ik bij RTL Nieuws onlangs. De scanner schat je leeftijd (25+ of niet) en laat je dan sigaretten kopen (of niet). Enkele rokende lezers stelden me vervolgens de vraag: mag dat eigenlijk wel, inzet van biometrie voor zo’n profileringsdoel? En vooral: wat zegt de aankomende AI Act?
De AI Act is definitief maar nog niet aangenomen (in mijn nieuwe boek lees je alle details). Dat zal in mei gebeuren. Daarna is er twee jaar overgangsrecht, hoewel de zogeheten verboden praktijken al over zes maanden moeten stoppen. En in die lijst (artikel 5) staan de nodige biometrische toepassingen:
- Emotieherkenning op het werk en in het onderwijs, behalve indien noodzakelijk voor veiligheid of medische redenen (art. 5(1)(f)).
- Biometrische categorisatie op bijzondere persoonsgegevens, zoals het afleiden van etnische afkomst of seksuele voorkeur (art. 5(1)(g)).
- Real-time biometrie op afstand in de openbare ruimte voor wetshandhaving (art. 5(1)(h)))
Diverse toepassingen van biometrie zijn als hoogrisico aangemerkt. De AI Act is daar formeel in; iets is hoogrisico als het op de lijst (Annex III) staat, je hoeft geen eigen inschatting te maken van hoe hoog of hoe ernstig het in jouw geval is. Pas je onder een tekst? Dan ben je hoogrisico.
De eerste toepassing is biometrie op afstand. De AI Act gebruikt hierbij niet een criterium uitgedrukt in meters, maar of je meerdere mensen tegelijkertijd scant (overweging 17, artikel 3 lid 41), met “typisch op afstand” als optionele toevoeging.
De tweede toepassing is emotieherkenning (dus niet op werk of school). Dit is niet van toepassing, want leeftijd is geen emotie.
Blijft over biometrische categorisatie op basis van gevoelige of beschermde kenmerken. Dit komt goed in de buurt: de categorieën zijn dan “25 jaar of ouder” versus “jonger dan 25”, en dit gebeurt op basis van gezichtskenmerken die goed ‘gevoelig’ kunnen zijn. Daarmee moet de leverancier aan een hele berg compliance-verplichtingen voldoen.
Die 25 jaar is overigens gekozen om de foutmarge naar 2% terug te dringen: het verschil zien tussen 17 en 19 is te subtiel kennelijk.
Waar ik vooral mee zit: de gezichtsscan duurt zo te zien op het filmpje minstens zo lang als een ID-kaartscan. (De leverancier spreekt van “rap” maar ik zie echt het tijdsverschil niet.) Je ID moet je altijd kunnen laten zien. Wat is dan precies nog het praktische voordeel van deze AI oplossing ten opzichte van altijd ID laten zien?
Arnoud
Er lijkt dus een middel te zijn dat minder inbreuk op de privacy maakt, zodat deze scan onder de AVG waarschijnlijk niet ingezet zou kunnen worden.
Dat noem ik de innovatieparadox: er is altijd al de bestaande manier, dus is de innovatieve manier nooit toegelaten. Ik heb daar altijd moeite mee.
Ik heb daar minder moeite mee als de innovatie geen verbetering oplevert, maar potentieel wel meer de privacy schendt.
Je geeft zelf al aan dat het niet sneller is dan ID controleren.
En de fout marge is zelfs op 25 nog 2% en ik zou me zeer verbazen of een leeftijd controle obv ID geen veel kleinere marge heeft. Zeker voor 25 jaar en ouder waar je alleen maar naar geboorte jaar hoeft te kijken.
Een slechter systeem is geen innovatie.
Volgens mij geef je innovatie nu wel erg het voordeel van de twijfel. Ja, innovatie kan helpen. Als echter blijkt dat die innovatie dan dus eigenlijk niets toevoegt (zoals bij gezichtsherkenning het geval is, het is niet sneller, niet betrouwbaarder, maar wel gevoeliger qua verwerking), dan zou je moeten concluderen dat in dit geval de Avg weer gelijk heeft. Kan het met minder (kans op) inbreuk, dan kiezen we dat. Eigenlijk heel eenvoudig. Gezichtsscan heeft volgens mij nog steeds het een te groot risico, zeker omdat het vaak wordt ingezet in situaties waarin het even laten zien van je ID ook voldoet.
Een verkoper heeft belang bij verkopen, om ID vragen kan een verkoop kosten als men die niet bij zich heeft.
Maar, maakt een ID scan daadwerkelijk minder inbreuk dan een gezichtsscan?
Verkoper ziet sowieso het gezicht, allerhande beveiligingscamera’s registreren het gezicht.
Een ID scan geeft de verkoper meer informatie, bij paspoort alsnog een foto en bij een rijbewijs met beperkte geldigheidstermijn zelfs of er lichamelijke beperkingen zijn. Bij beiden is het helemaal niet nodig dat de verkoper de naam ziet en dan weet dat het er een is van buurman Piet.
Ik denk dat dat een valide afweging kan zijn (mits niet op een grijze / zwarte lijst gezet). Beide methoden hebben risico van scope creep, bij beide methoden moet je daar aandacht voor hebben.
Ik had gehoopt dat men iDIN leeftijdsverificatie zou kunnen gebruiken, of beter nog een app als Datakeeper om de leeftijdscategorie aan te tonen.
– Disclaimer: ik heb deze eeuw geen sigaret gekocht, geen idee wat er precies bij komt kijken.
Maar maakt een ID laten zien minder inbreuk? Die toont de medewerker achter de balie de volledige naam + geboortedatum, terwijl de AI scan niets ziet, wat de bewakingscamera niet ook al ziet.
Dat is zo. Ik maak me dan ook meer zorgen om schaalgrootte: een geautomatiseerd systeem verzamelt structureel alles van iedereen, die medewerker alleen die paar personen die hij héél graag wil onthouden en dan nog niet elke dag.
Wellicht dat bij een zelfscankassa dit een voordeel biedt? Op dit moment moet er dan vaak een medewerker op een knopje drukken om je aankoop te valideren. Soms moet je wachten tot de medewerker beschikbaar is, omdat die ook andere taken heeft (bijv. de infobalie bemannen, iemand helpen die er niet uitkomt bij het zelfscannen of het uitvoeren van een steekproef) en dat is zeker als het druk is problematisch omdat het de doorstroom tegenhoudt.
Ik ben niet zo van dit soort mogelijk privacyschendende middelen, maar ik zie het potentieel nut hier wel voor een winkelier. Ik denk dat het aan de wetgever is om goed toezicht te houden op de markt en er zorg voor te dragen dat er niets opgeslagen wordt en dat de systemen niet van buitenaf benaderbaar zijn. Dit is niet iets wat je aan de markt moet overlaten, want de markt heeft overduidelijk laten zien dat er niet zo nauw gekeken wordt naar noodzaak, dataminimalisering en veiligheid.
Waar kan je sigaretten aan de zelfscan kopen?
Dat is totaal niet aan de orde. Dat roept ook om misbruik. Als er niemand bij staat even een foto voor de lens houden.
Niet voor sigaretten, maar wel voor andere zaken zoals alcohol. Of in het VK messen, zelfs plastic wegwerpbestek.
Overigens is het mogelijk om dit te doen met een lokaal model in het verkoopsysteem/zelfscankassa. Fotos hoeven niet bewaard te worden (tenzij dat wettelijk nodig is voor verificatie), en zijn zowieso maar beperkt bruikbaar voor training (je moet dan de juiste leeftijd weten).
Ik snap de praktische overwegingen, maar vind het wel raar dat de verantwoordelijkheid bij de verkoper komt te liggen.
Mijn inziens moet een minderjarige een auto of pakje sigaretten moeten kopen. Roken en auto rijden voor minderjarigen is immers verboden, niet het bezit of aankoop.
Dus, dan niet de verkopers verantwoordelijk stellen, maar steekproeven doen bij aankopers of minderjarige rokers in het openbaar, en deze beboeten.
De minderjarige rijdt de auto op eigen terrein of rookt een sigaret in de huiskamer? Dat is voor verantwoordelijkheid van de ouders, en afhankelijk van toestemming, niet overheidsregel.
Nogmaals, ik snap wel waarom het zo ingezet is, en dat het effectiever is om zo te handhaven, maar het blijft raar dat ik niet meer als kind een pakje shag voor m’n pa kan afhalen (desnoods met briefje erbij), terwijl ik eigenlijk niets “tegen de wet” doe. Het is immers “roken verboden voor minderjarigen” en niet “sigaretten kopen verboden voor minderjarigen”. Of is in deze die regel expliciet opgenomen?
Verder vind ik het best frappant dat leeftijdsdiscriminatie een heus en serieus fenomeen is, maar dat iedereen maar gewoon leeftijd gebruikt. Het lijkt wel alsof er gradaties zijn in discriminatie, en dat soms de grens vaag of breed is.
Bijvoorbeeld: jonge leeftijd is meer risico in het verkeer, dus je betaald meer voor je verzekering. Ok. Mannen nemen meer risico in het verkeer, dus je betaald meer voor je verzekering. Ok. Maar Turkse immigranten ook feitelijk meer risico in het verkeer, maar als je meer betaald, omdat je “Mohammed” heet, of men weet dat je niet in Nederland bent geboren, dan moet je heel erg uitkijken en gaan we graven of we niet aan het “discrimineren” zijn?
De wet verbiedt (art. 8 Tabakswet) het “verstrekken” van rookwaren “aan een persoon van wie niet is vastgesteld dat deze de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt.” Dat is dus breder dan “waarbij de koper nog geen 18 is”, en het raakt dus ook minderjarigen die sigaretten kopen als tussenpersoon voor een volwassene. Oftewel: het is verboden voor je vader sigaretten te kopen als je nog geen 18 bent.
Het is inderdaad leeftijdsdiscriminatie, maar in dit geval met een beroep op de volksgezondheid en gerechtvaardigd gezien de evidente schade die roken aanricht, zeker bij minderjarigen. Discriminatie ‘mag’ (of beter: noemen we niet zo) als het om een legitieme reden gebeurt én gerechtvaardigd is (proportioneel/subsidiair) in de uitvoering.
Ik denk dat je met een onderscheid tussen “kopen” en “gebruiken” een praktisch onwerkbare situatie creëert. Ik zie geen reden voor een minderjarige om sigaretten te hebben. Wat gaat die er mee doen?
Artikel 8 lid 2 van de Tabakswet verduidelijkt dat leeftijdsvaststelling met een wettelijk ID of een ander bij AmvB aangewezen document moet plaatsvinden (tenzij iemand ‘onmiskenbaar’ ouder is dan 18).
Een ongetwijfeld niet onfeilbare AI-leeftijdsschatter is hierdoor in strijd met de wet. De scanner is niet onfeilbaar omdat die ongetwijfeld ook wat false-positives zal kennen (persoon wordt gezien als ouder dan 25 terwijl dat niet zo is) en er vervolgens dus ten onrechte geen ID gescand hoeft te worden. Er wordt hierdoor vermoedelijk vaker niet aan het onmiskenbaarheidscriterium voldaan dan wanneer een mens de inschatting zou maken (of zou de AI bij deze inschattingen echt beter scoren dan de meeste mensen?). Bovendien is verkoop van sigaretten zonder dat daar een menselijke controle van het uiterlijk van de koper aan te pas komt op veel verschillende manier veel fraudegevoeliger. Even je gezicht laten scannen en vervolgens het (eventjes stiekem geleende) identiteitsbewijs van een van je ouders onder de scanner leggen, is voor de meeste tieners een stuk makkelijker dan een winkelbediende in de maling nemen.
“Hier heb je wat geld, ga jij eens voor mij een pakje Marlboro halen en koop voor jezelf ook wat lekkers” was vroeger heel normaal.