Beelden van bewakingscamera niet bruikbaar als bewijs?

Straatrovers, inbrekers en zakkenrollers dreigen vrijuit te gaan indien in hun strafzaak gebruik wordt gemaakt van beelden van bewakingscamera’s, las ik bij Security management. Men baseert zich op een artikel in De Telegraaf waarin wordt gemeld dat camerabeelden niet zomaar door justitie kunnen worden opgeëist als bewijs, omdat het “gevoelige informatie” kan bevatten over iemands ras. Dat zou de Hoge Raad geoordeeld hebben.

Het was even spitten, maar ik vond een arrest van 23 maart waarin de offficier van justitie persoonsgegevens had gevorderd (naam, adres, postcode, woonplaats en eventuele foto) van de gebruikers van kaarthouders van een OV-chipkaart die in een bepaalde tijdsperiode op bepaalde metrostations hadden in- en uitgecheckt. Dit op grond van artikelen 126nd en <A HREF=”http://lexius.nl/Sv/126ud.

Er staat expliciet “De vordering kan niet betrekking hebben op persoonsgegevens betreffende … ras” in lid 2 van artikel 126nd. Het is binnen de jurisprudentie rond persoonsgegevens aanvaard dat een foto van iemand kan worden gezien als een “persoonsgegeven betreffende ras”, omdat je op een foto kunt zien wat iemands ras of etnische afkomst is. Een foto van een persoon mag dus niet worden gevorderd op grond van artikel 126nd Strafvordering.

Wel een grond biedt artikel 126nf Strafvordering, dat expliciet zegt dat foto’s en andere van deze gevoelige persoonsgegevens wel mogen worden gevorderd, maar alleen:

  1. in geval van verdenking van een ernstig misdrijf waar (kort gezegd) minstens 4 jaar cel op staat, en
  2. na voorafgaande schriftelijke machtiging, op vordering van de officier van justitie te verlenen door de rechter-commissaris.

Omdat die machtiging er niet was, oordeelde de Hoge Raad dat de pasfoto’s van de ovchipkaarthouders niet mochten worden afgegeven. Zij verwerpt daarbij het standpunt dat artikel 126nf alleen zou gelden als de officier de intentie zou hebben het ras van de mensen op de foto te willen weten. Ook als ‘bijvangst’ mag een officier geen gegevens over ras of etnische afkomst opvragen zonder machtiging van de rechter-commissaris.

Hiermee is er dus een grond om tegen elk gebruik van opgeëiste camerabeelden te ageren: er is geen machtiging voor gevraagd. Bovendien zal lang niet bij elke beroving of inbraak sprake zijn van een misdrijf dat een “ernstige inbreuk op de rechtsorde” oplevert, zodat die machtiging niet altijd gegeven zal worden.

Het lijkt me niet echt een wenselijke uitkomst, want het doorkruist compleet het mogen opvragen van camerabeelden. Maar ik zie niet 1-2-3 een antwoord hierop.

Update: in dit arrest vindt Gerechtshof Arnhem juist dat

Het gaat immers om beelden die (anders dan in het geval van de Hoge Raad) niet aan [bank] waren toevertrouwd, maar om een opname van een beveiligingscamera waarvan de aanwezigheid op allerlei plekken in de publieke ruimte en in het bijzonder bij pinautomaten van algemene bekendheid is. Om meer of anders dan een foto- of videoregistratie van de (bij een duidelijke opname voor het bewijs bruikbare) fysionomie van degene die voor een bepaalde geldtransactie van de pinautomaat in kwestie gebruik heeft gemaakt, gaat het hier niet. Van een (aan de beelden of de opnamen daarvan) voorafgegane verwerking van gevoelige persoonsgegevens als bedoeld in artikel 16 Wet bescherming persoonsgegevens, is bij deze registratie geen sprake geweest. Het verbod van artikel 18 van de wet doet zich (daarom) evenmin gelden. Het beeldmateriaal in kwestie kon daarom op de voet van artikel 126nd/ud van het Wetboek van Strafvordering worden gevorderd en kan en mag om die reden voor het bewijs worden gebruikt en het hof doet dat.

Update (22 november 2012): in deze uitspraak vindt de rechtbank Rotterdam dat er wél sprake is van een vormverzuim als niet met een machtiging is gevorderd, maar verbindt daar geen gevolgen aan:

Met de raadsman oordeelt de rechtbank dat artikel 126nf WvSv de juiste rechtsgrond was. De rechtbank constateert dat er sprake is van een vormverzuim. Echter, aan de materiële criteria van artikel 67 lid 1 WvSv, te weten dat een ernstige inbreuk op de rechtsorde is gemaakt en dringende noodzakelijkheid, is wel voldaan. Om die reden volstaat de constatering van het gemaakte verzuim.

Arnoud

25 reacties

  1. Dit gaat toch om het (door justitie) mogen opeisen van beelden (van een derde), niet om het al dan niet toelaatbaar zijn van beelden als bewijsmateriaal? Lijkt me nogal een cruciaal verschil: bij veel private bewakingscamera’s (winkels e.d.) zal het slachtoffer de eigenaar van de beelden zal zijn, en ze dus vrijwillig kan (zal) afgeven. Bij openbare camera’s zijn de beelden al van justitie, en speelt dit dus ook niet.

  2. Tenzij mensen met een naamkaartje rondlopen, weet je bij camerabeelden toch niet wiens ras het is? In de OV-chipkaartzaak kreeg het OM ook de namen en adressen erbij, bij een bewakingscamera is dat (gelukkig) niet zo.

    Persoonlijk vind ik die OV-chipkaartzaak overigens zeer grensoverschrijdend op het gebied van privacyschending. Ben ik de enige die het compleet bizar vind dat het OM zo makkelijk een complete lijst namen en bijbehorende gegevens op kan vragen van onschuldige mensen die tussen bepaalde tijdstippen ergens geweest zijn?

  3. @Steven: inderdaad, als de beelden vrijwillig aan Justitie worden gegeven op initiatief van een burger, dan is er geen sprake van onrechtmatig verkregen bewijs. Z?lfs als de camera in strijd met de wet is opgehangen of gebruikt.

    Ik weet niet hoe het zit als een agent lief vraagt of hij beelden mag en ze dan meekrijgt, maar ik vermoed dat het dan ook goed gaat omdat de grens van 126nd Strafvordering niet overschreden wordt. Hoewel je ook goed kunt betogen dat een agent zich bij verzoeken aan dezelfde grenzen moet houden als wanneer hij zou vorderen. (Het is altijd een lastige, mag een agent zomaar van alles vragen ook als hij niet bevoegd zou zijn dit te vorderen/eisen? Ja, want vragen staat vrij; nee, want mensen denken al snel dat iets gevorderd wordt of zijn bang voor de politie.)

  4. Dit kan nog leuk worden! Betekent dit ook dat justitie een verdachte met en zak over het hoofd moet verhoren? Want per slot van rekening kun je zijn ras ook waarnemen als hij voor je zit. Maar wat dacht je van een naam? Aan de naam alleen al kun je vaak al een aardige slag slaan naar iemands afkomst. Let wel, ik vraag me ook af waarom justitie gerechtigd zou zijn om op te vragen wie er in een bepaald interval op het station geweest is. Hiermee is mijn grootste angst m.b.t. de OV chipkaart in een keer bewaarheid. Als ik mij ooit gedwongen zie zo’n ding aan te schaffen wordt het toch een anonieme. Maar daar kun je zeker weer geen abonnementen of andere kortingen op krijgen? Maar moet ik nu ook met cash gaan betalen om te voorkomen dat jsutitie de gegevens op gaat vragen van iedereen die met een pinpas een anonieme kaart heeft gekocht?

    En weet je wat nu echt triest is? Degenen waarvoor deze regeltjes zijn bedacht doen dit allemaal al, zij betalen cash voor anonieme producten uit angst voor de politie.

  5. Ik denk het wel maar durf dat niet met zekerheid te zeggen. Zoals ik al zei, er is discussie mogelijk over de vraag ?f een agent wel dingen mag vragen die hij niet ook mag eisen. Een vraag van een agent kan overdonderend werken, en je kunt goed verdedigen dat ter bescherming van de burger een agent nooit iets mag vragen dat hij niet kan vorderen als je weigert te antwoorden.

    Aan de andere kant levert dat standpunt wel een hoop onnodige bureaucratie op. Een constructie als “u bent niet tot medewerking verplicht maar” zou een goed compromis kunnen zijn. Maar ik durf er geen weddenschap op af te sluiten dat de rechtbank dit compromis aanvaardbaar vindt.

  6. @Arnoud: Je ziet en hoort in de filmpjes van Blik op de Weg en Wegmisbruikers niet anders: ‘Heeft u een verklaring waarom u zo hard reed; U bent niet tot antwoorden verplicht’. Dat gaat weliswaar om een verklaring die gevraagd wordt, maar deze wordt bij een vervolging wel als bewijsmateriaal gebruikt.

  7. Maar als je eerst kan vragen en bij weigeren van de gene pas naar een rechtbank hoeft zal al een grote kosten besparing zijn en ook een ontlasting van een rechtbank. Misschien dat er nog een andere manier is die niet overkomt als ik moet mee werken anders, er zal toch wel een oplossing zijn die een rechtbank acceptabel vindt.

  8. @WaB: Waarom vind iedereen dat een agent dingen moet kunnen vragen die hij niet zou kunnen vorderen? Voor de meeste mensen zal alles wat een agent vraagt overkomen als een vordering. Ook een opmerking in de trant van “u hoeft niet te antwoorden maar…” heeft als een toon van “als je nu niet meewerkt dwingen we dat later wel af”. Ik vind dat een agent zich aan zijn bevoegdheden moet houden en als dat zijn werk bemoeilijkt, dan is dat om de burger te beschermen. Het principe van de rechtstaat is altijd geweest beter af en toe iemand onterecht laten lopen als iemand onterecht vast zetten. En ik vind dat dat zo moet blijven.

  9. Het lijkt me dat dit arrest niet veel zegt over de bruikbaarheid van de beelden als bewijs. Het zegt alleen dat deze beelden niet zonder de juiste machtiging mogen worden gevorderd.

    Hiermee is er dus een grond om tegen elk gebruik van opge?iste camerabeelden te ageren: er is geen machtiging voor gevraagd.

    Behalve wanneer het OM zich aan de regels heeft gehouden en zo’n machtiging heeft gevraagd.

    Daarnaast is het aan de rechter om aan de hand van art. 359a Sv te bepalen welk rechtsgevolg (if any) moet worden verbonden aan het ontbreken van een machtiging. Bewijsuitsluiting is niet automatisch.

    Het lijkt zelfs discutabel of de rechter hier in een strafzaak waarin de beelden worden gebruikt ?berhaupt een rechtsgevolg aan mag verbinden. Als de persoon die over de beelden beschikt sowieso vrijwillig de beelden mag afstaan (wat het geval lijkt te zijn), maakt zo’n onrechtmatige vordering (zonder machtiging) van het OM slechts inbreuk op de rechten van die persoon, en dus niet op de rechten van de verdachte. Als er geen norm wordt geschonden die strekt tot bescherming van een belang van de verdachte, dan kan de verdachte zich niet beroepen op de onrechtmatigheid van de bewijsverkrijging. (Voorbeeld: als de politie zonder machtiging en zonder toestemming een huiszoeking verricht bij de buurman van de verdachte en daarbij bewijs tegen de verdachte aantreft, dan kan de verdachte daar niets mee. Wel kan de buurman klagen en verdienen de betrokken ambtenaren van het OM een standje. Als blijkt dat het OM systematisch de wet aan zijn laars lapt lijkt het me overigens wel denkbaar dat de rechter op een gegeven moment tot niet-ontvankelijkverklaring van het OM overgaat.)

    (Overigens vraag ik me sterk af of een OV-bedrijf deze OV-chipkaartgegevens wel vrijwillig mag afstaan. Dus in een zaak als hier valt er in de onrechtmatige vordering naar ik vermoed wel een schending van de rechten van een eventuele verdachte te zien.)

    Het lijkt me niet echt een wenselijke uitkomst, want het doorkruist compleet het mogen opvragen van camerabeelden.

    Bedoel je met “mogen opvragen” de bevoegdheid neergelegd in art. 126nd lid 1 Sv? Dan is het datzelfde artikel dat die bevoegdheid “doorkruist”, namelijk lid 2, derde volzin. Ik zou dat geen doorkruisen willen noemen, maar een bewuste beslissing van de wetgever.

    Ik ben bang dat het opvragen van de NAW-gegevens (dus zonder de foto’s) van alle personen die op die metrostations zijn in- en uitgecheckt gewoon is toegestaan, zelfs zonder machtiging. De invoering van de OV-chipkaart brengt dus onmiskenbaar een uitermate zeer vergaande inperking van de privacy met zich mee, terwijl die kaart daar nooit (openlijk) voor was bedoeld.

  10. @Piet: je hebt gelijk dat een en ander met de juiste machtiging wellicht wel op te vragen is. Maar voor alle lopende zaken, waarbij gevorderd is op grond van het verkeerde artikel, is dit arrest een groot probleem lijkt me zo. In al die zaken kan het videobewijs nu van tafel.

    De norm is volgens mij de bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de gefilmde persoon, en die persoon is de verdachte in die zaken. Immers hij is herkend van de beelden, of die beelden worden in ieder geval gebruikt om te bewijzen dat hij daar was en op een of andere manier aan het strafbaar feit te linken is.

    Het is dus niet “er stond toevallig ook een Chinees op de film” maar “verdachte is Chinees en dat is te zien op de film”.

    En ik heb er moeite mee dat camerabeelden worden gezien als gevoelige persoonsgegevens om deze reden. M.i. was dat nooit de intentie van de Wbp. Maar goed, mijn opinie over de digitalekaartenbakbeheerregels heb ik al eens gegeven en ik realiseer me dat ik daar een minderheidsstandpunt (n=1) inneem.

  11. Wie geeft er even een linkje naar waar Arnoud zijn opinie over de digitalekaartenbakbeheerregels gaf? Verder ben ik niet echt diep in de zaak waar het hier om gaat gedoken, maar gevoelsmatig geef ik Arnoud gelijk dat de extra bescherming van gegevens over ras in de Wbp niet echt een logische grond vormt om beveiligingscamerabeelden als strafrechtelijk bewijs ontoelaatbaar te laten zijn.

    Interessant puntje, ik sprak kort geleden even met iemand die in HongKong op uitwisseling was voor een juridische master, waar men ook nadenkt over privacyregulering. De redenering daar lijkt dat de reden dat ras bij ons een zo zwaar beschermd en gevoelig gegeven is, is over-datum WOII angst. Kan ik me ergens wel in vinden; zolang die Chinezen niet worden veroordeeld OMDAT ze Chinees zijn, wat is er dan eigenlijk mis mee dat de politie weet/ziet DAT ze Chinees zijn?

    Of is dat toch te na?ef gedacht en kunnen we de lessen uit WOII echt nog steeds niet laten liggen? Ik bedenk me nu net: als ik Marokkaans, Iranees, o.i.d. was en Wilders mocht aan de macht komen, dan zou ik misschien inderdaad anders redeneren.

  12. Het probleem met vragen versus vorderen is niet alleen of de identiteit van politieagent de bevraagde zou intimideren. Er is een veel fundamenteler probleem. Het is vaak zo dat het illegaal is om gegevens te verschaffen aan een willekeurige politieagent (die dan handeld als burger) terwijl het behulpzaam zijn bij het vorderen van dezelfde gegevens (met machtiging door de bevoegde (officier, rechter commissaris)) dat niet is.

    Bij voorbeeld, een ISP (internet provider) mag niet zomaar klantgegevens (privacy gevoelig) afgeven aan een agent die aan de deur klopt. Komt dezelfde agent met een vordering dan is de ISP verplicht deze gegevens af te geven en kan niet door de klant gedaagd worden wegens schenden van privacy.

  13. Om hier nog even op terug te komen zie http://jure.nl/bm1196

    Hierin stelt de politierechter dat een machtiging van de rechter-commissaris niet nodig is en dat het zien van de huidskleur geen indringende inbreuk maakt.

    “Met betrekking tot het vierde feit heeft de officier van justitie aangevoerd dat er camerabeelden zijn waarop verdachte is herkend. De camerabeelden zijn gevorderd op grond van artikel 126nd, eerste lid Wetboek van Strafvordering (Sv). Uit een beslissing van de Hoge Raad van 23 maart 2010 ( LJN: BK6331) zou afgeleid kunnen worden dat deze vordering gebaseerd had moeten worden op artikel 126nf, eerste lid Sv en dat derhalve de machtiging van de rechter-commissaris vereist is. Op de camerabeelden is wellicht de huidskleur van verdachte te zien, maar volgens de officier van justitie betreft dit geen informatie die een indringende inbreuk maakt op de persoonlijke levenssfeer van verdachte. Daarbij komt, dat bekend is dat op veel plaatsen in de openbare ruimte camera’s hangen.”

  14. Het verhaal gaat dat de politie burgers vertelt dat ze zich niet al te veel moeten voorstellen van het installeren van een (dure) beveiligingscamera, omdat de beelden daarvan toch niet als strafrechtelijk bewijs kunnen dienen (bijvoorbeeld als een dief wordt betrapt die uit een brievenbus steelt). Let wel: het gaat hier om de situatie (zie boven) dat er niets gevorderd hoeft te worden door het OM omdat de eigenaar van de camera het slachtoffer is (of vertegenwoordigt).

    Pikant was dat de politie vervolgens (informeel) adviseerde een nep-camera te installeren: die zou net zo afschrikwekkend werken (en is v??l goedkoper). Dat roept de vraag op of je ook met een nep-camera de privacy kunt schaden (zoals je met een neppistool de Wet Wapens & Munitie kunt overtreden): je voelt je immers ook begluurd, en dat belang probeert privacywetgeving eveneens te beschermen. Sorry, beetje “off-topic”, maar ik ben wel benieuwd naar eventuele reacties.

  15. Voor wie belang hecht aan zijn of haar privacy: de Vlaamse Liga voor Mensenrechten heeft dit jaar een privacycampagne: Win uw Privacy (http://www.winuwprivacy.be). De Mobib-kaart, Brusselse variant van de OV-chipkaart, en ook camerabewaking zijn twee van de zeven kandidaten van de Big Brother Awards waar je op de site op kan stemmen. Je kan er ook foto’s van bewakingscamera’s uploaden en hun locatie op een kaart zetten. Zou wel leuk zijn om alle bewakingscamera’s te lokaliseren…

  16. Servicekosten worden geint voor onderhoudsplan tot uitvoering te brengen, nu wil men overgaan tot het plaatsen van beveiligingscamera’s,dit zit niet in het onderhoudsplan, moet dit nu uitgevoerd worden als de meerderheid van de vergadering daarmee instemt. Kan dan het hiervoor bestemde bedrag van het onderhoudsbuget verekend worden.

    Kan iemand van het appartement om priveredenen bezwaar maken tegen deze boven genoemde beslissing ?

  17. @ C Thijssen: bij mij in de flat hebben ze dat dus opgelost (niet principieel, wel praktisch) door nep-camera’s te installeren. Die kosten bijna niets, althans een fractie van echte camera’s, en zouden net zo’n afschrikwekkend effect hebben.

    Officieel bezwaar zal via de structuur van de VVE moeten. De ledenvergadering kan het bestuur corrigeren. Wordt de bijdrage verhoogd of het onderhoud verminderd? Ik vermoed het laatste. Een goede VVE moet ook reserveren voor groot onderhoud, en kan dus niet zomaar geld van het odnerhoudsbudget afsnoepen.

  18. Tijdje terug vroeg ik aan een winkelier / verkoper naar de regels voor het omruilen van een product, of ik mijn geld terug kreeg als ik het product terug bracht. Contant geld werd niet gegeven, maar zou door het hoofdkantoor op de lopende rekening van de klant worden teruggestort. Hierna vroeg ik naar de privacyregels, of deze gegevens ook voor andere doeleinden gebruikt werden of zelfs doorverkocht. Misschien ging ik te ver in mijn nieuwsgierigheid maar de verkoper werd hierdoor onstabiel en zei ”wat denkt u wel” Het werd een echte kantelpunt toen hij zei, “we zijn geen Turken”! Ik was totaal verbouwereerd. Mijn vraag: Is hier sprake van belediging of van discriminatie? Hoe dient men gepast te reageren ? De camera heeft kennelijk alles opgenomen. Hopeljk ook het geluid.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.