Het duimenfilter versus het auteursrecht

duim-omhoog-thumbs-up-vote-oordeel-positief.jpgDe discussie over censuur ken ik, maar deze variant nog niet: is het ‘wegminnen’ van berichten op een forum, site of blog een vorm van auteursrechteninbreuk? Toevallig kwam ik terecht op het stamboomforum, waar de beheerder een “duim omhoog/omlaag”-knop had ingevoerd. Berichten met veel duimpjes omlaag worden onzichtbaar gemaakt, maar ze zijn wel aan te klikken voor wie het echt wil lezen.

Een gebruiker wees de beheerder echter op artikel 25 Auteursrecht, dat de auteur te allen tijde het recht geeft om verminking en andere aantastingen van het werk te verbieden als daardoor zijn eer of goede naam in gevaar komt. Want:

Als je een oordeel wilt geven doe je dat met een authentiek geschrift dat onafhankelijk staat van het oorspronkelijke werk. In het geval van het duimenfilter voorzie je het authentieke artikel van een oormerk. Dat mag dus niet.

(Ik vermoed dat hij met “authentiek” bedoelt “apart nieuw”.) De redenering is dus: door een bericht weg te minnen, wordt het bericht voorzien van een aanduiding, iets als “Dit bericht is het lezen niet waard”. Die aanduidingen hebben hun weerslag op de auteur, die nu immers te kijk staat als schrijver van iets dat het lezen niet waard is. En dat zou je met enige goede wil kunnen zien als een aantasting van zijn goede naam.

Maar wordt het werk zelf wel aangetast? Ik denk het niet. Dat werk staat er nog steeds, en wie wil kan het lezen. Er is een extra drempel, maar die zit niet in het werk zelf.

Een vergelijking met de fysieke wereld is altijd gevaarlijk, maar het lijkt me toch gepast hier: als de bibliotheek een boek van de plank neemt en alleen op verzoek uit het magazijn haalt, wordt de auteur ook als “niet echt lezenswaardig” gekarakteriseerd. Maar is het werk, het boek zelf, aangetast? Dat lijkt me toch niet.

Arnoud

21 reacties

  1. Mwah, er valt wel degelijk iets voor te zeggen. Even de vergelijking makend met de fysieke wereld: Wanneer de kaft en het voorblad van een uniek exemplaar van een boek in de bibliotheek gebruikt wordt door lezers om daar op te schrijven dat het een slecht boek is, dan is dat zeer mogelijk te beschouwen als een aantasting van het werk welke nadeel zou kunnen toebrengen aan de eer of de naam van de maker of aan zijn waarde in deze hoedanigheid. Aan de inhoud van het boek veranderd dan niets, het valt nog steeds te lezen voor wie dat wil, maar toch is het werk aangetast.

    Interessantere vraag is: wie is er dan concreet verantwoordelijk voor de aantasting? Diegene die een min geeft of de forumbeheerder?

  2. Is in dit geval het artikel Inkorten ingezonden brief is juridisch toegestaan niet een vergelijkbaar onderwerp? Mits op de website (net als in de krant) wordt aangegeven dat aan de moderatoren en de website-eigenaar het recht is voorbehouden om reacties aan te passen. Ter illustratie een quote uit dat artikel: "De redenering uit dit vonnis zou ook op moeten gaan voor weblogs. Reacties zijn tenslotte te vergelijken met ingezonden brieven. Een blogger die vooraf meldt dat hij het recht voorbehoudt om reacties te weigeren dan wel in te korten, kan dus niet snel worden aangesproken als hij gebruik maakt van dat recht."

  3. @Jeroen: Het onderwerp is niet vergelijkbaar. Het gaat hier namelijk om art. 25 sub d: door de aantasting van het werk wordt de eer of naam van de auteur aangetast. Op het wijzigen van een reactie is weliswaar in beginsel datzelfde art 25 Aw van toepassing, maar dan het onderdeel c: “het recht zich te verzetten tegen elke andere wijziging in het werk, tenzij deze wijziging van zodanige aard is, dat het verzet zou zijn in strijd met de redelijkheid”. Zoals je ziet staat daar uitdrukkelijk dat een verzet tegen een wijziging (of inkorting) niet op gaat wanneer dat strijdig is met de redelijkheid. Bij ingezonden brieven voor een krant heb je te maken met een maximum aantal tekens en met geschoolde redacteuren waardoor het verdedigbaar is dat verzet tegen inkorten van ingezonden brieven in beginsel strijdig is met de redelijkheid. Ik zou dus niet zover willen gaan als Arnoud wanneer hij zegt dat inkorten van brieven vergelijkbaar is met inkorten van reacties op een weblog, integendeel zelfs.

  4. @Mathieu: ik zie niet in waarom het geschoold zijn van de redacteur relevant is voor de vraag of een reactie/brief ingekort mag worden.

    Bij een blog zijn er ook valide redenen om in te korten, bijvoorbeeld omdat een post zo lang is met irrelevante uitwijdingen dat andere reacties in het niet vallen. Denk aan een copypaste van een Wikipedia-artikel over het onderwerp of een dump van een e-boek.

    (De reacties op deze blog zijn over het algemeen kort genoeg om niet ingekort te hoeven worden, ik geloof dat ik ??n keer een eindeloze reactie heb ingekort en die was nog van mezelf ook.)

  5. Iemand die deze wet misbruikt om bij voorbaat eventuele minnetjes de kop in te drukken, is gewoon stelselmatig op zoek naar een mogelijkheid om te zeiken. Was ik eigenaar van die website, had ik meneer wel even beschermd tegen eventuele inbreuk op zijn rechten met een mooie IP-ban.

  6. Het toevoegen van een duim wijzigt niets aan het originele bericht.

    Om Arnouds boeken-voorbeeld aan te scherpen: op de kaft van “bestsellers” tref je regelmatig een sticker aan met citaten van lovende critici, om het boek aan te prijzen. Dit is exact hetzelfde als het plaatsen van een positieve duim bij een bericht: het bericht blijft volledig intact, maar door een simpel icoontje kun je snel zien dat het door veel lezers goed gewaardeerd wordt.

    Hetzelfde geldt voor het plaatsen van een negatieve duim bij een bericht. Bovendien is de positieve/negatieve duim slechts een oordeel van lezers en bepaal je zelf of berichten op deze manier verborgen worden en zo ja, bij hoeveel negateve duimen dat moet gebeuren (zie de uitleg van de moderator!). Kortom: het is je eigen keus om de site automatisch te laten filteren op goed beoordeelde teksten.

    Het lijkt me niet dat dat verboden kan worden, omdat ik anders dus nooit mijn mede-lezers mag adviseren om bepaalde stukken juist wel of niet te lezen…

  7. @ Arnoud Engelfriet | 30 juli 2009 @ 14:00 Nou, niet perse. Je hebt natuurlijk mensen die reden hebben om aanspraak te maken op artikel 25. Maar mensen die duidelijk misbruik maken, problemen zoeken, die kan je beter kwijt dan rijk zijn. En gelukkig mag je als forumbeheerder zelf bepalen wie je wel of niet op je forum wilt.

  8. @ tim: Het gaat er hier dus juist niet om of het bericht wel/niet gewijzigd is. Ik snap ook wel dat het toevoegen van een duim of sticker geen wijziging is van het bericht. Het gaat hier om de vraag of een dergelijke toevoeging te beschouwen is als een aantasting van het werk. Nogmaals: voor een aantasting waardoor de auteur in zijn eer en waardigheid geraakt wordt is het niet noodzakelijk dat er in het oorspronkelijke werk iets wordt gewijzigd. Dus een sticker op het boek met afkrakende citaten kan wel degelijk door de auteur beschouwd worden als een aantasting van zijn werk. Misschien moet hier juist de discussie zijn of je vindt dat dergelijke reacties op een weblog ?berhaupt beschermd zouden moeten worden door het auteursrecht. Anyway, dat is een beetje off topic.

  9. Het auteursrecht bevat een aantal clausules (citaatrecht) die uitnodigen tot een maatschappelijke en literaire discussie. Natuurlijk is het mogelijk om een boek (of ander werk) in een recensie op onredelijke wijze af te kraken (foutief citeren en zo) waardoor een auteur zich terecht in zijn eer aangetast kan voelen, maar dat is hier niet aan de orde. De beheerder van de website nodigt bezoekers uit een oordeel over de werken te vellen, op objectieve wijze worden deze oordelen verwerkt tot een + of – score. Zo’n systeem is niet onredelijk en de resultaten zijn betrouwbaar, tenzij mensen samenspannen om er misbruik van te maken. (En daar heb ik niets over gehoord.)

    Mijn advies aan de klagende auteur: verbeter de wereld, begin bij jezelf.

  10. Het is trouwens ook niet eens een nieuw concept. Op Slashdot wordt er sinds mensenheugenis op zo’n manier gemodereerd, en afgezien van het niet-aflatende gemekker over de al-dan-niet eerlijkheid van de mods, wordt er niet over de legaliteit gezeurd. Retecool en Tweakers doen het ook al langer.

    Misschien dat het voor een meer technisch ingesteld publiek makkelijker te verteren is?

  11. @ Mathieu: okee, ik begrijp waar je heen wil.

    Maar dan zit ik met het volgende probleem: een duim omhoog/omlaag die je naast het bericht zet, verschilt wat mij betreft (juridisch gezien) niet van een geschreven reactie die je eronder plaatst. Beiden drukken een oordeel uit over hetgeen in het bericht gezegd wordt. Als een reactie eronder is toegestaan, dan moet een duim ernaast ook toegestaan zijn.

    Dat de site vervolgens een filterfunctie aanbiedt om berichten met X negatieve duimen te verbergen, dat is wat anders. Maar dan ben ik weer zo simpel om te bedenken dat die functie niets anders is dan wat onze hersenen anders ook zouden doen: op het moment dat we 10 negatieve duimen naast een artikel zien staan, sla je het bericht over (NB: je moet zelf instellen bij hoeveel negatieve reacties je wilt filteren).

    Het is misschien vervelend voor een auteur dat zijn bericht verborgen wordt, maar als je een bericht op een forum plaatst dan neem je simpelweg het risico dat mensen er een ordeel over vellen en dat anderen op basis van dat oordeel besluiten om jouw bericht niet te lezen. Daarbij is voor mij doorslaggevend dat je bericht niet wordt verwijderd, maar dat het slechts achter een knopje wordt verborgen en dat de plaats gereserveerd blijft, zodat iedereen kan zien dat er een verborgen bericht staat.

  12. Tim | 31 juli 2009 @ 9:57 Daarbij is voor mij doorslaggevend dat je bericht niet wordt verwijderd, maar dat het slechts achter een knopje wordt verborgen en dat de plaats gereserveerd blijft, zodat iedereen kan zien dat er een verborgen bericht staat.

    Dat is ook nog zoiets, ja. Dat was ook de opmerking van iemand van Retecool in de mail: het alternatief voor plusjes en minnetjes is het aanstellen van een extra modertor, die berichten weggooit.

  13. Een bibliotheek die een boek verhuist van de plank naar het magazijn plakt daarmee geen kwalificatie aan dat boek. Met het minnetjes systeem gebeurt dat wel. Een beroep op sub b.

    De maker van een werk heeft, zelfs nadat hij zijn auteursrecht heeft overgedragen, de volgende rechten: (…) het recht zich te verzetten tegen de openbaarmaking van het werk onder een andere naam dan de zijne, alsmede tegen het aanbrengen van enige wijziging in de benaming van het werk of in de aanduiding van de maker, voor zover deze op of in het werk voorkomen, dan wel in verband daarmede zijn openbaar gemaakt;

    Hier tegen is aan te voeren dat de plaatser is akkoord gegaan met minnetjes systeem voor zover het bericht is geplaatst na invoering daarvan en dat dit verbod in strijd zou zijn met art. 10 ERVM.

  14. Op het gevaar af weer te ver af te dwalen:

    Het lijkt me duidelijk dat het wijzigen van iemands bijdragen tegen het auteursrecht ingaat (behalve voorzover op vooraf aangekondigde voorwaarden) maar verwijdering niet. Toch kun je je van verwijdering afvragen of het zo maar mag. Ik denk hierbij aan http://www.everything2.org – een Wikipedia-achtige site (maar ouder) van een van de Slashdot-makers. De grap van die site was dat er geen vooropgesteld doel was: iedereen kon alles schrijven. Een ander verschil met een wiki is dat net als op een forum mensen elkaars bijdragen niet kunnen wijzigen. Al snel hadden duizenden mensen tienduizenden stukjes geschreven, en toen bleek dat zekere ‘editors’ naar believen bijdragen wisten of zelfs wijzigden, en daarbij het auteursrecht totaal niet van toepassing achtten, was de boot aan. Hun argument: het is jouw site niet, het is sowieso maar een experiment dat morgen om kan vallen, dus wat zeur je nou! Toch gaat het wijzigen van andermans bijdragen tegen het auteursrecht in, mijns inziens terecht; en het verwijderen van een bijdrage vernietigt meestal een creatieve uiting, die uren werk kan vertegenwoordigen. Mag dat zo maar? In elk geval is het, als je er niets van tevoren over hebt afgesproken, funest voor het vertrouwen dat bijdragers in je site stellen; everything2 heeft het opgelost door verwijderde bijdragen in een prullenmand te stoppen waar de auteurs ze in terug kunnen vinden.

    Bij Wikipedia speelt dit probleem niet, omdat bijdragers van tevoren weten dat hun werk door willekeurige anderen willekeurig kan worden vernacheld – woede richt zich op die anderen, veel minder op Wikipedia zelf.

    Hier probeer ik twee dingen mee aan te tonen. 1) dat je met het aanbieden van een omgeving waar anderen creatief werk kunnen publiceren ook een soort zorgplicht op je neemt; het auteursrecht beschermt de bijdragers tegen wijzigingen, en is verwijderen wel altijd in orde? 2) dat wat je redelijk en juridisch mag doen helemaal afhangt van wat je tevoren met de gebruiker hebt afgesproken, en dat dat principe ook online prima kan werken.

    Gisteren was er bij de VPRO een TV-programma over virtuele werelden, waarin werd betoogd (o.a. door een zekere Raph Koster) dat aanbieders van online omgevingen andermans werk niet zomaar zouden mogen wijzigen of vernietigen.

    Ik denk dat het wegstemmen van een forumbijdrage hoe dan ook geen probleem is, ten eerste omdat de auteur zelf de bijdrage nog steeds kan zien, en ten tweede omdat het stemmechanisme de auteur tevoren duidelijk is. Als aan deze voorwaarden niet voldaan is kun je je vragen gaan stellen.

  15. Art. 25 sub b Aw lijkt mij hier niet van toepassing. Er is geen wijziging in de benaming van het werk of in de aanduiding van de maker. Alleen art. 25 sub d Aw lijkt me hier relevant.

    Dit lijkt mij een voorbeeld van een situatie waarin de uitkomst op voorhand vaststaat, alleen moet er nog een goede redenering bedacht worden om tot die uitkomst te komen. Het kan gewoon niet de bedoeling van art. 25 sub d Aw zijn dat de auteur van zo’n bijdrage zich tegen het minnetjessysteem kan verzetten. Probleem is alleen dat het helemaal niet zo duidelijk is waarom een beroep op art. 25 sub d Aw faalt.

    Het lijkt me dat de aantasting, die inderdaad niet een wijziging van het werk hoeft te zijn, op ??n of andere manier wel iets moet afdoen aan (het kunstzinnige gehalte van?) de creatie zelf. Een negatief waardeoordeel doet dat niet.

    Geen idee of de rechter het hiermee eens zou zijn…

    Rb. Almelo 29 oktober 2008, LJN BG1982 is wel interessant:

    [Eiser] stelt dat de verminking in de eerste plaats bestaat uit de verplaatsing, waardoor afbreuk wordt gedaan aan de essentie en het karakter van het monument. De essentie is dat het monument beleefd kan worden. Dat kan echter alleen als er mensen langskomen. Het is niet bedoeld als verstilde plek waar slechts enkele keren per jaar herdacht wordt maar ook als plek van samenzijn en bewustwording. De ruimte waarin het monument staat vormt een essentieel onderdeel van het werk.
    Het monument is er om “beleefd” te worden. De auteur van het forumbericht zal nu zeggen dat zijn bericht er is om gelezen te worden!

    De rechtbank is wat minder zweverig:

    Voor wat betreft de eerst bedoelde aantasting overweegt de rechtbank dat die naar haar oordeel niet zozeer gevonden kan worden in de verplaatsing zelf (…), maar met name in de gewijzigde positie van het kunstwerk ten opzichte van de zon. Een van de kenmerkende onderdelen van het kunstwerk is dat het een zonnewijzer is. (…) De rechtbank acht aannemelijk dat [eiser] reputatieschade lijdt doordat er minder logica in de verdeling van de jaartallen is. De bedoeling van de kunstenaar komt immers niet meer volledig tot zijn recht.
    In die zaak werd er dus inderdaad iets afgedaan aan de creatie zelf.

  16. Artikel 25 is niet van toepassing. Het werk wordt niet inhoudelijk aangetast, zoals artikel 25 bedoelt. Het artikel gaat over het aanpassing van een werk waarvoor de auteur verantwoordelijk wordt gehouden. Denk aan het wijzigen van een dichtregel omdat de uitgever die beter vindt klinken.

    Wat er hier gebeurt is dat lezers er hun mening over mogen geven. Dat mag gewoon. Misschien wordt het eergevoel van de schrijver aangetast, maar hij wordt niet beoordeeld op een verminkt werk. Het enige dat er gebeurt is dat mensen zeggen ‘ik vind dit een goed stuk’, ‘ik ook’, ‘ik niet’, etcetera. Dat is gewoon toegestaan.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.