Er is een wetsvoorstel in de maak om de Nederlandse politie de bevoegdheid te geven om besloten appgroepen te infiltreren voor handhaving van de openbare orde. Dat meldde Tweakers afgelopen maandag. Dat gaf enige ophef in de inbox, want wat wordt hier dan mee beoogd?
Een en ander is te herleiden tot het recentste halfjaarbericht van het ministerie van J&V over de staat van de politie. Hierin wordt onder meer gereageerd op een motie van Kamerlid Dilan Ye?ilgöz over de politie “meer mogelijkheden te bieden undercover mee te kijken in (besloten) telegramgroepen”. En dat is weer te herleiden tot de gebeurtenissen van 7 op 8 november waarbij de politie aangaf niet zomaar in allerlei groepen te kunnen kijken.
Op zich is het al mogelijk dat de politie online onderzoek doet, wat de wetgever “stelselmatig informatie inwinnen” noemt. Alleen vereist dat een verdenking van een misdrijf (art. 126j Strafvordering):
In geval van verdenking van een misdrijf kan de officier van justitie in het belang van het onderzoek bevelen dat een opsporingsambtenaar als bedoeld in de artikelen 141, onderdelen, b, c en d, en 142, zonder dat kenbaar is dat hij optreedt als opsporingsambtenaar, stelselmatig informatie inwint over de verdachte.Bij een (dreigende of gaande) openbare-ordeverstoring is niet perse altijd sprake van strafbare feiten. Dit is dezelfde discussie als bij online ordeverstoringen – die zijn echt een lichtere categorie dan de ‘misdrijven’ waar het wetboek van strafvordering het over heeft, en zelfs van de ‘overtredingen’ die daar in staan. Een ordeverstoring hoeft niet strafbaar te zijn.
Dat is in zoverre een probleem dat de politie deze bevoegdheid alleen mag inzetten als sprake is van een (verdenking van een) misdrijf. Immers, wanneer handelen van de politie in “meer dan geringe mate” de grondrechten van burgers inperkt moet daar een specifieke wettelijke regeling voor zijn. Dat weten we van het doorzoeken van mobiele telefoons, bijvoorbeeld.
De politie heeft de algemene taakstelling van “daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven” (art. 3 Politiewet), maar die heeft dus als grens dat de grondrechten daarbij niet meer dan gering mogen worden geraakt.
Bij online rondstruinen op zoek naar informatie is in principe niet snel sprake van schending van grondrechten. Althans, zolang het gaat om publieke informatie. Die mag ook een agent gewoon lezen. Als het achter een login zit, dan wordt het iets spannender – ben je undercover, ga je een besloten plaats binnen, allemaal dingen die we normaal een serieuze grondrechtenkwestie vinden.
In de praktijk wordt de grens getrokken bij wel of niet voor het publiek toegankelijk. Bij wachtwoorden of accounts gaat het niet perse om het aantal leden, maar om het toegangscriterium. Wanneer mag je bij de groep? Als dat antwoord neerkomt op een inhoudelijk beperkt criterium, dan is de groep besloten en dan mag de agent niet naar binnen.
Een groot forum dat posts afschermt van zoekmachines en daarom accounts vereist om te mogen lezen, is dus niet ‘beperkt’. Iedereen mag lid worden en ieder lid mag alles lezen. In theorie kan de hele wereld lid worden. Een WhatsApp-groep waar alleen de mensen in mogen die Bul Super persoonlijk kent, is natuurlijk wél ‘beperkt’. Een agent zou het kunnen vragen, maar als deze zich dan voordoet als de heer Bommel in plaats van de heer Snuf, dan mag dat formeel niet.
Het wetsvoorstel is overigens bij lange na nog niet af:
Het streven is om in de eerste helft van 2025 een wetsvoorstel in consultatie te brengen waarin de bevoegdheid tot stelselmatige informatievergaring in publiek toegankelijke online bronnen wordt geregeld. Dit voorstel wordt met een zorgvuldige onderbouwing van nut en noodzaak en een kader van checks and balances voorbereid. Met prioriteit wordt parallel gewerkt aan de mogelijkheid om in het kader van de openbare-ordehandhaving de politie ook toegang tot besloten app- en chatgroepen te geven, indachtig de motie Ye?ilgöz-Zegerius c.s.Arnoud
Ik heb er op zich geen problemen mee dat de politie zich een “algemeen beeld” vormt van wat er op het openbare Internet speelt, maar dat doen de AIVD en andere overheidsdiensten ook al. Waarom zou de politie niet aansluiten bij wat deze diensten al doen?
Bij infiltratie in besloten groepen ligt de zaak wat anders. Als het gaat om gerichte bewijsverzameling bij een serieuze verdenking (van een misdrijf) zeg ik al heel snel dat dat moet mogen. Maar wanneer groepen zich bezig houden met coördinatie van legale zaken, zoals lobbyen, demonstraties coördineren en de bijbehorende PR, dan heeft de politie daar niets te zoeken.
Misschien dat Arnoud daar meer over kan zeggen (want IANAL), maar ik denk dat dat niet een van de bevoegdheden is van de AIVD. Het gaat hier om het doel “handhaven van de openbare orde”, en die taak ligt bij de politie.
Ik zie wel dat het wat schuurt tussen “openbare” en “besloten”. Dat wil zeggen, misschien moeten we wel willen dat de politie pas mag optreden als er echt een daadwerkelijke schending van de openbare orde is. Ik wil absoluut niet suggereren dat de politie niet zou mogen optreden als iemand plannen aan het maken is voor een misdrijf zoals een inbraak of moord, maar ik ben wel bang voor een “chilling effect” bij sociaal-maatschappelijke kwesties. Demonstreren is een grondrecht, en dan moet je dat ook in vrijheid kunnen bespreken en daarover van gedachten kunnen wisselen zonder dat er ineens een agent voor de deur staat om te vragen wat je van plan bent. De wetgeving over sociaal-maatschappelijke kwesties, en de visie vanuit de overheid daarop, loopt altijd achter op hoe de maatschappij er over denkt. Neem als voorbeeld het homohuwelijk. Relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht werden al heel lang als normaal gezien en geaccepteerd voordat die mensen konden trouwen en voor de wet (en de fiscus) werden gezien als niet anders dan een getrouwd stel van verschillend geslacht. Dat is allemaal niet zonder slag of stoot gegaan, en je zou kunnen stellen dat als de voorvechters daarvan in een vroeg stadium door de politie zouden zijn opgepakt omdat ze ordeverstoringen aan het voorbereiden waren dat we dan nu nog steeds geen homohuwelijk zouden hebben. Ik durf ook wel te zeggen dat het kunnen voorbereiden van ordeverstoringen buiten het zicht van de politie om essentieel is voor een gezonde maatschappij.
Ja, dat deze homo’s plannen maakten het lang gehate artikel 248 bis te overtreden. Een goed voorbeeld.
De foute onderliggende idee achter dit wetsvoorstel is, dat alle ellende is te voorkomen, mits men maar over de goede wet- en regelgeving beschikt. Ellende is in dit aardse tranendal niet te voorkomen en het strafrecht dempt de put nadat het kalf verdronken is, wat ook zo moet blijven. Een dader begaat een daad en die bestraf je na de bewijsvoering. Goed gedrag moet uit mensen zelf komen en uit een goede inrichting van de samenleving, bijvoorbeeld niet het met meten met twee maten.