Mag een festivalorganisatie zelf boetes uitdelen voor strafbare zaken?

De organisatie van de Zwarte Cross gaat zelf boetes uitdelen aan stiekeme rokers op het festival. Wie betrapt wordt met een sigaret, moet – na een eerste waarschuwing – 70 euro dokken. Dat meldde het AD onlangs. Niet echt internetrecht, maar het raakte kennelijk veel lezers want ik kreeg er nogal wat vragen over. Mag dat zomaar, zelf boetes uitdelen als organisatie? En maakt het dan nog uit of het zoals hier gaat om een strafbaar feit, of mag je als organisatie dat ook zelf verzinnen? Want dan weet ik nog wel wat leuks voor in mijn algemene voorwaarden, om een lezer te citeren. En inderdaad, dat kan een heel eind.

De organisatie van het festival zet de bijzondere stap omdat ze helemaal klaar is met de torenhoge rookboetes die ze zelf ontvangt; vorig jaar was dat nog zo’n 20.000 euro. Logisch dus dat men harder wil optreden tegen rokers. Er is overleg geweest met Justitie, maar ik snap niet goed waarom want dit is een puur civiele kwestie: de boete wordt opgenomen als algemene voorwaarde, oftewel deel van de regels om het festival te mogen bezoeken. Wie een kaartje koopt, gaat dus akkoord met het rookverbod versterkt met boete.

In principe is dat zonder meer mogelijk. Contractsvrijheid staat toe dat je een boete afspreekt bij overtreding van een verbod (of meer algemeen, bij een niet-nakoming). De wederpartij kan immers piepen voordat hij het contract aangaat, dus als hij dat niet deed dan vond hij de boete redelijk, kennelijk. Of hij las de voorwaarden niet, maar dat is juridisch natuurlijk geen argument. (Zie deze zaak uit 2010 waarin een forumspammer 10.000 euro contractuele boete moest betalen.)

Bij consumenten ligt dat iets anders. Die hebben niets te piepen over het algemeen, dus daar komt de wetgever ze tegemoet. Het is niet perse verboden om bij consumentencontracten een boete op te nemen, maar de rechter moet er wel extra streng naar kijken. Ook als de consument er niets over gezegd heeft in de rechtszaak – ambtshalve toetsing, heet dat in het jargon. De rechter moet dan onderzoeken of de boete logisch en redelijk is gezien de soort overtreding, en zo niet dan gaat er een dikke streep doorheen.

Een factor van belang is dan inderdaad of de boete staat op strafbaar gedrag, ten opzichte van gewoon hinderlijk of vervelend doen. In deze zaak van vorig jaar was het een huurder verboden -met boete- om de woning onder te verhuren, inclusief kortdurend AirBnB verhuur. De verhuurder had daar een reden voor, namelijk dat hij van de gemeente een boete zou krijgen als dergelijke onderverhuur plaatsvond. In die context vond de rechter het boetebeding niet oneerlijk.

Gezien de werkwijze van de Zwarte Cross-organisatie zou ik zelf ook denken dat deze aanpak redelijk is, en dat de boetes dus contractueel niet te vernietigen zijn.

Arnoud

Verklap je iets over Koningsdag in Amersfoort? 25.000 euro boete

Mensen die op wat voor manier dan ook betrokken zijn bij de voorbereiding van Koningsdag hebben van de gemeente moeten tekenen voor geheimhouding. Als ze toch iets vertellen over de voorbereidingen, kan dat een boete opleveren van 25.000 euro. Dat las ik en als contractsjurist viel ik van mijn stoel. Zo’n dwangsom mag helemaal niet, zegt een hoogleraar bestuursrecht tegen RTL Nieuws. Nee, en ik zeg erbij dat de clausule sowieso juridisch ongeldig is. Maar het meest bizarre is nog dat de gemeente dit gewoon in een contract zet en mensen dat laat tekenen.

De koninklijke familie komt dit jaar naar Amersfoort, en de gemeente maakt zich kennelijk zorgen dat ambtenaren en vrijwilligers details gaan lekken over wat er gaat gebeuren. Dat kan ik me tot op zekere hoogte voorstellen, dat je de route geheim wilt houden bijvoorbeeld vind ik normaal gezien de veiligheidssituatie. Maar dat wordt – per NDA – dus ook opgelegd aan de ouders van kinderen die een dansvoorstelling gaan doen, want stel dat die zeggen dat het half vier begint dan heb je dus een tipje over de route onthuld.

De NDA is kort en to the point:

Schending van de geheimhoudingsplicht kan aanzienlijke schade toebrengen aan de gemeente Amersfoort. Indien u handelt in strijd met het bepaalde in deze verklaring kan de gemeente Amersfoort zonder dat enige sommatie of ingebrekestelling vereist is, per overtreding een onmiddellijk opeisbare en niet voor matiging of compensatie vatbare boete van € 25.000 (zeggen: vijfentwintig duizend euro) verbeuren.

Hoogleraar Staats- en Bestuursrecht Wim Voermans (Leiden) vindt dit een onzinnige route: bij vrijwel alle informatie waar geheimhouding zinnig voor is, geldt gewoon al het Wetboek van Strafrecht en de Algemene wet bestuursrecht. Die bepalen wanneer informatie vertrouwelijk is (niet perse staatsgeheim, dat is weer een trapje hoger) die je bij uitvoering van overheidstaken of -werkzaamheden onder ogen krijgt. En vooral: die bepalen welke straf daarop staat en hoe dit moet worden bewezen.

Deze NDA clausule doorkruist dat hele proces, wij zien een overtreding pats mogen we even 25 duizend van u vangen? Op die manier omzeil je dus alle strafrechtelijke en bestuursrechtelijke waarborgen, en dat is niet hoe het recht in elkaar steekt. Daarmee is deze contractuele bepaling dus nietig (art. 3:40 BW, de openbare orde).

Ik kan even geen Buzzfeed-kop bedenken (Ook dure gemeentejuristen maken deze contractenblunder?) maar de clausule is ook inhoudelijk fout. Dit gebeurt vaak: men wil de zin “u verbeurt een boete” nog net even wat agressiever laten klinken, en dan krijg je “zonder dat enige sommatie of ingebrekestelling vereist is”, “onmiddellijk opeisbare” en “niet voor matiging of compensatie vatbare boete”.

En het is die laatste die de clausule ongeldig maakt. In de wet rond contractuele boetes staat namelijk (art. 6:94 BW) dat de rechter een opgelegde boete kan matigen indien de billijkheid dit klaarblijkelijk eist. Met die frase “niet voor matiging vatbaar” probeert men dus deze bevoegdheid buiten werking te stellen. En dat mag niet: van lid 1 afwijkende bedingen zijn nietig, zo staat in lid 3. Een boete die zó hard wil blaffen, mag je niet afspreken.

Copypastejuristerij, ongetwijfeld. Maar wat mij betreft minstens zo raar als de staatsrechtelijke botsing.

Arnoud