Nederlandse politie wil gebruikmaken van particuliere DNA-databank in VS

De coldcaseteams van de Amsterdamse en Rotterdamse politie willen de Amerikaanse particuliere DNA-databank GEDmatch inzetten om de identiteit van onbekende doden te achterhalen. Dat meldde NRC gisteren. GEDmatch is een openbare, Amerikaanse databank waarin genetische gegevens van allerlei mensen zitten, en daarin kan iedereen zoeken op potentiële matches. Daarmee is in theorie de mogelijkheid voor de politie om ook te zoeken naar bijvoorbeeld een verdachte, of een bloedverwant van een slachtoffer. Maar het roept de nodige vragen op, omdat juridisch niet duidelijk is of men dit überhaupt mag.

Genetische informatie zoals DNA valt onder de AVG onder de strenge regels voor bijzondere persoonsgegevens. Deze mogen niet zomaar worden gebruikt, omdat er zeer gevoelige informatie uit afgeleid kan worden. Je eigen DNA in zo’n databank plaatsen mag in principe wel, wanneer daarbij duidelijk wordt gezegd wat en hoe er gaat gebeuren – je geeft dan uitdrukkelijke toestemming. Maar een complicatie is dat DNA ook informatie over anderen bevat, en dan kun je dus zeggen dat je andermans persoonsgegevens staat te uploaden.

Voor de politie en het OM geldt de AVG niet. Zij moeten zich houden aan de Wet politiegegevens en het Wetboek van Strafvordering. Onder de Wet politiegegevens mag er iets meer; als verwerking “onvermijdelijk is voor het doel van de verwerking” waarvoor andere gegevens worden gebruikt. Ik denk niet dat je daar snel aan komt met genetisch materiaal uit een openbare databank.

In het Wetboek van Strafvordering staan een aantal bevoegdheden over inzet en onderzoek van DNA-materiaal, en er is ook een Besluit DNA-onderzoek in strafzaken met nadere regels. Maar het probleem is eigenlijk vrij simpel: al deze regels gaan uit van matches in individuele zaken. Er is DNA bij het slachtoffer gevonden en dat willen we matchen aan de verdachte, even kort door de bocht. Er is gewoon geen regel die toeziet op het gebruik van grootschalige bronnen van DNA-materiaal. Dat is niet gek, want die regels zijn gemaakt voordat dergelijke databanken bestonden.

Dit maakt de situatie voor de cold case teams erg ingewikkeld, want in principe geldt voor opsporingsdiensten dan de regel dat het niet mag. De politie mag niets tenzij de wet zegt van wel, even weer heel kort door de bocht. Maar dat voelt specifiek bij het oplossen van oude zaken wel heel erg cru. Dit is wellicht de laatste kans om de zaak nog op te lossen, en het gaat om ernstige zaken zoals moord zodat het maatschappelijk belang wel héél zwaarwegend voelt.

Voor het identificeren van slachtoffers ligt dat anders. De AVG geldt niet bij overledenen, en datzelfde geldt op de Wet politiegegevens. Ik denk dus dat DNA materiaal wel mag worden gebruikt om te achterhalen wie een onbekende is, mits dat uitsluitend wordt ingezet voor het doel van informeren van de nabestaanden.

Arnoud

Kan Ancestry.com eigenaar worden van je DNA?

Pas op, las ik op vele plekken: de genealogiesite Ancestry.com claimt eigendom op je DNA. Ze hebben een dienst waarbij je DNA wordt getest om verwanten te vinden in hun database, maar de voorwaarden zeggen dat men jouw DNA eeuwig en gratis mag gebruiken ter identificatie van “you or a genetic relative.” Oftewel, die wordt hun eigendom en ze mogen er mee doen wat ze willen. Maar zoals eigenlijk altijd met berichten over dat diensten eigendom claimen op iets van hun gebruikers: nee, dit klopt niet.

De dienst AncestryDNA claimt de “World’s Largest Consumer DNA Database” met het DNA van meer dan 3 miljoen mensen, waarmee je “ethnic mix” kunt ontdekken, en “discover distant relatives, and find new details about your unique family history with a simple DNA test.” Allemaal leuk en aardig, maar uiteraard moest daar weer een jurist goed voor gaan zitten want stel er komen claims:

By submitting DNA to AncestryDNA, you grant AncestryDNA and the Ancestry Group Companies a royalty-free, worldwide, sublicensable, transferable license to host, transfer, process, analyze, distribute, and communicate your Genetic Information for the purposes of providing you products and services, conducting Ancestry’s research and product development, enhancing Ancestry’s user experience, and making and offering personalized products and services. In other words: we use your Genetic Information to provide products and services to you and improve our products and services for all our users. In addition, you understand that by providing any DNA to us, you acquire no rights in any research or commercial products that may be developed by AncestryDNA using your Genetic Information.

Mooi is dat. Dus ten eerste claimen zij het recht om alles te mogen doen met jouw DNA – niet alleen naar jou, maar naar al hun gebruikers. Oftewel dat gaat gewoon de database in. En ten tweede heb jij nergens recht op. Ja, je mag het rapport lezen maar daar houdt het wel mee op.

Maar is dat “claimt eigendom op je DNA”? Volstrekt niet. Allereerst niet omdat dat er niet staat. Sterker nog, het tegendeel staat een alinea hoger:

AncestryDNA does not claim any ownership rights in the DNA that is submitted for testing.

En ten tweede en belangrijker, omdat DNA niet iets is waar het concept eigendom überhaupt voor kan gelden. Ja, DNA bestaat wel (in tegenstelling tot data) maar wordt niet gezien als tastbaar fysiek object. Je hebt er dus geen eigendomsrechten op, en je kunt die dus ook niet overdragen. En zelfs als dat wel kon, dan ten derde zou zoiets een schriftelijke verklaring met handtekening vereisen.

(Je kunt natuurlijk zeggen dat dit spitsvondige juristerij is, want een eeuwigdurende onbeperkte licentie met sublicentierechten is effectief hetzelfde als de eigendom. Maar ik vind de fout net zo basaal als mensen die spreken van een BSN nummer of de programmeertaal HTML.)

In Europa is dit nog een best lastige dienst om goed op te zetten. Genetische informatie wordt onder de Privacyverordening gezien als een bijzonder persoonsgegeven (art. 9.1 AVG). Die mag dus niet worden verwerkt zonder een specifieke grond, en voor diensten als deze zie ik eigenlijk alleen de uitdrukkelijke toestemming (art. 9.2(a) AVG) als mogelijke grond.

Natuurlijk geef je toestemming voor verwerking van je DNA als je dat uploadt (pardon, instuurt) naar deze dienst. Maar dat DNA wordt vervolgens gematcht tegen hun hele database, waarna je kennelijk informatie over potentiële verwanten krijgt. En dát mag niet zomaar. De in de voorwaarden geëiste toestemming is daar te generiek voor – en bovendien mág dergelijke toestemming niet in voorwaarden opgeëist worden, dat moet apart.

Arnoud

DNA afstaan vanwege discriminerende tweet?

tweet-discriminatie.pngBij Madbello las ik het opmerkelijke bericht dat een zeventienjarige twitteraar DNA moest komen afgeven nadat hij (voorwaardelijk) veroordeeld was voor een haatzaaiende tweet. En na deze retecoole reactie kon ik niet anders dan er induiken.

De jongeman was veroordeeld voor het twitteren van

Tering joden in israel zijn weer bezig. Als de Fuhrer nou zijn werk had afgemaakt was dit niet gebeurd. #siegheil

Het vonnis is nergens te vinden (want de verdachte is minderjarig), en dat is jammer want zo is het heel lastig te duiden wat daarna kwam: een sommatie tot afgifte van DNA materiaal. Daarbij werd namelijk verwezen naar artikel 285 Strafrecht, oftewel het bedreigen met geweld van personen. Ik zie met de beste wil van de wereld niet hoe een tweet als deze als bedreiging gezien kan worden.

Op zich klopt het wel dat áls het om bedreiging gaat, DNA kan worden afgenomen. De Wet DNA-onderzoek bij veroordeelden bepaalt namelijk dat bij elk ernstig misdrijf (zoals gedefinieerd in artikel 67 Strafvordering) DNA mag worden afgenomen. En artikel 285 lid 1, oftewel de bedreiging, valt onder die definitie.

Die Wet DNA heeft dan weer wel een uitzondering: geen DNA zal worden afgenomen als

redelijkerwijs aannemelijk is dat het bepalen en verwerken van zijn DNA-profiel gelet op de aard van het misdrijf of de bijzondere omstandigheden waaronder het misdrijf is gepleegd niet van betekenis zal kunnen zijn voor de voorkoming, opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten van de veroordeelde.

en dat had wat mij betreft reden moeten zijn om in dit geval af te zien van DNA-afname. Update (11 maart): in de comments wijst Arnout Veenman erop dat

DNA moet worden afgenomen, tenzij een van de twee uitzonderingen zich voordoet en die moeten ook nog eens beperkt worden uitgelegd. Voor andere uitzonderingen die uit het systeem van de wet voortvloeien is volgens de HR geen plaats en ook art. 40 IVRK biedt een dergelijke generieke uitzondering niet voor minderjarigen .

Arnoud<br/> Disclaimer: het was niet de bedoeling van de maker dat dat poppetje in het plaatje de Hitlergroet lijkt te brengen.