Openstreetmap Archives

Open source databanken: de OpenDatabankLicentie versie 1.0

Geplaatst op 15 juli 20098 september 2012 in Intellectuele rechten, 3 reacties

Al eerder gemeld, maar nu is het definitief: de nieuwe open source licentie voor open en vrije databanken. Databanken bevatten vooral feitelijke data, en er komt zelden creativiteit aan te pas. Bestaande open source licenties zijn eigenlijk vooral bedoeld voor software, en ook de Creative Commons-licenties passen niet goed bij databanken. Vandaar deze nieuwe licentie.

De licentie noemt expliciet drie rechten: auteursrecht, databankenrecht en het recht op toegang tot de databank. Recht op toegang? Ja, wie een database publiceert, of algemener gezegd wie een dienst aanbiedt met een server, kan op grond van zijn eigendomsrecht op die server regels stellen over het gebruik van die dienst. Daar hoef je uiteindelijk helemaal geen intellectueel eigendomsrecht voor te hebben. Slim gevonden dus.

Ik heb al een paar keer (deel 1, deel 2, deel 3) aandacht besteed aan de vraag hoe het zit met afgeleide werken, kaarten die gemaakt worden op basis van de OpenStreetmap-databank. Ik kom volgende week met deel 4 trouwens, beloofd.

De ODBL is speciaal geschreven voor dit soort situaties. De definities bevatten de term “Produced Work”, en die luidt als volgt:

a work (such as an image, audiovisual material, text, or sounds) resulting from using the whole or a Substantial part of the Contents (via a search or other query) from this Database, a Derivative Database, or this Database as part of a Collective Database.

En het is natuurlijk de bedoeling dat zo’n Produced Work net zo vrij beschikbaar is als de oorspronkelijke brondatabase. Vandaar:

If You Publicly Use a Derivative Database or a Produced Work from a Derivative Database, You must also offer to recipients of the Derivative Database or Produced Work a copy in a machine readable form of:
a. The entire Derivative Database; or b. A file containing all of the alterations made to the Database or the method of making the alterations to the Database (such as an algorithm), including any additional Contents, that make up all the differences between the Database and the Derivative Database.

Onder “Use” wordt dan weer verstaan “alles wat normaal onder auteursrecht of databankenrecht valt, maar in ieder geval kopiëren, verspreiden, openbaar maken etcetera”. En “publicly” wil hier zeggen “naar personen die niet voor jou werken”.

Kort gezegd: wie een kaart maakt van een ODBL-databank, en deze kaart online aanbiedt aan het publiek, moet de databank erbij doen inclusief alle wijzigingen die hij op de databank heeft doorgevoerd.

En dat geldt zelfs als blijkt dat je helemaal geen recht hebt op grond van je auteurs- of databankenrecht om zoiets te eisen: het is immers een gebruiksvoorwaarde om toegang te krijgen tot de site. Op zich is dat slim bedacht, hoewel ik me afvraag in hoeverre dat ook echt werkt. Tegenover de persoon die dit accepteert en de site bezoekt lijkt het me wel rechtsgeldig. Die gaat het contract aan, en kan daar in principe aan gehouden worden. Uit het XS4All/Ab.Fab-arrest van de Hoge Raad blijkt dat je als eigenaar van een site in principe elke voorwaarde aan het gebruik mag stellen die je wilt. Maar tegenover derden? Dat kan nog een hele interessante worden.

Arnoud

Afgeleide werken bij Openstreetmap (3)

Geplaatst op 19 juni 20098 september 2012 in Intellectuele rechten, 8 reacties

En daar waren we dan weer met deel drie van de vraag welke rechten er op de databank van het vrijelandkaartenproject Openstreetmap zitten. Al in deel 1 bleek dit een lastige kwestie. Want: wat wordt nu precies waarvan afgeleid? (Waar vanaf geleid? Waar van afgeleid? Argh.) In deel 2 leek de tussenconclusie te zijn dat de kaarten gemaakt uit de OSM-database een afgeleid werk lijken te zijn van de stylesheet.

Kaarten uit OpenStreetmap worden namelijk gemaakt door een grote hoeveelheid GPS-coördinaten in een databank te stoppen en te voorzien van verbindingen die labeltjes krijgen met bijvoorbeeld “fietspad” of een straatnaam. Op basis van die databank kun je dan kaarten genereren voor elk oppervlak en op elke schaal die je wilt. Die stylesheet bepaalt welke kleuren en dergelijke er in die kaarten terechtkomt. Een voorbeeld uit de OSM-documentatie:

Vier kaarten uit het OpenStreetmap project, gebaseerd op dezelfde data

Het lijkt me dus zeker verdedigbaar dat een stylesheetmaker een auteursrecht kan claimen op de stijlkeuzes. Maar is een kaart een afgeleid werk van de stylesheet?

Ik vermoed van wel, al zal het afhangen van welke elementen uit de stylesheet zelf in de kaart terechtkomen. Want een afgeleid werk moet wel op een of andere manier concrete beschermde elementen uit het werk overnemen waar het van afgeleid is. Nu hoeft dat niet letterlijk – een toneelstuk is een afgeleid werk van een boek bijvoorbeeld, zelfs als de spelers geen woord letterlijk zeggen zoals het in het boek staat. In die situatie zijn zaken als het plot, de karakters, uiterlijk, verloop en dergelijke van het verhaal overgenomen, en dat is al genoeg.

Maar: wat neem je over uit de stylesheet in de kaart die uiteindelijk gegenereerd wordt? De kleurkeuzen in ieder geval, en de kleur en positionering van teksten zo te zien ook. De derde kaart uit dit voorbeeld heeft bijvoorbeeld veel duidelijker aanduidingen van plaatsnamen dan de andere drie.

Opvallend (voor mij dan) is dat ik geen enkele stylesheet kan vinden waar een expliciete licentie bij staat. De meest gebruikte stylesheet is Mapnik maar zelfs daarvan zie ik nergens wat daarmee mag. Ik neem aan dat ze onder dezelfde Creative Commonslicentie horen te vallen als de rest van het project, maar het staat nergens.

Nou, en nu eens inlezen in het databankenrecht zoals dat geldt voor kaarten.

Arnoud

Afgeleide werken bij Openstreetmap (2)

Geplaatst op 29 mei 20098 september 2012 in Intellectuele rechten, 29 reacties

Bij de discussie van vorige week over het vrijelandkaartenproject Openstreetmap vroeg een oplettende lezer in de comments:

Er zijn mensen (zoals ik) die er niet van overtuigd zijn dat het genereren van tiles een creatief werk is en je er dus ook geen CC-licentie op kan plakken. Heeft iemand daar wel eens serieus naar gekeken?

De auteurswet noemt expliciet “aardrijkskundige kaarten” als auteursrechtelijk beschermde werken (art. 10 lid 1 sub 7 Auteurswet). Je zou dus zeggen dat die kaart van OpenStreetmap gewoon beschermd is, ook als ze die voor het gemak aanleveren als “tiles”, blokjes van 256×256 pixels.

Alleen, de makers van de auteurswet dachten daarbij volgens mij meer aan cartografen die met de hand een kaart tekenden (hoi pap!). En dat is natuurlijk niet hoe OpenStreetmap werkt: men gebruikt een database met punten en verbindingslijnen gebaseerd op GPS-coördinaten die mensen aanleveren. Die kunnen voorzien zijn van tags met bijvoorbeeld de naam van een weg of de aanduiding ‘waterway=river’ om aan te geven dat iets een rivier is.

Het proces om van die getagde punten en lijnen een kaart te maken heet renderen. Dat kan op verschillende manieren, afhankelijk van je eigen smaak: wil je rode wegen en steden geel, of liever het water in een lichtere tint blauw? Geen probleem, verander de instellingen en render opnieuw.

Dat proces is op zichzelf volledig geautomatiseerd en dus niet creatief. De uitvoer kan echter wel creatief zijn – wanneer de invoer dat ook is. Een OpenStreetmap kaart, of een individuele tile daaruit, kan dus beschermd zijn maar het hoeft niet.

De hamvraag is dus: is een verzameling getagde punten en lijnen auteursrechtelijk beschermd?

Het probleem daarbij is dat de OSM-mensen streven naar een zo accuraat mogelijke kaart. Accuratesse is de doodsvijand van creativiteit en daarmee ook van auteursrecht. Wie zomaar drie rode strepen trekt, heeft een beschermd werk, maar wie een hele middag zorgvuldig noteert hoe het fietspad achter zijn huis loopt, heeft dat niet.

Een twee jaar oud voorbeeld uit de rechtspraak:

Voor zover een kaart het resultaat is van de selecties en keuzes die een persoonlijke visie van de maker weergeven is sprake van een werk met een eigen, oorspronkelijk karakter dat het stempel van de maker draagt en is het als zodanig auteursrechtelijk beschermd. De bescherming van de kaart is derhalve beperkt tot de eigen niet voor de hand liggende vormgeving van de betrokken kaart.

De kaart in kwestie was een zeekaart, waarbij de grenzen op zee zo te lezen naar eigen inzicht van de maker werden getrokken. En dat was een belangrijke reden om de kaart beschermd te achten.

De keuze van die indeling houdt deels verband met de functionaliteit van het systeem dat bij de informatiedienst hoort, en is deels gebaseerd op de persoonlijke keuze van de heer Svensson, die ondermeer is ingegeven door het streven naar gebruiksvriendelijkheid van de informatiedienst.

De vraag is dus: hoe worden in het OpenStreetmap project de punten en lijnen getrokken, en welke mate van eigen persoonlijke keuzes van de OpenStreetmappers?

Arnoud

Afgeleide werken bij Openstreetmap (1)

Geplaatst op 22 mei 20098 september 2012 in Intellectuele rechten, 10 reacties

Op de discussielijst van het OpenStreetmap project een interessante discussie over het mixen van kaartgegevens uit verschillende bronnen. Een bedrijf had data uit het Nationaal Wegenbestand (NWB) en data uit de OpenStreetmap kaartgegevens gebruikt om kaarten mee te maken. OpenStreetmap gegevens zijn beschikbaar onder Creative Commons BY-SA, zodat afgeleide werken ook Creative Commons moeten worden. Hier vallen heel wat blogs over te schrijven, maar deze vond ik wel interessant om mee te beginnen:

Freek wrote: 

Ik heb het niet over jouw opmerking m.b.t. de accuraatheid van de NWB data. Ik heb het over mijn observatie dat de NWB laag OSM data bevat. Niet de straten voorzover ik kan zien, maar wel landuse e.d. Dat is interessant want hiermee hebben ze het NWB CC-BY-SA gemaakt 😀

Zo eenvoudig gaat dat niet. Ten eerste is mij niet duidelijk waarom deze combinatie een afgeleid werk zou zijn van de OSM-data. En ten tweede: zelfs al is dat het geval, dan is het niet zo dat die afgeleide werken automatisch ook onder de ShareAlike voorwaarden vallen. ShareAlike wil zeggen alleen dat wanneer je een afgeleid werkt maakt, je het resultaat alleen maar mag verspreiden onder diezelfde voorwaarde. Doet iemand dat niet, dan pleegt hij contractbreuk (of licentieschending, hoe je het maar wilt noemen). Maar het is geen automatisme dat CC-BY-SA dan op het resultaat ‘plakt’. ShareAlike is geen virus.

Overigens is het Nationaal Wegenbestand al enkele jaren terug gewobt: deze overheidsinformatie is vrij beschikbaar dankzij de Wet Openbaarheid van Bestuur. Alleen is de beslissing over hergebruik destijds aangehouden tot 2009. Nu is het volgens mij al een tijdje 2009, dus hopelijk komt daar snel een uitspraak over.

Arnoud

OpenStreetMap gaat naar OpenDatabaseLicense

Geplaatst op 3 maart 20098 september 2012 in Intellectuele rechten, 2 reacties

Alweer een nieuwe open source licentie. Deze keer niet voor software, en ook niet voor teksten of foto’s, maar voor kaartmateriaal. Het OpenStreetMap-project gebruikte al jaren een Creative Commonslicentie maar omdat die in de praktijk toch wat onduidelijk bleek voor de geografische gegevens, heeft men nu een nieuwe licentie ontworpen (via LWN; bedankt Armijn). Op zich een goed idee, maar het is duidelijk nog een bètatekst.

Waarom nu een nieuwe licentie? Creative Commons en ook de open source softwarelicenties zijn geschreven voor auteursrechtelijk beschermde werken. Het is niet bepaald een uitgemaakte zaak dat op een databank met kaartgegevens als zodanig ook auteursrecht rust. Alleen dat al maakt het wat onhandig om een auteursrechtlicentie in te zetten om mensen de kaartdata te laten gebruiken. Er zit wel een databankrecht op die verzameling, maar de CC-licenties zeggen niets over een licentie onder databankenrecht.

Ook had men gekozen voor de ‘Share-Alike’ licentie, die vereist dat afgeleide werken ook weer gedeeld moeten worden onder dezelfde Creative Commonslicentie. Maar wat is nu een afgeleid werk van een kaartendatabank? Een aangepaste kaartendatabank, oké, maar ook elke kaart die je ermee maakt? Of ook alle software die die kaart inzet om bijvoorbeeld een navigatiedienst te leveren?

Vanwege al deze onduidelijkheden heeft het OSM-project besloten toch maar een eigen licentie op te stellen. Deze is generiek opgezet en bedoeld voor elke databank die à la logiciel libre aangeboden wordt. De OpenDatabaseLicense verleent expliciet rechten onder auteursrecht en/of databankenrechten voor gebruik van de databank. Men blijft wel in de spirit van de ShareAlike-bepaling door de eis dat afgeleide databanken onder dezelfde licentie geplaatst moeten worden. Wie de data in een grotere databank (een verzamelwerk) verwerkt, moet deze eis alleen naleven voor het OSM-gedeelte van die grotere databank.

Nieuw is de bepaling over wat men maar Produced Works heeft genoemd: werken die het resultaat zijn van gebruik van de databank, bijvoorbeeld door er tekst of afbeeldingen mee te genereren, al dan niet in combinatie met andere bronnen. Denk aan het maken van een kaart of het uitrekenen van een routebeschrijving. Dit mag, mits de maker van zulke Produced Works (“voortbrengsels” lijkt me wel een aardige vertaling) maar netjes een bronvermelding geeft. Het voortbrengsel valt niet onder de ShareAlike-verplichting.

De intentie is duidelijk, maar een en ander kan nog wel wat scherper. Zo lijkt het mij dat een voortbrengsel in de vorm van een kaart of routebeschrijving wel te zien is als een afgeleid werk van de kaartgegevens. Dit is niet de bedoeling, maar dat zou men er dan even expliciet bij moeten zetten. Je weet immers nooit met die conservatieve bedrijfsjuristen die straks deze licentie moeten evalueren voor hun werkgevers.

Waar ik heel erg over twijfel, is of je op grond van je databankenrecht wel kunt optreden tegen iemand die je databank gebruikt om een kaart mee te genereren. De Databankenwet spreekt van “hergebruiken”, maar de definitie daarvan lijkt alleen over de databank zelf te gaan. Is het maken van een kaart een vorm van hergebruiken van een databank met locatiegegevens?

Opmerkelijk is nog dat men expliciet opmerkt dat de licentie een contract is. Met name bij Amerikanen is dit altijd een leuk punt van discussie (is een licentie per definitie een contract?), en ik vermoed dat de meer Europees geörienteerde juristen die discussie buiten de deur wensten te houden.

Al met al een goed idee, en ik ga eens kijken of ik ergens een plekje kan vinden om mijn commentaar te kunnen deponeren.

Arnoud