Ministers gevraagd of filmpjes van leraren in strijd met AVG zijn

De VVD heeft minister Van Engelshoven van Onderwijs en minister Dekker voor Rechtsbescherming gevraagd of filmpjes van leraren die door leerlingen worden gemaakt en op internet geplaatst in strijd met de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) zijn. Dat las ik bij Security.nl vorige week. De vragen zijn naar aanleiding van diverse filmpjes van leraren die op internet verschenen en leidden tot schorsing en ophef. De minister gaat niet over interpretatie van de AVG dus de vragen zijn juridisch niet zinnig, maar wel een aardige aanleiding voor de vraag: mag dat, je leraar filmen en dat op internet zetten?

Al in 2014 blogde ik over dit probleem, dat natuurlijk alleen maar groter is geworden de afgelopen jaren. En dan heb ik het niet alleen maar over opnames van lessen, maar juist over gekke situaties (‘pranks’, zeg maar pestgedrag waar je geacht wordt om te lachen) of escalaties die niet perse objectief in beeld komen. Het is logisch dat je als school daar wat mee wilt doen, of als getroffen leraar.

De AVG is nieuw, en zegt iets over beeldmateriaal, dus zal het wel een goede stok zijn om hier wat aan te doen. Een foto of video van iemand is natuurlijk een persoonsgegeven, maar dat wil echter niet zeggen dat je dus op grond van de AVG zo’n publicatie tegen kunt houden.

Allereerst zit je met het probleem dat deze leerling niet perse onder de AVG valt. De strikt huishoudelijke of privé-activiteit van verwerking is uitgesloten van de AVG. Voor jezelf en of een beperkte groep vrienden een filmopname maken zou best eens aan dat criterium kunnen voldoen. Daar staat tegenover dat een beveiligingscamera op de openbare weg hangen al buiten dat criterium viel en dus wél onder de AVG.

Ten tweede en belangrijker zit je met de vrijheid van meningsuiting, waar ook het maken van beeld onder valt. De AVG geldt maar beperkt bij journalistieke verwerkingen, zo heb je géén recht van verwijdering bij een dergelijke publicatie. Natuurlijk is een Youtube-publicatie van een schokkerig telefoonfilmpje heel wat anders dan een diepgravende documentaire van de BBC, maar dat is een kwaliteitstoets en geen juridisch relevant argument. Zolang de scholier er iets mee wil informeren of aan de kaak stellen, zit je al heel snel aan de AVG.

Daar staat dan weer tegenover dat een school gewoon huisregels kan stellen over het maken en/of publiceren van camerabeelden. Ik zou daar wel wat moeite mee hebben, omdat het vergaren van informatie een grondrecht is (deel van de vrijheid van meningsuiting) en een opleidingsinstituut die vrijheid niet zomaar even aan banden mag leggen. Maar als je het koppelt aan onaangekondigd filmen en/of tijdens de les, dan denk ik dat je zeker bij scholieren een heel eind komt.

Arnoud

De klassenfoto valt ook gewoon onder de privacywet!

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP), de Nederlandse privacytoezichthouder, roept scholen op zorgvuldig om te gaan met beeldmateriaal van leerlingen. Dat meldde Nu.nl dinsdag. In een persbericht legt de privacytoezichthouder uit dat klassenfoto’s (en ander beeldmateriaal waar leerlingen herkenbaar op staan) ook gewoon onder de Wet bescherming persoonsgegevens vallen, en dus in principe alleen met toestemming mogen worden gepubliceerd. Iets waar maar weinig scholen zich aan houden.

Dat foto’s te zien zijn als persoonsgegevens, is op zich niet heel nieuw. Een persoonsgegeven zegt iets over een persoon, en die term is niet alleen bedoeld voor administratieve gegevens zoals namen en adressen of cijferlijsten. Ook een foto zegt iets – uiterlijk, geschatte leeftijd, in welke klas je zit, soms ook eventuele fysieke afwijkingen en ga zo maar door. Dat maakt een foto dus net zo goed een beschermd gegeven als een tussenrapport.

Voor scholen zijn foto’s traditioneel een leuke manier om iets extra’s naar de ouders te doen. De klassenfoto waarop de gehele school of klas poseert is het bekendste voorbeeld, maar ook de snelle snapshot in de klas of op kamp is natuurlijk erg populair. Voor al dat soort zaken geldt dat het valt onder de Wet bescherming persoonsgegevens valt. Ook als de leraar in een opwelling een leuke spontane foto maakt of als er een app wordt gebruikt die bedoeld is om het contact tussen ouders en school te stimuleren.

Publicatie van persoonsgegevens op internet (waar de discussie met foto’s meestal over gaat) vereist in principe toestemming van de betrokkenen. Of, omdat het hier om minderjarigen gaat, toestemming van hun ouders of verzorgers. En dat is de heikele praktijk: veel scholen werken nog steeds met wie-zwijgt-stemt-toe of nemen in op het inschrijfformulier op dat je toestemming geeft voor van alles en nog wat. Dat is dus illegaal.

Toestemming moet vrijwillig worden gegeven, en ondubbelzinnig zijn. Je moet dus kort gezegd apart de vraag krijgen, wilt u dit of niet. En wie nee zegt, moet daar geen negatieve gevolgen van ondervinden. Ik ken bijvoorbeeld een school waar is gedreigd met niet mee op kamp als er geen toestemming voor fotograferen & op de schoolwebsite kwam.

Daarnaast moet de toestemming specifiek zijn, dus “ik geef toestemming voor foto’s” is niet rechtsgeldig, omdat je dan niet weet wélke foto’s en wat daarmee gebeurt. Het beste is dus een protocolletje te maken als school waarin je uitwerkt welke toestemming en waar en hoe die wordt verkregen.

Een ander aspect is de beveiliging. Een foto zomaar op internet is een datalek. Ook als er toestemming was voor de foto – of is er bij het toestemming vragen ook gezegd, deze komt op internet en is voor iedereen zichtbaar? Beter is foto’s af te schermen zodat alleen de ouders uit die klas erbij kunnen.

De AP heeft een en ander nader uitgewerkt in haar Dossier Scholen en de AVG, waar het meteen vooruit blikt naar de nieuwe regels.

(Dit staat allemaal los van het portretrecht. Daar is onder omstandigheden toestemming niet nodig maar volgt een belangenafweging. Maar bij kinderen komt die belangenafweging eigenlijk altijd uit bij niet mogen gebruiken zonder toestemming, en bovendien verdwijnt het portretrecht volgend jaar zodra de Privacyverordening in werking treedt. Die regelt immers álles over persoonsgegevens, dus ook over fotoprivacy, en nationale regels over portretten mogen dan niet meer.)

Arnoud