Een lezer vroeg me:
Ik heb ooit als zelfstandig ondernemer een Excel model gemaakt om op heel efficiënte manier investeringsanalyses te doen. Dit model gebruik ik sindsdien al jaren bij diverse werkgevers tot volle tevredenheid. Mijn huidige werkgever eist nu echter dat ik dit model aan hen beschikbaar stel, en dit dreigt een arbeidsconflict te worden. Waar sta ik nu juridisch, is dit model ineens hun eigendom geworden omdat ik het aanwend voor het werk daar?
Een tool wordt geen eigendom wanneer je dit voor werk inzet. Heel misschien kan daar discussie over komen wanneer in het arbeidscontract is bepaald dat ook bestaande auteursrechten overgaan bij indiensttreding, maar dat zou ik een zeer onredelijke algemene voorwaarde vinden. Ik heb het in ieder geval nog nooit zo specifiek gezien.
Toch denk ik wel dat de werkgever kan eisen dat hij een kopie krijgt van de tool. Niet perse in eigendom, eerder in licentie dus. Dit omdat de tool wordt ingezet voor het werk, en daarmee een afhankelijkheid ontstaat tussen werkgever en werknemer over de manier waarop het werk wordt uitgevoerd.
Dat lijkt me niet de bedoeling, stel dat er ooit een arbeidsconflict ontstaat of de werknemer krijgt een ongeluk, hoe moet het werk dan verder? Of nog praktischer, hoe kan de werkgever nu onderbouwen welke beslissingen worden gemaakt als hij de tool niet kent?
Een kopie van de tool afgeven zal voor de werknemer nogal onprettig voelen, zeker als het zulk liefdewerk is waar al meer dan tien jaar aan gewerkt is. Maar als de situatie eenmaal ontstaan is dat het huidige werk er van afhankelijk is, dan zal dat opgelost moeten worden. En dan ontkom je denk ik niet aan het beschikbaar stellen van de tool.
Tenzij je zegt, deze mevrouw is in dienst om financiële analyses te doen, dan moet de werkgever maar zorgen dat er een tool komt om die analyses mee te ondersteunen. Collega’s van haar zullen toch ook iets hebben om het werk mee te vergemakkelijken? In dat geval moet deze zelfgebrouwen tool gewoon terug naar huis, en moet ze vanaf nu gewoon werken zoals haar collega’s. Dat er dan suboptimale (of minder efficiënt gemaakte) analyses uitkomen, is jammer maar het risico van de werkgever.
Algemeen zou mijn advies zijn om nooit eigen tools naar het werk mee te nemen zonder vooraf expliciet te hebben afgesproken wie wat daarmee mag. Achteraf dit rechttrekken is nooit goed voor de arbeidsrelatie.
Arnoud
Mijn eerste vraag is of mevrouw nu als ondernemer werkt of op een arbeidscontract in dienst genomen is. Een ondernemer kan haar eigen gereedschap gebruiken om de klus van haar klant te klaren, terwijl de werkgever kan bepalen welk gereedschap een werknemer moet gebruiken.
Als ondernemer mag je bedrijfsgeheimen hebben naar je klanten toe en het is gebruikelijk om een wederzijds geheimhoudingsbeding in je overeenkomst te hebben. Alle recht voor een ZZP-er om jouw tool voor jezelf te houden. Als werknemer in vaste dienst ligt het genuanceerder zoals Arnoud laat blijken.
De term ‘werkgever’ duidt m.i. op loondienst; een zzp’er heeft opdrachtgevers.
“Werkgever”, dus werknemer, dus in dienst. En dan ben ik het eens met Arnouds analyse
Deze mevrouw was zzper toen ze de tool maakte, maar is nu al tien jaar werknemer.
Heeft de werknemer in de 10 jaren dienstverband de tool ‘verder ontwikkeld’? Hier kan dan best een probleem ontstaan. Want ook buiten werktijd geldt, iets werk-gerelateerd gemaakt? Auteursrechten naar de werkgever. Dus de werkgever heeft misschien auteursrechten op de ‘verbeteringen’ ten opzichte van 10 jaar terug.
Maar dat hoeft niet perse gratis. Als de werkgever het zo belangrijk vindt dat hij een tool VAN DE WERKNEMER blijvend ter beschikking wil hebben, dan kan hij daar toch gewoon voor betalen?
In werkelijkheid is de situatie waarschijnlijk wat grijs. De tool is waarschijnlijk enigszins geupdate tijdens het dienstverband, dus het eigendom (auteursrecht) ligt misschien wel niet 100% bij de werknemer. De werknemer heeft misschien de baan wel (deels) gekregen omdat ze die tool had en daardoor goed en gemakkelijk investeringsanalyses kon doen, dus er is misschien ook wel de verwachting gewekt bij de werkgever dat toegang tot de tool een deel van het pakket was.
Voor mij ligt het grootste deel van het probleem echter nog steeds bij de werkgever. Toestaan dat een werknemer een eigen tool gebruikt, dat is dom, zeker als je bedrijfsprocessen ervan afhankelijk zijn geworden.
Het hangt allemaal van de precieze omstandigheden en afspraken af, maar ik zou er geen conflict van maken als ik de werkgever was. Ten eerste slacht je dan de kip met de gouden eieren, en ten tweede, de kans dat hij krijgt wat hij wil als het voor de rechter komt lijkt me nu ook weer niet zodanig groot dat hij het kan wagen.
Sowieso, als de situatie zo is dat de tools van de werknemer beter zijn dan wat de werkgever zelf ter beschikking kan/wil stellen aan zijn werknemers, dan zou ik me als werkgever ook maar eens achter de oren krabben of ik wel professioneel bezig ben en of er heel misschien geen simpele mogelijkheid is die ik zou moeten pakken om de bedrijfsprocessen te optimaliseren.
Eens dat het niet gratis hoeft. En je kunt ook als softwareleverancier aan je werkgever om voorwaarden vragen die bij normale softwarelicenties ook gelden (zoals verbod op verspreiding, eventueel met boetebeding, enz.) Wanneer ik zo’n overeenkomst zou sluiten wil ik wel even advies van een jurist met kennis op het gebied van dit soort overeenkomsten, gelet op de gevoeligheid van de situatie.
Hoe wordt in een dergelijke situatie de prijs van die software bepaald? Zeker als de onderneming afhankelijk van die software is dan zal de prijs waarschijnlijk heel erg hoog zijn.
Kort antwoord: In overleg.
Aan de kostenkant: Welke investering (in tijd) is er door werkneemster als ZZP-er in de software gedaan; hoeveel heeft ze intussen terugverdiend en hoeveel kan ze in de toekomst nog verdienen. Welk deel van de software is al “eigendom” van de werkgever door de uurtjes die er de laatste 10 jaar aan besteed zijn? Aan de batenkant: Hoeveel verwacht je dat het gebruik van de software zal opleveren in vergelijking tot het alternatief (of een alternatief)?
Als je op een bedrag tussen kosten en baten uitkomt heb je een goede deal. Wil de werkgever de software gaan verkopen dan zal de prijs hoger uitvallen dan wanneer de werkgever alleen een kopie in escrow wil.
Helemaal met Arnoud eens. enige probleem wat ik zou kunnen bedenken is dat werkneemster aan moet kunnen tonen dat de tool al bestond voordat zij in dienst kwam. Wat mij geen probleem lijkt. Anders is het inleveren, want werkgever zegt dat dan het met kennis en tools ontwikkeld is die zij opgedaan heeft tijdens het werk en dus eigendom van werkgever. Heb voor zo’n werkgever gewerkt, en die vond rechtszaken voeren ook nog leuk…. hoe kan je het hebben.
Ik vermoed dat er meer speelt dan de casus doet voorkomen. Veel bedrijven hebben beleid rond het (zelfstandig / onafgestemd) gebruiken, downloaden en installeren van software, (Excel-)tools of data (samenvatting: verboden). Het tussen werkgevers gebruiken van ‘eigen’ tooling is, althans in de financiële wereld die ik ken, nogal ongebruikelijk. Dat zou ook oncontroleerbare situatie opleveren. Het delen van je sheets met collega’s is veelal normaal gedrag en vanwege het voorkomen van fouten en het overdraagbaar zijn van werk de norm; het niet (willen) delen op gronden van auteursrecht is opvallend.
Vanuit een andere aanvliegroute dan de juristen hoop ik dat de norm van transparant en overdraagbaar werken in de financiële sector prevaleert.
Ik heb 20 jaar in de financiele sector gewerkt als adviseur. Bij mijn eerste werkgever stond in het contract dat alles wat ik maakte dat werkgerelateerd is – werktijd of thuis – van de werkgevers was.
Bij de tweede stond in het contract dat alles wat ik maakte van de werkgever was. Als ik dat contract letterlijk nam dan zouden ze zelfs de auteursrechten hebben als ik besloot een doktersroman te schrijven. (Hoe houdbaar is zo’n brede claim eigenlijk?)
Bij mijn huidige – derde – werkgever staat in het contract dat alles wat ik tijdens werktijd – thuis of op kantoor – maak de werkgever toekomt. En dat ik buiten werktijd niet mag concurreren met de werkgever. Werktijd is echter nergens gedefinieerd. Een collega heeft echter een eigen bedrijfje gehad in een heel andere markt naast deze baan en dat was voor de werkgever geen probleem zolang de boel maar gescheiden was.
Ik heb veel niet werkgerelateerde code geschreven in mijn vrije tijd tijdens eerste en tweede dienstverband en programmeren is nu bij mijn derde werkgever voor het eerst officieel onderdeel van mijn werk. Alle eerder ontwikkelde code die ik nu bij mijn werk wil gebruiken ‘release’ ik eerst onder een 2 clause BSD licentie. Zo kan mijn werkgever het gebruiken in ik ook als ik ooit van werkgever wissel.
Het auteursrecht op deze ‘oude code’ (ontwikkeld tijdens eerste en tweede dienstverband) ligt dus bij je voormalige werkgevers. Hoe kun jij – als niet-auteursrechthebbende – die releasen onder een 2 clause BSD licentie?
Bij de derde werkgevers is het m.i. het meest fair geregeld – in elk geval het meest voordelig voor jou als werknemer.
Deel is tijdens eerste dienstverband al geschreven en had niets met mijn werk te maken. Dat is dus sowieso geen probleem onder die arbeidsovereenkomst.
Bij tweede werkgever was de omschrijving zoals gezegd ruim, heel ruim. Programmeren (buiten wat VBA macro’s) hoorde echter niet bij mijn taak omschrijving, dat werd daar allemaal uitbesteed. Sterker nog, het is mij toen ik voor de handigheid een keer wel wat voor mijn werk had gemaakt door mijn baas indertijd strikt verboden tijdens werktijd, daar werd ik niet voor betaald. Daarnaast maakte ik in mijn vrije tijd bewust alleen programma’s die helemaal niets met mijn werk te maken hadden.
Ik wil de strijd indien nodig dan ook wel aan dat de uitleg dat alles, tot en met dat genoemde doktersomannetje, dan van de werkgever is niet houdbaar is.
Hier overigens een voorbeeld wat op deze post van toepassing zou zijn. Ook gemaakt voor indiensttreding en vervolgens beperkte aanpassingen bij werkgever zijn niet voldoende om werkgever autteursrecht te geven:
https://www.itenrecht.nl/artikelen/als-maker-zodanig-aangeduid-in-eigenschappen-van-software
Ter verduidelijking, de tekst bij werkgever 2 was: “Het auteursrecht van alle door de werknemer vervaardigde werken ligt bij de werkgever”.
Daar moet ergens een beperking op zitten anders zouden ze ook het auteursrecht verwerven op de posts die ik destijds bijvoorbeeld op dit blog gemaakt heb. En de artikelen die ik voor het clubblad van de sportvereniging schreef.
Ik interpreteer deze zin dan ook als dat met ‘alle werken’ bedoelt is ‘alle werken waartoe de werkgever binnen de taakomschrijving opdracht had kunnen geven’ conform artikel 7 auteurswet. Zoals in mijn andere post vermeld is mij expliciet te kennen gegeven dat programmeren (buiten macro’s in office) niet tot mijn werk behoorde.
Die uitleg zou ik er ook aan geven. Een dergelijke voorwaarde wordt immers in het voordeel van de werknemer uitgelegd, wanneer er niet over onderhandeld is. Het is niet redelijk om de artikelen uit het clubblad op te eisen – heel misschien als je sportjournalist bent?