De YouTube-uitzending van BOOS over familievloggers, die [vorige week] online kwam, maakt veel los. Dat las ik bij RTL Nieuws onlangs. Kinderen worden hier vaak ‘kwetsbaar’ in beeld gebracht, en hoewel je zeker kunt spreken van kinderarbeid is het een probleem hoe dit juridisch aan te pakken.
Recent hadden we nog die minderjarige wiens moeder als lifestyle vlogger haar filmde zonder toestemming. Dat lijkt nog klein bier bij wat ik nu lees:
Het zeskoppige gezin uit Raalte heeft ruim 730.000 subscribers op YouTube, het platform waar ze al 4400 video’s plaatsten. De vier kinderen hebben ook allemaal een eigen YouTubekanaal en Instagramaccount. Op dat laatste platform hebben vader en moeder ook een eigen profiel. Tel je al hun volgers bij elkaar op, dan kom je op zo’n 555.000. De bekendheid is het verdienmodel van de familie. Ze leven van sociale media en bioscoopfilms over ‘de immens populaire familievloggers’.Met de AVG in de hand is hier van alles van te vinden, maar het is een ingewikkelde belangenafweging die met name complex is omdat de ouders beslissen over de toestemming van het kind. Weliswaar moeten ze daar het belang van het kind in meewegen, maar daarbij heb je een forse eigen ruimte. Bovendien kom je pas in deze discussie als de rechter een aparte belangenbehartiger aanstelt, en dat gaat hier niet snel gebeuren.
Het RTL artikel onderzoekt de route van kinderarbeid. Onder de twaalf is dat immers niet toegestaan, tot vijftien jaar met bepaalde randvoorwaarden. Alleen, is hier wel sprake van ‘arbeid’? Vaak wordt (zoals in het RTL artikel) direct de definitie van een arbeidsovereenkomst erbij gepakt, maar volgens mij is te te kort door de bocht.
Artikel 1:2 Arbeidstijdenwet definieert ‘arbeid’ in de context van kinderarbeid als “de verrichtingen van een kind ter naleving van een overeenkomst”. “Een” overeenkomst is breder dan een arbeidsovereenkomst, want het kan ook gaan om een overeenkomst van opdracht zoals bij een tv-optreden of een aanneming van werk wanneer het kind een gadget in elkaar zet in de vlog.
Ook krijgen de kinderen vaak geen (directe) vergoeding, wat bij zowel arbeidsovereenkomsten als opdrachtovereenkomsten een belangrijk kenmerk is. Maar daar zijn mouwen aan te passen, zoals de simpele stelling dat op zijn minst het minimumjeugdloon betaald had moeten worden.
Deze situatie is natuurlijk niet nieuw. Bij zo ongeveer elke nieuwe social media komen er discussies over kinderen die meedoen aan producties waar de ouders geld mee verdienen. En elke keer is ook de juridische analyse grofweg hetzelfde: de huidige wetgeving is niet 100% duidelijk en daar zou iemand iets aan moeten doen.
Recentst is het rapport Kidfluencers van vorige zomer. Hierin worden zo ongeveer alle opties herzien, van een nieuwe wettelijke regel tot een bepaling in de Reclame Code Commissie waarbij adverteerders niet meewerken aan producties waarin kinderen te vaak actief zijn. Maar ook hierna bleef het wetgevend en handhavend stil. Dus hoe krijgen we dát anders?
Arnoud
Ik heb moreel wat moeite met het ‘kinderarbeid’ verhaal.
Wat mij betreft is het normaal dat een kind, afhankelijk van zijn leeftijd, meehelpt in het gezin. En dat kan zijn ’tafeldekken en hond uitlaten’ (zodat de ouders meer tijd hebben om betaald te werken) of helpen de dieren verzorgen op de boederij, of wat dan ook, zonder dat dit per se kinderarbeid is. Wat mij betreft is dat gewoon ‘naar redelijkheid bijdragen aan het welzijn van het gezin’ dat je van ieder gezinslid, oud of jong, mag verwachten.
Dus zolang de kinderen van de vlogfamilie geen, of beperkt, dingen doen die ze anders niet zouden doen, is er geen kinderarbeid (in mijn optiek).
Dat neemt niet weg dat kinderen het vervelend kunnen vinden dat hun normale activiteiten gevlogd worden. En dan is dat een privacy/avg issue, of een inbreuk op BW 247 lid 2.
Behalve in extreme gevallen zie ik ‘kinderarbeid’ nu niet als de meest aangewezen route om op te treden.
Ik zie wel een wezenlijk verschil tussen tafeldekken en de hond uitlaten enerzijds, en de dieren helpen verzorgen op de boerderij anderzijds. Dat eerste is wat een gezin nodig heeft om te functioneren. Dat tweede is deel van het bedrijf van de ouders, die verdienen daar geld mee. En omdat dan de kinderen worden ingezet ter ondersteuning van het bedrijf in plaats van het gezin, is het voor mij ‘arbeid’ in de zin van de wet.
Zie jij verschil met een situatie waarin een cameraploeg van SBS6 het gezin de hele dag volgt, en ieder gezinslid daar een vergoeding per maand voor krijgt? De handelingen die de gezinsleden doen, zijn dan precies hetzelfde, alleen zetten niet papa & mama het op Youtube maar bewerkt een redactie het en wordt het op televisie uitgezonden.
Ik wil die grens tussen ‘bedrijf’ en ‘overig gezinsleven’ niet zo hard trekken. Voldoende inkomen hebben is immers ook iets wat een gezin nodig heeft om te functioneren, en dat alle gezinsleden daar, in redelijkheid, aan bijdragen, vind ik normaal.
Stel dat de schapen naar een andere weide geleid moeten worden en dat daar nu eenmaal wat meer handjes voor nodig zijn. Is het dan kinderarbeid als de tieners in het gezin daar een uurtje mee helpen? (alternatief: De kinderen gaan binnen zitten en kijken drie uur lang door het raam hoe hun ouders worstelen omdat ze eigenlijk twee paar handjes tekort komen. Ik zou me dood schamen).
Stel dat er een dikke potentiele klant op bezoek komt? Is het dan kinderarbeid om van het hele gezin te verwachten dat ze een half uurtje aanwezig zijn, beleefd zijn en de lege glazen naar de keuken brengen?
Er moet nu eenmaal voldoende geld binnen komen in het gezin. Tegen die achtergrond vind ik (van alle gezinsleden) ‘geld laten liggen terwijl het gemakkelijk verdiend kan worden’ even erg als ‘geld verspillen door onzinnige aankopen’. Waarom is ‘in het gezinsbelang en zonder eigen belang ondergeschikt te maken geld pakken wat klaarligt om gepakt te worden’ per se kinderarbeid, en niet gewoon onderdeel van de opvoeding?
Ik zie niet noodzakelijk verschil. Zolang de gezinsleden hun gewone activiteiten doen (en ik geef toe: daar zit hem waarschijnlijk de kneep) en akkoord zijn met het filmen etc, maakt het niet uit wie het filmt en publiek maakt.
Als de ouders natuurlijk de kinderen pushen om dingen te doen die ze anders niet zouden doen, dan wordt het een ander verhaal, dan begint het wel richting kinderarbeid te gaan.
En als de kinderen het niet openbaar gemaakt willen hebben, dan wordt het ook een ander verhaal.
Maar ook dan bied BW 247,2 voldoende houvast: ‘Onder verzorging en opvoeding worden mede verstaan de zorg en de verantwoordelijkheid voor het geestelijk en lichamelijk welzijn en de veiligheid van het kind alsmede het bevorderen van de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid. In de verzorging en opvoeding van het kind passen de ouders geen geestelijk of lichamelijk geweld of enige andere vernederende behandeling toe.’
Wat is het verschil tussen een krantenwijk nemen omdat je ouders niet rond komen en de koeien elke dag naar de wei brengen en terug?
Dat is, denk ik, cultureel bepaald. In de huidige cultuur in NL zo ik zeggen: Het is niet normaal, maar nu ook niet meteen iets wat moeten veroordelen. In de cultuur van 70 jaar geleden in NL zou ik zeggen: dat is normaal.
absoluut
Gevoelsmatig zit er voor mij verschil, maar ik kan er niet de vinger op leggen waar dat zit.
Waarschijnlijk lukt het de ouders zonder hulp ook wel, maar dan moeten ze 12 uur per dag werken in plaats van 11 uur. Je geeft dus als tiener een taakverlichting, geen geld, aan de ouders.
Ik denk wel dat een cruciaal verschil is dat in de vlogwereld er geen sprake is van vrijblijvendheid en beperkte flexibiliteit. Er “moet” elke dag/week een video gepubliceerd worden, er “moet” elke dag content op de socials verschijnen. Dat maakt dat de invalshoek ‘arbeid’ eerder om de hoek komt kijken dan bij huishoudelijke klusjes wat mij betreft.
Je moet ook elke dag tafel dekken, de hond uitlaten en de afwas doen. Voor mij is zwaarder dat er geld mee verdiend komt. Bij de Bellinga’s is het vloggen zelfs dé bron van inkomsten, dus als jij niet deze video maakt dan verdienen papa & mama geen geld voor de zomervakantie en moeten we misschien naar een kleiner huis verhuizen.
Wat gebeurt er wanneer de kinderen oud genoeg zijn om zelf over hun privacy te beslissen? Kunnen ze dan dwingen dat alle video’s worden verwijderd (hoogstwaarschijnlijk ten koste van een flinke familie ruzie)?
Los van de vraag of deze situatie wenselijk is wil ik er wel nog een argument tegenover zetten. Namelijk dat de kinderen niet per se iets ‘doen’ voor deze vlogs, laat staan dat dat te betitelen is als arbeid.
Stel dat iemand een webcam ophangt in de woonkamer, en die zonder verdere bewerking blootstelt op internet waar fans 24/7 die woonkamer kunnen bekijken en alles wat daar plaatsvindt.
Is dat dan (kinder-)arbeid? Ik denk het niet. Is het met oog op de ontwikkeling van de kinderen wenselijk? Vermoedelijk ook niet.
Dat is voor mij een argument om de hele arbeid-discussie links te laten liggen, en het vanuit een andere hoek aan te vliegen. Een andere hoek is misschien lastiger omdat het minder makkelijk af te bakenen is, maar het voorkomt dan wel een definitie-discussie. Zou je hiervoor bijvoorbeeld ook niet kunnen denken aan emotionele mishandeling c.q. verwaarlozing?
Professionele vlogfamilies filmen vermoedelijk bijna nooit situaties zoals die zich werkelijk afspelen in het gezin. Ze bedenken steeds nieuwe dingen om te doen die leuk zijn voor de kijkers. En de filmpjes zijn hierdoor dus meer sketches dan natuurlijk gedrag van de kinderen. Een extra aanwijzing dat je geen natuurlijk verdrag vertoont, maar aan het werk bent, is dat dingen soms opnieuw gedaan moeten worden voor een betere opname. Een echt leven kent geen ’take twee’ of ’take drie’.
Bovendien werkt de aanwezigheid van camera’s sowieso al verstorend op natuurlijk (kinder)gedrag. Omdat er (niet stiekem) gefilmd wordt is dat wat gefilmd wordt dus eigenlijk altijd acteerwerk. Constant alert zijn op hoe je overkomt verstoort bovendien je normale functioneren en is psychisch belastend. Het structureel met publiek moeten delen hoe je leeft en wat je doet, tast bovendien je (mensen)recht op privé- en familieleven aan.
Valt er moreel gezien verschil te maken tussen van kinderen verlangen dat zij dagelijks voor publiek optreden in het familiecircus en verlangen dat zij dagelijks optreden voor vlogpubliek? Zo nee, moet dit dan niet gewoon juridisch hetzelfde behandeld worden?
Nog een iets andere insteek:
Als je op internet de geschiedenis van de nederlandse staat m.b.t. kinderarbeidswet erop na slaat, dan is die wet verzonnen om te voorkomen dat kinderen geen onderwijs kunnen volgen omdat ze moeten ‘meehelpen met het gezin’ al dan niet voor geld. Dit ter ondersteuning van de leerplicht wet.
Zou dat dan ook niet de reeele scheidingslijn moeten zijn tussen wel/niet vervolgen. Als in: Zolang hun school er niet onder lijdt, is het “minder” erg dat kinderen werken.
De leerplichtwet kwam pas later, je had eerst het kinderwetje van Van Houten. Die verbood alleen fabriekswerk voor kinderen onder de 12; ze mochten nog wel thuis op het land werken.