Elon Musk gaat getuigen in een zaak die de Amerikaanse Securities and Exchange Commission tegen hem heeft lopen rond de aankoop van Twitter, las ik bij Tweakers. Los van de inhoud inspireerde het een discussie die ik wel vaker zie: wanneer is liegen bij de rechter verboden (in Nederland) en wat zijn de gevolgen?
De reden voor het onderzoek van de SEC is dat Musk in 2018 tweette dat hij “funding secured” had voor de overname, iets dat niet de waarheid, de gehele waarheid en/of niets dan de waarheid lijkt te zijn. En omdat Twitter toen een beursgenoteerd bedrijf was, mag de SEC dat dan onderzoeken. Musk werkte eerder mee, maar nadat de SEC vervolgvragen meldde, stapte hij naar de rechter.
Het riep de discussie op: kan Musk gedwongen worden te getuigen als hij onderwerp van onderzoek is? Dat stuit af op het Fifth Amendment, het recht niet tegen jezelf te hoeven getuigen – in strafzaken. Die nuance is belangrijk want de SEC heeft een civiele zaak. In de praktijk betekent dat: je moet komen, je moet blijven zitten en de vragen aanhoren maar bij een specifieke vraag mag je weigeren te antwoorden met een verwijzing naar dat Grondwetsartikel.
In Nederland is kennen wij ook zo’n verschil tussen civiel en bestuursrecht. Als je bij civiel recht (tussen burgers en/of bedrijven) liegt, mag de rechter daar iedere gevolgtrekking uit maken die hij geraden acht (art. 21 Rv). In deze zaak had een partij bijvoorbeeld een vordering mede gebaseerd op een voorlopige aanslag IB (12k) terwijl de werkelijke aanslag IB er al was (300 euro). Dat is liegen en de rechter wijst de hele vordering af. Maar de rechter mag ook bijvoorbeeld mededelen dat omdat jij loog dat A waar is, we vanaf nu handelen onder de aanname dat niet-A de waarheid is.
Als je liegt op papier (ook e-mail e.d.), is dat valsheid in geschrifte en dat kan als strafbaar feit worden vervolgd. Maar als de rechter in de civiele zaak actie ondernam, dan denk ik dat de politie de zaak verder laat liggen.
Je kunt bij een civiele zaak worden gehoord als getuige. Dat gebeurt onder ede, en dan liegen is strafbaar (meineed, art. 207 Strafrecht), net als zwijgen (art. 192 Sr). Overigens zie je in Nederland vaker dat men een schriftelijke getuigenverklaring overlegt dan dat mensen daadwerkelijk langskomen, dit is in de VS wel anders.
De SEC zou bij ons opereren onder het bestuursrecht. Hier kun je ook onder ede worden gehoord als getuige (art. 8:33 lid 4 Awb). Maar als jij wordt verhoord met het oog op het aan jou opleggen van een bestraffende sanctie, mag je wel zwijgen (art. 5:10a Awb). Het hangt er dus vanaf of men jou op de korrel heeft met het onderzoek of dat je toevallig iets relevants weet.
Arnoud
Wat ik heel erg met Amerikaans civiel recht associeer zijn van die schijnbaar verplicht met een camera uit 1994 opgenomen video depositions waar één of andere CEO of CFO zich onder iets wat is vastgelegd in een memo probeert uit te markrutten in een raamloos zaaltje van een advocatenkantoor.
En die truc waar partij A documenten opvraagt bij partij B, die ze verplicht moet geven, wat partij B dan traineert door het hele archief op papier in vijf verhuiswagens te laten aanvoeren in plaats van alleen de bewuste documenten digitaal aan te leveren. Ik dacht altijd dat dat een echt filmding was, maar het zit ook in verfilmingen van zaken die echt gebeurd zijn (Purdue oxycontin, DuPont PFAS), dus misschien is het wel echt.
Beide dingen nog nooit in Nederland gezien. Hoogstens dat de FIOD het hele archief meeneemt (maar dat is dus strafrecht.)
Dit zijn allebei echt Amerikaanse dingen, wel gedramatiseerd op televisie maar bestaande praktijken. Ze werken niet op die manier in Nederland. Wij kennen geen discovery-procedure waarbij partijen beiden alle potentieel relevante documenten moeten overleggen. Wel een exhibitieplicht (art. 843a Rv) waarmee je inzage, afschriften of uittreksel kan vorderen in bepaalde concreet aangeduide bescheiden. Wij hebben ook een getuigenverhoor maar dat gaat zeker niet zo ver als een deposition in de VS.
Voor valsheid in geschrifte moet het papier een bewijsbestemming hebben. Een conclusie heeft geen bewijsbestemming, de producties dan weer wel. Schriftelijk liegen dat je een overeenkomst hebt gesloten is dus geen valsheid in geschrifte, zolang je geen valselijk opgemaakte akte bijvoegt.
Een rechter is niet verplicht om consequenties te verbinden aan liegen. Ik heb nog nooit meegemaakt dat kleine leugens werden afgeschaft, terwijl die wel regelmatig voorkomen om strategisch de aandacht van de rechter af te leiden. Heel irritant.