Categorie: Uitingsvrijheid

Via Reddit:

Stel: je ziet online een misleidende advertentie, beledigende opmerking of contractbreuk op een website/social post, maar die wordt daarna verwijderd. Een screenshot is dan vaak niet genoeg, zeker als de tegenpartij het betwist. Wat is juridisch gezien een manier om wél hard bewijs aan te leveren?

In Nederland geldt een systeem van vrije bewijsmiddelen, zeker in het burgerlijk recht. Bij het strafrecht is het iets strenger, het “wettig” van “wettig en overtuigend bewijs” geeft aan dat het bewijs langs wettelijk vastgelegde procedures moet zijn verkregen.

Een screenshot van een bericht is op zich prima bewijs van wat er waar online heeft gestaan. Natuurlijk, de wederpartij kan dit ontkennen. Maar ik lees veel vonnissen en heel vaak gebeurt dat niet. De discussie gaat over wat men bedoelde met die post (zoals bij die duimpjeszaak) of waarom het toch wel mocht, niet over dát de post gedaan is. En dan erken je natuurlijk dat je hem gedaan hebt.

Het is ook niet handig om iets te posten, weg te halen en dan bij de rechter te zeggen “ik heb nimmer dat gepost”. Want als de wederpartij dan met een screenshot komt, heb je wat uit te leggen. “Die screenshot is vervalst” kán natuurlijk, maar je zult dan iets meer moeten zeggen dan dat.

Enkel omdat screenshot vervalst kúnnen zijn, mag je nog niet concluderen dat ieder screenshot dat een partij inbrengt, ook vervalst ís omdat de andere partij dat zegt. De rechter zal dan vragen, waarom zou die partij dat hier doen? Er is altijd een context: waarom zou de wederpartij zeggen dat jij dat gedaan hebt, hoe logisch is het dat jij het wél geplaatst zou hebben.

Een screenshot laten maken door een derde partij kan natuurlijk. Bekende plekken zijn Archive.org en Archive.ph. Deze maken zelf de screenshot en plaatsen deze met een datum en tijdstip online, zodat de inhoud vast zou moeten staan. Zo kun jij (redelijkerwijs) die niet gemanipuleerd hebben. Er zijn geen rechtszaken waarin werd getwijfeld aan de inhoud van archive.org publicaties.

In 2024 kreeg het Gerechtshof Arnhem in een arbeidszaak een screenshot van een WhatsApp-bericht als bewijs dat een ex-werknemer contactverbod tegen een klant zou hebben overtreden. De betrokken ex-werknemer stelde echter dat het screenshot gefabriceerd zou zijn door de klant. Het Hof vindt dat onder meer onaannemelijk omdat het alternatief onzinnig is:

Dat zou immers betekenen dat [de klant] de avond na het gesprek waarin [de ex-werknemer] een contactverbod was opgelegd een tekstbericht heeft gefabriceerd en aan [diens contactpersoon] heeft gestuurd, kennelijk om te doen voorkomen alsof [verzoeker] ondanks een hem opgelegd contactverbod contact had opgenomen. [De klant] was echter niet aanwezig bij het gesprek waarin het contactverbod is opgelegd en was niet op de hoogte van de inhoud van dat gesprek of van het contactverbod. Dat is althans niet gesteld of gebleken. Uit de overgelegde app-conversatie tussen hem en [de contactpersoon] blijkt dat zij hem over dat gesprek alleen heeft meegedeeld dat [de ex-werknemer] alles had ontkend. Er is dan geen zinnige reden te bedenken waarom [de klant] een bericht zou fabriceren met enkel tot doel om te suggereren dat [de ex-werknemer] een contactverbod zou hebben overtreden.

In een andere zaak had een persoon een verkeersboete gekregen. In hoger beroep daartegen werd onder meer gesteld dat de agent ter plekke had gezegd dat deze boete 100 euro zou zijn, terwijl daarna 150 euro was opgelegd:

Door de gemachtigde is een screenshot overgelegd van een e-mail die is gericht aan ene Jet en die is ondertekend met de naam van de ambtenaar die de sanctie heeft opgelegd met daaronder de vermelding ‘hoofdagent’. In deze e-mail is onder meer geschreven: “Ik gaf jou vanavond een bekeuring voor het rijden met een defecte koplamp. Deze bekeuring heeft een waarde van 100 euro.”

De manier van formuleren geeft voor mij al aan dat het Hof dit niet helemaal vertrouwt. Belangrijke daarvoor is dat het niet de mail zelf is maar slechts een screenshot, zodat je niet eens bijvoorbeeld headers kunt lezen. Weliswaar had de betrokken ambtenaar niet gereageerd op verzoeken van de gemachtigde van de beboete persoon, maar dat hoeft ook niet.

In deze zaak hadden beide partijen een screenshot ingebracht van wat volgens het Kadaster de verkoopprijs van een woning zou zijn. De screenshots vermeldden echter verschillende getallen. De rechter negeert daarom beide berichten.

Arnoud

De burgemeester van Utrecht mocht geen dwangsom opleggen aan een man die via Telegram in 2021 had opgeroepen tot een gewelddadige confrontatie met de politie in de Kanaalstraat. Aldus bevestigt de Raad van State de eerdere uitspraak van de rechter in wat je een proefproces zou kunnen noemen over de online ordeverstoring.

Bij Security.nl hebben ze meer achtergrond:

De destijds 17-jarige jongen uit Zeist had in november 2021 in een groepschat op Telegram het volgende bericht geplaatst: “Utrecht in opstand, nee 2G & nee vuurwerkverbod! 26-11-21, 19.30, Kanaalstraat, Be there!!! Neem je matties & vuurwerk mee.” Volgens de burgemeester overtrad hij daarmee de Utrechtse Algemeen Plaatselijke Verordening (APV). De burgemeester legde hem vervolgens een ‘online gebiedsverbod’ op. De jongen moest een dwangsom van 2500 euro betalen als hij weer zou oproepen om in Utrecht samen te komen voor het verstoren van de openbare orde.

Die ordeverstoring stond in de APV: “[Het is] verboden op of aan een openbare plaats of in een voor publiek toegankelijk gebouw, op enigerlei wijze:… g. door uitdagend gedrag aanleiding te geven tot wanordelijkheden.” Had de jongen de oproep met een megafoon in een Utrechts park gedaan, dan was de boete zonder twijfel terecht.

Het punt hier was echter dat hij het in een groepschat plaatste, zodat de juridische vraag ontstond of de dienst Telegram telt als een “openbare plaats”. Daar is de Raad van State net als de rechter snel klaar mee:

De groepschat is weliswaar voor iedereen toegankelijk , maar het is geen fysieke plaats. De Afdeling is daarom met de rechtbank van oordeel dat Telegram geen openbare plaats is in de zin van de Apv.

Ook het argument dat de zinsnede “openbare plaats” alleen slaat op waar de wanordelijkheden moeten gebeuren, wordt afgewezen. Taalkundig is evident dat het gaat om de oproep in een openbare plaats. Want nee, een APV kan niet verbieden dat jij in een privéruimte oproept tot wanordelijkheden.

Meer algemeen vindt de Raad van State het onjuist dat de burgemeester een duidelijk ‘fysiekewereld’-verbod inzet om online gedrag te beteugelen. De formele wetgever in Den Haag moet hier regels voor maken, mede omdat het hier gaat om de vrijheid van meningsuiting.

Utrecht heeft haar APV niet aangepast. Iets verderop in Almelo staat wél een expliciet digitalewereldverbod in de APV:

Het is verboden om via digitale middelen, onder andere via internet, virtuele ruimtes en sociale media, uitingen te doen, te delen en/of in stand te laten, die kunnen leiden tot een fysieke verstoring van de openbare orde binnen het grondgebied van de gemeente Almelo, dan wel voor het ontstaan van een ernstige vrees daarvoor.

Hierover werden kamervragen gesteld, maar de minister is niet echt bevoegd wat te vinden van APV’s van gemeenten dus daar kwam geen duidelijk antwoord uit. En ik zie dat in Bodegraven-Reeuwijk, Stichtse Vecht en Heemstede vergelijkbare verboden zijn opgenomen, dus kennelijk hebben meer gemeenten het idee dat het met een specifieke regeling wél moet lukken.

Arnoud

 

De Vlaamse youtuber Nathan Vandergunst, beter bekend als Acid, mag voorlopig online geen berichten of video’s plaatsen. Dat meldde de NOS vorige week. Het is deel van de Belgische ophef over een zedenzaak waarbij de dader zonder straf weg kwam; Vandergunst publiceerde zijn naam om zijn mening over deze zaak te delen.

De NOS licht de achtergrond kernachtig toe:

In de video deelt Acid de gegevens van een 24-jarige arts in opleiding uit Leuven die vorige maand schuldig werd bevonden van verkrachting. De rechter legde de student geen straf op omdat hij “zowel privé als professioneel een talentvol en geëngageerd persoon is”. Door een celstraf zou hij “maatschappelijk ontwricht” raken.

Men publiceerde ook het betreffende vonnis uit april. Waar de berichtgeving over de zaak vaak sterk aangezet wordt, zie ik bij mensen die het vonnis lezen vaak een meer genuanceerde reactie. Maar inderdaad, in het vonnis staat:

Uit de bijgebrachte stukken blijkt dat de beklaagde een getalenteerde en geëngageerde jongeman is die zowel privé als professioneel sterk wordt geapprecieerd. … Rekening houdende met 1) de jonge leeftijd van de beklaagde, 2) zijn blanco strafrechtelijk verleden, en 3) de gunstige persoonlijkheid van de beklaagde, is de rechtbank van oordeel dat het passend is om de uitspraak van de veroordeling op te schorten voor de beklaagde, teneinde hem tot schuldinzicht te brengen en recidive te voorkomen zonder hem maatschappelijk te ontwrichten.

In België zijn discussies over klassenjustitie nooit ver weg, en deze observaties zijn natuurlijk zeer geschikt om dit te voeden. Maar het is ook een vorm van eigenrichting, die in dit geval ook een onschuldige derde trof.

Arnoud

 

Een lezer vroeg me:

Ik ben CISO bij een middelgroot bedrijf en de directie heeft bedacht dat er een disclaimer onder de mail moet. Ik moet hier een tekst voor opstellen. Wat zou jij adviseren?

Disclaimers zijn juridisch van nul en generlei waarde. Ze opnemen is onzinnig, je hebt niets aan zo’n tekst en het zal lezers een net wat formeler gevoel geven dan bij de mail zonder de zin er onder. Dat kan in een sluipend conflict net het zetje zijn om te gaan escaleren.

Vaak worden deze redenen opgegeven als waarom men een disclaimer wil:

1. Men verstuurt wel eens vertrouwelijke informatie en die moet dan beschermd. Die zie ik, maar dan moet je in de mails met vertrouwelijke informatie een gerichte waarschuwing opnemen. “Deze bijlage is vertrouwelijk, verder verspreiden is verboden” is een effectieve mededeling. “Deze mail kan vertrouwelijke gegevens bevatten” is dat niet – hoe weet ik welke gegevens je bedoelt?
2. Men maakt zich zorgen over onjuiste ontvangers. Dan krijg je de “Deze mail is uitsluitend bestemd voor de geadresseerde(n)”-teksten. Dat zal best, maar (a) ik heb hem gehad en ben dus kennelijk een geadresseerde want (b) mijn adres stond in het “Aan:” veld. Dus wat bedoel je?
3. De auditor heeft gezegd dat het moet. Nee, geen enkele ISO of andere norm eist dat je disclaimers in je mail zet. Die eisen effectieve beveiligingsmaatregelen tegen bijvoorbeeld lekken van persoonsgegevens. Ik wil heel misschien wel erkennen dat een disclaimer als weloverwogen sluitstuk van een pakket maatregelen niet perse zinloos is, maar dat is niet hetzelfde als “je moet een disclaimer van ISO 27001”.

Als je vertrouwelijke informatie in een mail zet moet je gewoon goed opletten dat die naar de beoogde ontvanger gaat. Wil je extra waarschuwingen geven, zet dat in de mail en snij dat op maat. “Ik stuur hierbij de contactgegevens van zieke collega Piet, behandel deze strikt vertrouwelijk” is een effectieve zin. “De mail kan gegevens met betrekking tot een derde bevatten en dient u vertrouwelijk te gebruiken” is zinloos.

Wat staat er in de disclaimers onder jullie mail?

Arnoud

Een lezer vroeg me:

Ik heb onlangs zoals zovelen een deurbel met camera aangeschaft. Heel handig maar ik me maak me toch een beetje zorgen. Ik heb namelijk geen voortuin dus de straat staat in het beeld. Waar moet ik op letten om niet in de problemen te komen?

Aan deze vraag zit zowel een juridisch als een praktisch aspect. Eerst het juridische.

Een deurbel-camera inzetten valt onder de AVG, omdat je er langs elektronische weg persoonsgegevens (beelden van mensen die aanbellen) mee maakt. Omdat je dat doet buiten je eigen terrein, val je buiten de uitzondering in de AVG voor strikt persoonlijk gebruik. Je moet dus zorgen dat je voldoet aan eisen als transparantie en een duidelijk afgewogen belang.

Concreet: de deurbelcamera moet als zodanig herkenbaar zijn, en mensen moeten geïnformeerd wat daarmee gebeurt. Mijn inschatting hierbij is dat als je meer doet dan alleen kort filmen na aanbellen, je een bordje “Cameratoezicht” moet ophangen. Mensen verwachten dat een deurbelcamera filmt na aanbellen, maar niet de hele dag.

Het gaat nogal ver dat je een privacyverklaring voor je deurbel moet maken (en aanbieden aan wie daarom vraagt) maar dat is wel wat formeel de AVG van je eist. Vergeet hierin niet de ISO certificering van je beeldenopslagleverancier te noemen, zei hij sarcastisch.

Zeer theoretisch is nog het bezwaar dat een heimelijke camera strafbaar is, maar een deurbelcamera is wat mij betreft nooit heimelijk in de zin van de strafwet. De politie kan de beelden van je camera vorderen, maar als je geen oude opnames bewaart (en dat hoef je niet), dan houdt dat snel op.

Het praktische aspect is veel belangrijker. Camera’s bij woningen geeft vaak gedoe met buren. Die willen niet in beeld, voelen zich bekeken of worden wantrouwig waarom jij ze filmt. Dat hoeft allemaal niet jouw reden te zijn, maar als die buren dat zo ervaren dan moet je er toch wat mee.

Overweeg altijd de camera fysiek af te schermen zodat de buren kunnen zien dat ze niet worden gefilmd. (Een privacy-instelling in de app kan natuurlijk ook, maar de buren weten niet dat jij die hebt ingesteld en bovendien kun je die zo weer opheffen.) Richt de camera zo dat duidelijk is dat je jouw voordeur wilt filmen, niet gewoon de straat. Ga open het gesprek aan als de buren zich melden, en sta open voor een oplossing als de buren zich er toch vervelend over voelen hoewel jij 100% in je recht staat.

Als je de deurbelcamera (mede) overweegt vanwege een geschil met de buren, kijk dan of er echt geen andere manier is om dit geschil aan te pakken. Veel gemeenten bieden een vorm van buurtbemiddeling aan, en de wijkagent kan soms ook helpen met een gesprek of andere interventie. De ervaring leert namelijk dat camera’s ophangen in een geschil er altijd voor zorgt dat het geschil escaleert.

Arnoud

Op Instagram en TikTok worden zulke AI-beelden miljoenen keren bekeken, al barsten ze van de fouten. Dat meldde Nu.nl recent in een artikel over accounts als POV Lab en Time Traveller POV. Experts schieten de beelden gemakkelijk af, maar ik kreeg van een lezer de vraag: wat vindt de wet hiervan?

Het algemene antwoord: het is niet strafbaar om historische onzin te verkopen. Desinformatie is immers niet verboden, althans niet expliciet. Via de Digital Services Act is er tegenwoordig wél een haakje hiertegen. Artikel 34 DSA bepaalt namelijk dat aanbieders van VLOPs zogeheten systeemrisico’s  moeten aanpakken die voortvloeien uit hun systemen, en overweging 84 noemt expliciet “misleidende of bedrieglijke inhoud, met inbegrip van desinformatie”.

Als aanvulling daarop moeten aanbieders van generatieve AI van de AI Act (artikel 50) er voor zorgen dat uitvoer gemarkeerd  in een machineleesbaar formaat en detecteerbaar als kunstmatig gegenereerd of gemanipuleerd. Het bekende Content Credentials logo is hierbij de leidende invulling. De grote platforms pikken deze markeringen op en tonen dan de bekende “made bij AI” aanduidingen.

TikTok was de eerste die dit protocol ging ondersteunen, maar bij de in Nu.nl geciteerde video’s zie ik dat logo niet terug. Los daarvan: of het genoeg is om mensen te laten beseffen dat dit nep is, betwijfel ik. Specifiek bij geschiedenis weten we immers in het algemeen wel dat je hier artist impressions krijgt, dus dat we dan AI-beeld zien is te verwachten. Of het inhoudelijk klopt, staat los van die markering.

Een inhoudseis staat verderop in de AI Act: zogeheten deepfakes zijn AI-beelden die pretenderen de werkelijkheid te tonen. Hierbij moet expliciet bekend gemaakt worden dat de content kunstmatig is gegenereerd of gemanipuleerd. Maar wederom: dat vindt niemand erg, want we weten dat dit een impressie is. De AI Act eist niet dat deepfakes kloppen met de werkelijkheid.

Ik zie dus niet echt een juridische optie om deze feitelijk onjuiste informatieverspreiding aan te pakken. Jullie wel? Of zou dit gewoon moeten kunnen, en moeten we maar geschiedenisgeletterder worden?

Arnoud