De teniet gegane hardware

hardware-software-computer-gollem-huh.jpgHardware komt pas tot leven als het in een systeem wordt verwerkt en met software gevoed. Deze prachtige formulering vond ik via ITenRecht.nl in een vonnis uit 1999 dat kennelijk pas recent online kwam. Het ging hier om wat ITenRecht de “angst van iedere rechthebbende” noemt: een curator die je spullen niet teruggeeft terwijl je nog een euroton aan facturen open hebt staan.

In deze zaak had het failliet geraakte bedrijf QTecQ computers en bijbehorende software besteld bij leverancier ABB. Deze waren onder eigendomsvoorbehoud geleverd, wat wil zeggen dat QTecQ pas eigenaar zou worden nadat alle facturen waren betaald. Op zich een standaardmanier om die angst te bestrijden. Immers, wat geen eigendom is van de failliet kun je gewoon opeisen bij de curator.

De curator stelde in deze zaak echter dat afgifte niet hoefde omdat de hardware en software onderdeel was geworden van het grotere geheel van de sluiscomputers van QTecQ. En dan is er sprake van zaaksvorming:

Indien iemand voor zichzelf een zaak vormt of doet vormen uit of mede uit een of meer hem niet toebehorende roerende zaken, wordt hij eigenaar van de nieuwe zaak, tenzij de kosten van de vorming dit wegens hun geringe omvang niet rechtvaardigen.

En ja, dat betekent dat het eigendom van de oorspronkelijke eigenaar of eigenaren teniet gaat. Een standaardvoorbeeld: plaats je een dak op andermans huis, dan zijn de dakpannen niet meer je eigendom want ze zijn nu onderdeel van dat huis. Dat geldt ook als je ze had geleverd onder een eigendomsvoorbehoud. Natuurlijk heb je nog wel recht op betaling van je factuur voor de dakpannen (of het leggen van het dak), maar je kunt je dakpannen niet meer terugvorderen bij wanbetaling want het zijn je dakpannen niet meer.

Gaat dat ook op als je een stapel besturingscomputers ergens naar binnen rolt en aansluit? De president beschrijft de apparatuur zoals hij die ter plekke heeft mogen waarnemen:

De door ABB geleverde hardware bestaat uit tientallen componenten. De opstelling bij QtecQ omvat enkele manshoge en tenminste meterbrede metalen kasten, eigendom van QtecQ, waarin de hardwarecomponenten van ABB zijn bevestigd. De bezichtiging laat kasten zien die van onder tot boven zijn volgepakt met electronische apparatuur, de hardware, gemonteerd op bevestigingssystemen en onderling verbonden met veel bedrading. Voorts omvat de opstelling personal computers, beeldschermen en printers. Niet in geschil is dat de onderdelen van de opstelling zonder beschadiging uit de kasten kunnen worden gedemonteerd.

De functie van het systeem zal zijn om de computerbesturing van de sluizen mogelijk te maken, voegt hij daaraan toe. En dan komt die mooie zin over de hardware die tot leven komt. Want:

Indien de hardware van ABB uit het systeem wordt verwijderd is het zonder meer incompleet. Zonder hardware kan de functie van het systeem, besturing van de sluizen, niet worden verwezenlijkt. Het totaal van de aangeleverde onderdelen is door QtecQ samengevoegd tot een nieuw geheel met een specifieke functie.

En daarom acht men het systeem nu een nieuwe zaak, in plaats van een kamer waar toevallig wat apparatuur van QTecQ naar binnen geschoven is. Alles werkt met elkaar samen voor één doel, die sluizen besturen. En daarom geldt de wet over zaaksvorming: we vinden dit een nieuw systeem en dus is het een nieuw systeem. De hardware van ABB bestaat niet meer, en dus kan die ook niet meer worden teruggeëist.

Arnoud

35 reacties

  1. Hoe zit dat met de software? Dat is geen roerende zaak dus niet onderdeel van de nieuwe (sluis) zaak. Ga er vanuit dat ze geen legaal gebruiksrecht hebben in deze situatie (niet betaald) en is de stapel hardware een niet werkend geheel (want geen software) en dus geen werkend geheel dus geen nieuwe zaak (maar stapel ijzer) dus inleveren die hardware?

  2. @Peter: Nee, het zou hier ook zonder faillissement zo uitpakken. De hardware van de leverancier bestaat niet meer na installatie in het systeem van de klant. Er is dus niets meer terug te eisen. Je kunt alleen nog schadeclaims indienen, en hooguit beslag leggen op bankrekeningen om zekerheid te krijgen over het terugbetalen.

    Dit is hetzelfde als wanneer jij een badkamer laat plaatsen: na montage van de tegels en het sanitair kan de winkelier deze niet meer terugeisen. Het maakt niet uit of je failliet bent of niet. De tegels en het sanitair “bestaan niet meer”, ze zijn onderdeel van de badkamer nu en daarmee jouw eigendom. En de winkelier mag niet eisen dat jij jouw eigendom aan hem geeft.

  3. Ik had nog niet eerder gehoord van dat zaaksvorming-principe. Het klinkt mij in de oren als iets waar wel eens een loophole in zou kunnen zitten. Aangezien die ABB-componenten nu van eigenaar zijn veranderd, en zonder schade uit het systeem zijn te verwijderen, zou je ze kunnen vervangen door een nieuwe set ABB-componenten waarmee je het zelfde trucje herhaalt. Alleen moet je dan wel elke keer opnieuw failliet gaan, om onder de betaling uit te komen. Dit klinkt niet als een manier om een goede zakelijke reputatie op te bouwen, maar is er misschien ergens een constructie mogelijk waarbij herhaald faillissement en herstart uiteindelijk voordeel oplevert voor investeerders?

    Bewerking: misschien hoef je niet elke keer failliet te gaan. Misschien is het voldoende om aan te tonen dat elke set ABB-componenten een keer ge?nstalleerd is geweest, zodat ze jouw eigendom zijn geworden. Je kunt dan een aardige voorraad eenmalig gebruikte ABB-componenten opbouwen. Zodra ABB het trucje door heeft en geen nieuwe componenten meer wil leveren, ehh, ik weet niet precies hoe het hier verder moet. Je hebt in ieder geval een grote schuld bij ABB, en een hele serie ABB-componenten die net iets minder waard zijn dan je schuld bij ABB. Als je nu ABB kunt benadelen, wie kan er dan bevoordeeld worden?

  4. @5 Corn?

    Arnoud zegt in @4 dat failliet gaan niet noodzakelijk is. Zolang X aan Y wordt toegevoegd en Y vervolgens niet meer werkt wanneer X verwijdert zou worden, wordt X van de Y-eigenaar.

    Geldt dit ook voor gestolen goederen? Stel nu dat ik iets steel en dit onlosmakelijk deel maak van een groter geheel en wordt daarvoor opgepakt…. dan moet ik wellicht alsnog ervoor betalen naast een straf voor het stelen.. maar is het dan niet ook bewijsmateriaal?

  5. Dat het bewijsmateriaal is, staat los van wie de eigenaar ervan is. Maar inderdaad, als jij dakpannen steelt en gauw op je huis legt, dan zijn ze jouw eigendom geworden omdat je dak deel is van je huis. Natuurlijk kun je nog steeds worden veroordeeld voor de diefstal, en de oude eigenaar kan een schadeclaim indienen voor de waarde van de dakpannen. Maar hij kan niet eisen dat je het dak weer afbreekt.

  6. De politie mag in principe alles in beslag nemen dat kan dienen om de waarheid aan het licht te brengen. Wie eigenaar is, is daarbij irrelevant. Natuurlijk zullen ze terughoudender zijn om bij een derde iets in beslag te nemen. Maar als ik jouw keukenmes gebruik om iemand dood te steken, dan wordt jouw mes in beslag genomen en moet jij wachten tot mijn rechtszaak klaar is.

  7. Maar een keukenmes is geen onlosmakend deel van een geheel.

    Ik bedoel dat als ik dakpannen heb gestolen, of een ABB heb gestolen… en die heb geinstalleerd op mijn dak en in mijn computersysteem… en normaal zou de politie die innemen als bewijsmateriaal, maar nu zijn ze al gedeelte van een geheel dat niet meer werkt als dusdanig wanneer deze componenten worden meegenomen. Mag de politie dat dan alsnog, of ook niet?

    Ze kunnen immers moeilijk het hele huis of die 12 computerkasten meenemen.

  8. @Arnoud(#4):

    @Peter: Nee, het zou hier ook zonder faillissement zo uitpakken. De hardware van de leverancier bestaat niet meer na installatie in het systeem van de klant. Er is dus niets meer terug te eisen. Je kunt alleen nog schadeclaims indienen, en hooguit beslag leggen op bankrekeningen om zekerheid te krijgen over het terugbetalen.
    De hardware bestaat natuurlijk nog wel, en valt ook terug te eisen, bijv. na ontbinding van de koopovereenkomst. Verbintenisrechtelijk is dit geen probleem.

    Wat (volgens dit vonnis) niet kan, is de hardware revindiceren: terugvorderen op basis van art. 5:2 BW. Er is geen goederenrechtelijk vordering meer.

    Bij een faillissement zijn verbintenisrechtelijke vorderingen meestal niets meer waard, goederenrechtelijke vorderingen nog wel.

  9. Door ontbinding van een overeenkomst ontstaan vorderingen tot ongedaanmaking van de geleverde prestaties. Zaaksvorming maakt nakoming van een vordering tot ongedaanmaking van een geleverde prestatie niet per definitie onmogelijk. Zaaksvorming maakt het wel onmogelijk om een geleverde zaak te revindiceren.

    In het vonnis stelt de rechter vast dat de hardware zonder beschadiging kan worden gedemonteerd. Nakoming van een vordering tot ongedaanmaking van de levering is dus gewoon mogelijk. Probleem is echter dat de schuldenaar failliet is gegaan.

  10. @Gunnar: Hoezo? Zolang nakoming feitelijk mogelijk is, is er niets aan het handje.

    Denk je dat telecomproviders die een GSM-mast op een gebouw plaatsen, die GSM-mast na afloop van het contract niet kunnen terugvorderen? Die GSM-mast is eigendom van de eigenaar van het gebouw door natrekking (art. 5:20 sub e BW).

  11. @14-16 Piet

    Er staat dat het schadeloos demonteren van de hardware uit de kasten niet in geschil staat.

    Echter, omdat de software dan niet meer kan werken, wordt er aanspraak gemaakt op zaaksvorming.

    Dit stukje is juist interessant omdat het hier niet gaan om zaaksvorming door fysieke redenen, maar om software redenen. Ze zeggen dus niet “als je dit verwijdert, stort de boel inmekaar, doe het daarom niet”, maar “verwijder de boel niet, anders is het gehele achterliggende systeem niet meer te gebruiken (ondanks dat er geen fysieke schade is)”.

  12. Ze zeggen dus niet ???als je dit verwijdert, stort de boel inmekaar, doe het daarom niet???, maar ???verwijder de boel niet, anders is het gehele achterliggende systeem niet meer te gebruiken (ondanks dat er geen fysieke schade is)???.

    De rechter zegt helemaal niet “verwijder niet”. De rechter zegt: er is voldaan aan het juridische criterium voor zaaksvorming, er is dus een nieuwe zaak ontstaan, en daarom is het eigendomsvoorbehoud op de oude zaak teniet gegaan. De eiser heeft daarom geen juridische grond om als separatist de hardware terug te vorderen. Hij zal zijn vordering bij de curator moeten indienen.

  13. Wat me verbaasd is dat de rechter de softwarematige verbondenheid niet benadrukt maar alleen de schroeven en de draadjes. Misschien dat als het systeem onoverkomelijk faalt/plat gaat, dat ABB de spullen kan terughalen aangezien het geen werkend geheel meer vormt?

  14. @1 Franc @21 Branko

    De hardware en software van ABB zijn onderdeel geworden van het groter geheel van de sluiscomputers.

    Waar de sluiscomputers bestaan uit nog meer hardware en software.

    Dus de software die ABB levert is niet de enige software op het geheel, en wordt daarom mee-opgeslokt in de zaaksvorming.

  15. Ik begrijp dat faillissement niet nodig is voor zaaksvorming. Ik had faillissement alleen nodig voor mijn poging om een loophole te vinden.

    Uiteindelijk denk ik dat mijn pogingen eerder gingen in de richting van loopholes bij faillissementen, dan loopholes bij zaaksvorming. En dan nog komt alles wat ik tot nu toe bedacht heb eigenlijk neer op fraude, dus dat zal op andere manieren wel juridisch aangepakt kunnen worden.

  16. Als een zaak niet meer bestaat dan is het onmogelijk om deze terug vorderen. Volgens mij komt zaaksvorming er op neer dat de onderdelen niet langer bestaan, dus kun je ze ook niet terug vorderen. Zaakvorming vanwege software vind ik een beetje vreemd. Volgens mij was software geen zaak.

  17. @Gunnar:

    @Piet

    Omdat nakoming dus wel feitelijk onmogelijk is, omdat het eigendom niet meer kan worden teruggegeven (dat is inmiddels een geworden met de hoofdzaak) Waarom zou dat feitelijk onmogelijk zijn? Gewoon de hardware unpluggen (kan zonder beschadiging) en retourneren.

    Het juridische gegeven dat de hardware deel uitmaakt van een nieuwe zaak heeft feitelijk geen gevolgen.

  18. Wat betreft de vraag van Franc:

    Een onder eigendomsvoorbehoud geleverde CD of DVD met software wordt geen onderdeel van een nieuwe zaak door installatie van de software. De CD of DVD kan dus worden gerevindiceerd als betaling uitblijft.

    Als dit niet de situatie is waar Franc aan denkt, mag Franc uitleggen wat hij precies voor ogen heeft.

  19. @Corn?:

    Bewerking: misschien hoef je niet elke keer failliet te gaan. Misschien is het voldoende om aan te tonen dat elke set ABB-componenten een keer ge?nstalleerd is geweest, zodat ze jouw eigendom zijn geworden. Je kunt dan een aardige voorraad eenmalig gebruikte ABB-componenten opbouwen.
    Merk op dat als je componenten koopt en geleverd krijgt, je normaal gesproken sowieso al eigenaar wordt van die componenten.

    Het “bijzondere” aan de situatie in het vonnis is dat de hardware is geleverd onder eigendomsvoorbehoud. (Dit is weliswaar niet heel bijzonder, want leveren onder eigendomsvoorbehoud is vrij gebruikelijk bij zakelijke transacties.) Dat zorgt ervoor dat bij niet-betaling de spullen kunnen worden teruggevorderd, ook als de koper inmiddels failliet is gegaan. De “truc” die je voorstelt doet dat eigendomsvoorbehoud teniet gaan. Bij een faillissement heb je niet veel aan die truc; je raakt toch al je bezittingen wel kwijt. Het zijn je andere schuldeisers die iets opschieten met die truc (en de curator zal er dus wel blij van worden, want hij komt op voor de belangen van de schuldeisers). Verder zal wel moeten worden bewezen dat het eigendomsvoorbehoud teniet is gegaan.

  20. @Alex:

    Als een zaak niet meer bestaat dan is het onmogelijk om deze terug vorderen. Volgens mij komt zaaksvorming er op neer dat de onderdelen niet langer bestaan, dus kun je ze ook niet terug vorderen.
    Zaaksvorming is een juridische constructie, niet een feitelijke vernietiging van het oorspronkelijke fysieke object. (Andersom kan een feitelijke vernietiging van het oorspronkelijke fysieke object natuurlijk wel zaaksvorming opleveren, maar hier is daar geen sprake van.)

    Zolang de fysieke objecten nog bestaan en redelijkerwijs nog kunnen worden ontkoppeld van andere zaken, kunnen de fysieke objecten gewoon worden teruggeleverd. Ze kunnen dus ook worden teruggevorderd op basis van een geschikte vordering.

    Een vordering op grond van art. 5:2 BW is niet zo’n geschikte vordering, want art. 5:2 BW heeft echt alleen betrekking op dezelfde juridische “zaak”. Een vordering tot ongedaanmaking van een geleverde prestatie, waarbij de prestatie de levering van een fysiek object was, komt neer op een vordering tot teruglevering van dat fysieke object. Dat kan gewoon, ook al is dat fysieke object juridisch gezien geen zelfstandige zaak.

    Stel A en B komen overeen dat A de geheugenchips uit de computer van B koopt. Dan kan A de vordering tot levering van die chips echt wel afdwingen, ook al zijn die geheugenchips juridisch gezien geen zelfstandige zaak.

    Andersom kunnen A en B overeenkomen dat A een computer koopt die door B nog in elkaar moet worden gezet uit losse componenten. A kan nu levering van die computer afdwingen, ook al bestaat die zaak nog niet eens omdat B de computer nog in elkaar moet zetten.

  21. @Piet, 27 Software heeft meestal een gebruiksrecht en niet een eigendoms overdracht (voor zover ik die kilometers tekst begrijp 😉 dat gebruiksrecht is er niet want niet betaald dus dan is het volgens mij illegaal om de software te gebruiken maar ja dat zijn die gestolen dakpannen ook.

    ABB zou dus een rechtzaak kunnen starten om het gebruik van de software = de sluis tegen te houden tenzij er betaald wordt. Hierbij ga ik er van uit dat er specifieke ABB software is. Als het hardware met bv windows of oracle is dan kun je die licenties natuurlijk ook via een andere leverancier krijgen

    Maar mijn punt was dat een zaak een (werkend) geheel is. Door het missen van de software is het een stapel ijzer die niets mag doen en dus geen zaak is dus uit elkaar te halen is en dan heeft ABB zijn spullen terug.

    Zeg maar een dak zonder pannelatten. De pannen liggen wel op het dak maar waaien er bij de eerste beste zucht wind van het dak en het huis is dus geen werkend geheel. Maar dat is het moeilijke met software er is niet echt een voorbeeld uit de fysieke wereld, het is niet te vergelijken met de lijm of schroeven want de software bepaald ook hoe iets werkt dus dakpannen voorbeeld is ook te beperkt maar de “zaak wet” is waarschijnlijk gemaakt om problemen in de fysieke wereld te beschijven/verhelpen

    Het is meer je hebt de wielen gestolen en aan de tracktor geschroeft maar jij mag van mij de boer niet gebruiken die erbij zit dus je hebt niets aan de tracktor (dus geen zaak) 🙂

  22. hoe zou het zitten als het systeem geleased zou zijn? Of misschien nog interessanter in een SaaS model waarbij de hardware niet fysiek aanwezig is? Even los van of dit een werkbare oplossing is voor een sluis hoor, maar in feite veranderd er qua opzet niks aan het “systeem” behalve dan dat die toren met hardware nu niet op locatie staat maar ergens in een server park.

    Of zou het er dan niet meer onder vallen omdat het geen product meer is maar een dienst, en dus immaterieel?

  23. @Franc: Zonder licentie (of toepasselijkheid van art. 45j Aw) mag de software niet gebruikt worden. Of het installeren van de software van de hardware een nieuwe zaak maakt of niet doet er daarvoor niet toe.

    Het is meer je hebt de wielen gestolen en aan de tracktor geschroeft maar jij mag van mij de boer niet gebruiken die erbij zit dus je hebt niets aan de tracktor (dus geen zaak) 🙂

    Het ontbreken van een auteursrechtelijke licentie lijkt mij niet van belang voor de goederenrechtelijke vraag of er een nieuwe zaak is gevormd. (Wel kunnen maatschappelijke opvattingen een rol spelen bij de vraag of er sprake is van zaaksvorming, maar het lijkt me dat je daarbij moet abstraheren van de concrete auteursrechtelijke situatie.)

    Maar dat is het moeilijke met software er is niet echt een voorbeeld uit de fysieke wereld, (…)

    Die voorbeelden zijn er wel hoor. De software “vormt” de hardware om tot een nieuwe zaak (althans, in de ogen van de rechtbank), zoals een pottenbakker van klei een nieuwe zaak maakt door er een potvorm aan te geven. De potvorm is te vergelijken met de software, of desnoods met de rangschikking van magnetische deeltjes op de harde schijf waarin de software is gecodeerd.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.