‘TikTok dreigt thuiswerkende medewerkers met straf en ontslag’

Life-Of-Pix / Pixabay

Sociaal medium TikTok heeft medewerkers die fulltime thuiswerken gedreigd met ontslag, zo las ik bij Tweakers. Amerikaanse site The Information kreeg een interne memo van die strekking onder ogen, met onder meer de constatering dat als medewerkers te ver van een kantoor wonen, ze riskeren hun baan te verliezen. De stappen van TikTok zijn geen uitzondering in de techindustrie, en ik kreeg dan ook diverse vragen hoe dat ondertussen in Nederland is geregeld.

In 2021 werd het initiatiefswetsvoorstel “Wet werken waar je wilt” ingediend. Deze wet is aangenomen door de Tweede Kamer, maar is op dit moment nog steeds bij de Eerste Kamer in behandeling. Formeel is het dus nog steeds ‘maar’ een voorstel, maar het ligt in de verwachting dat het aangenomen zal worden.

Tot die wet er is, gelden de regels uit de Wet flexibel werken of Wfw. Ook hierbij geldt dat je een verzoek tot wijziging van je arbeidsplaats moet kunnen indienen, zij het dat je dan minstens een half jaar bij de betreffende werkgever in dienst moet zijn. Dat verzoek moet twee maanden van tevoren worden ingediend. En of het kans heeft? Bij de memorie van toelichting van de Wwwjw legt men uit:

De werkgever dient [onder de Wfw] uiterlijk een maand voor de beoogde ingangsdatum van het verzoek schriftelijk te reageren. Wanneer de werkgever dit niet doet, dan wordt het verzoek van de werknemer ingewilligd. Als het gaat om een verzoek tot wijziging van de arbeidsduur of werktijd, wordt dat verzoek tevens ingewilligd, als er geen sprake is van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen die zich hiertegen verzetten. De werkgever dient bij afwijzing van het verzoek te motiveren waarom sprake zou zijn van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen. Daarvan is volgens de Wfw onder meer sprake bij ernstige problemen op het gebied van de veiligheid of van roostertechnische aard.
Bij wijziging van de arbeidsplaats is er meer ruimte om te weigeren, er hoeft dan geen zwaarwegende grond te zijn. Een werkgever kan dus met een mager excuus een verzoek om thuiswerken weigeren. Maar als de Wwwjw van kracht wordt, dan geldt dus dezelfde hoge lat als bij arbeidsduur of werktijd. En hoe zou die zich vertalen naar de situatie van arbeidsplaats? Wederom de MvT:
Niet ieder bedrijfsbelang is aan te merken als een zwaarwegend bedrijfsbelang. Bij zwaarwegende bedrijfsbelangen moet worden gedacht aan economische, technische of operationele belangen die ernstig zouden worden geschaad indien het verzoek zou worden gehonoreerd, zo blijkt uit de wetshistorie. Aangaande aanpassing van de arbeidsplaats achten de initiatiefnemers het echter ook mogelijk dat het behoud van de sociale cohesie op de werkvloer een voldoende zwaarwegend bedrijfsbelang kan vormen op basis waarvan een werkgever een verzoek tot aanpassing van de werkplaats (gedeeltelijk) af kan wijzen. Ook de omstandigheid dat een werkgever in verhouding bijzonder zware lasten moet dragen om thuiswerken mogelijk te maken kan een grond zijn. Immers zal een werkgever dan vaak moeten voorzien in adequate arbeidsomstandigheden en digitale middelen om veilig en in lijn met onder meer privacywetgeving te werken. In sommige beroepsgroepen gelden nog zwaardere eisen, bijvoorbeeld omdat een beroepsgeheim aan de orde is.
Dit zijn stevige uitspraken, maar geen absolutismen: je kunt dus als werkgever niet zomaar roepen “wij hechten aan sociale cohesie dus iedereen werkt hier” of “dat is te duur”. Je zult dat moeten onderbouwen voor jouw specifieke bedrijf, in combinatie met de functie van de werknemer die erom vraagt. Misschien kunnen je programmeurs niet thuiswerken maar je verkoper wel, zeker als die toch driekwart van z’n tijd onderweg is om met relaties te spreken. Of de systeembeheerder, omdat die toch van 8 tot 8 in een dichte kamer werkt en prima via een vpn kan inloggen.

Het enkele feit “dat het onder corona kon” is expliciet benoemd als geen argument, en dat is logisch. In die periode moest iedereen extra flexibel zijn, zodat dingen mogelijk werden die eigenlijk niet wenselijk waren. Nieuwe verzoeken moeten dus worden beoordeeld op hun eigen merites.

Arnoud

Rechter: thuiswerker onterecht ontslagen voor weigeren cameratoezicht

Een telemarketeer in dienst van een Amerikaans bedrijf die vanuit huis werkte en weigerde om de camera van zijn computer de hele werkdag aan te laten staan is onterecht ontslagen, las ik bij Security.nl. De rechtbank Zeeland-West-Brabant oordeelde dat permanente camera-observatie bij thuiswerken hier niet door de beugel kan, en geeft de man 80.000 euro (een jaarsalaris) mee als ontslagvergoeding. Lompe Amerikanen, de AVG, privacy op het werk en telemarketeers, dat belooft juridisch een knalfuif.

De man was in dienst bij het Amerikaanse bedrijf Chetu Inc., dat een vestiging in Rijswijk had naast haar hoofdvestiging in Florida. Een team frisse ontwikkelaars in identieke polo’s maakt daar software van wereldklasse en je carrièrepotentieel is enorm: “one of the lowest attrition rates in the industry”, behalve dus in Rijswijk waar dit toch wel een -1 op je key performance indicatoren is.

De man uit Rijswijk had direct met het Amerikaanse bedrijf een arbeidsovereenkomst gesloten. Dat kan, maar het wordt dan soms wel ingewikkeld en je komt dingen tegen waar ons BW geen brood van lust. Zoals een proeftijd van 90 dagen en een ontslagrecht voor werkgever zonder opgaaf van redenen. Dat kan onder het recht van Florida, net zoals de navolgende werkinstructie:

Op 23 augustus 2022 ontving [naam verzoeker] per e-mail van Chetu Inc. de mededeling dat hij met onmiddellijke ingang diende deel te nemen aan het ‘Corrective Action Program (“CAP”) – Virtual Classroom’. Daarbij diende hij gedurende de gehele werkdag te zijn ingelogd, zijn scherm te delen en zijn camera aan te laten staan.
De man werkte sinds het begin van zijn dienstverband vanuit huis, en reageerde aldus:
“I don’t feel comfortable being monitored for 9 hours a day by a camera. This is an invasion of my privacy and makes me feel really uncomfortable. that is the reason why my camera is not on. You can already monitor all activities on my laptop and I am sharing my screen.”.
Reactie werkgever:
Hi [naam verzoeker] , Your employment is hereby terminated. Reason: Refusal to work; Insubordination”.
Dat gaat lekker, everyone is encouraged to reach their full potential mijn glimmende metalen hoela.

De rechtbank Zeeland leest die reactie als een ontslag op staande voet, want werkweigering is volgens ons wetboek een grond waarmee je een staandevoetje kunt rechtvaardigen. Althans:

Aan een rechtsgeldig ontslag op staande voet worden blijkens artikel 7:677 lid 1 BW drie eisen gesteld. Er moet sprake zijn van een dringende reden, op grond daarvan moet onverwijld zijn ontslagen en die reden moet tijdig en voldoende duidelijk aan de werknemer zijn meegedeeld.
Die mail is wel érg summier als invulling van bovenstaande. Van werkweigering bleek verder niets, en dat lijkt me logisch omdat het ging om het niet aanzetten van de camera. Is dat insubordination, “ongehoorzaam of weerspannig gedrag”, in het Nederlands arbeidsrecht “hardnekkig weigeren om te voldoen aan redelijke bevelen of opdrachten vanwege de werkgever in de zin van artikel 7:678 lid 2, onder j BW”? In Florida wel, althans daar hoef je geen reden te hebben om iemand te ontslaan dus iedere reden is hoe dan ook goed.

Het komt er dus op neer, is het bevel redelijk? Nee, zegt de rechter: dit is in strijd met artikel 8 EVRM, het fundamenele recht op bescherming van je persoonlijke levenssfeer. Chetu had daar geen enkele reden voor opgegeven, alleen dat bij werken op kantoor je collega’s je ook kunnen zien. Maar dat is zeer zeker niet genoeg: het is wel wáár dat collega’s je kunnen zien als je op je werk bent, maar dat is geen rechtvaardiging dat je collega’s je thuis moeten kunnen zien.

De rechter maakt nog een kronkel over de AVG die niet helemaal klopt: de webcam zou alleen livestreamen (“observeren”) en niet opnemen en dan zou de AVG niet gelden. Dat is een wel heel stoffige vuistregel van toen bits nog van hout waren en camera’s analoog. Als je dan een camera aanzette zonder opname, dan werden er geen persoonsgegevens in een bestand of dossier gestopt (een serie opnames op datum+werknemer is een bestand) en werd er ook niets elektronisch verwerkt (want analoge camera). Maar bij een digitale camera is het simpel: enkel meekijken via de livestream is een verwerking van persoonsgegevens.

Het doet voor de zaak verder niets, want de uitkomst is hoe dan ook dat Chetu geen terecht ontslag op staande voet heeft gegeven met deze vrijwel geheel afwezige motivatie. De werknemer krijgt dan ook diverse vergoedingen (en achterstallig loon) mee, totaal een slordige 70.000 euro. Ook wordt zijn concurrentiebeding vernietigd, wat een verstandige eis was van zijn advocate gezien ik zo’n bedrijf er wel voor aanzie om dat doodleuk te handhaven zodra ze op Linkedin zien dat hij een nieuwe baan heeft.

Arnoud

Mijn werkgever eist dat ik naar de fabriek kom maar ik kan prima thuiswerken, wat nu?

Een lezer vroeg me:

Ik ben systeembeheerder bij een productiebedrijf, en ik houd onder meer toezicht op essentiële processen. Dat is vergaand geautomatiseerd en ik kan dan ook prima vanuit huis werken, in het verleden ook wel gedaan zonder enige klachten. Nu zegt mijn werkgever echter dat ik op het werk moet komen, maar gezien de adviezen van het RIVM lijkt mij dat heel onverstandig. En dus ook niet nodig. Kan hij me werkelijk daartoe verplichten, wat moet ik doen?

Mijn eerste advies is om dit direct bij vakbond of OR neer te leggen, want dit zal bij meer werknemers spelen en het is handig als je dan samen op kunt trekken.

Op zich kan de werkgever eisen dat je naar het werk komt, dat is immers wat in het arbeidscontract staat. Maar een goed werkgever (art. 7:611 BW) houdt rekening met reële belangen van de werknemer, en als dat hier een kans op besmetting inhoudt zonder inhoudelijke noodzaak dan zie ik niet hoe je als goed werkgever thuis kunt werken.

Een echte noodzaak voor een systeembeheerder kan ik zo niet bedenken. Ja, het fysiek resetten van een server of het vervangen van een harddisk is natuurlijk lastig op afstand te doen, maar ook daar zijn oplossingen voor waardoor continu aanwezig zijn echt niet hoeft.

Ik zou hem de situatie nogmaals uitleggen (formele mail) en dan vragen om de redenen waarom er echt onmogelijk thuis gewerkt kan worden. Blijf redelijk, stel je open op, je wilt wel maar tot nu toe is het onbegrijpelijk helaas, als het moet dan moet het maar waarom moet het.

Arnoud

Oke mag ik dan wél thuiswerken (of e-lesgeven) van de AVG vanwege het coronavirus?

Nederland is koploper thuiswerken, las ik op diverse plekken. Bestrijding van het coronavirus vereist dat we onszelf zo veel mogelijk isoleren, en thuiswerken is dan ook een logische maatregel (en ja, mijn kantoor is natuurlijk ook dicht nu). Ook het onderwijs is dicht, en daar wordt nu ook breed gegrepen naar elearning en video-oplossingen. En ja, vorige week was ik ook al aan het zeuren over de AVG maar ik kom er toch nog eens op terug want ik zie toch veel misgaan bij de snelle keuze voor video, monitoring en onderwijs op afstand.

Natuurlijk snap ik dat het nu voor iedereen hoogst acuut is om toch even iéts te kunnen realiseren. Geen onderwijs of niet kunnen werken is erger dan kunnen werken met een suboptimale tool. Mijn zorg is alleen vooral dat als we over een aantal maanden, als dit virus weer onder controle is, we blijven werken met deze tools omdat het nu eenmaal lekker werkt. Toch even verder kijken en onderzoeken lijkt me dan ook wel verstandig.

Het probleem zit hem wat mij betreft vooral in het feit dat de snelst inzetbare thuiswerk- en elearningtools uit Amerika komen. De regels over privacy zitten daar, laten we zeggen, net even anders dan bij ons. De aanbieders van die tools beschouwen de gebruikers als de ruwe grondstof voor het verbeteren van hun dienstverlening, al dan niet gekoppeld aan advertentieverkoop of profileren. En dat mag prima in de VS, moet je de privacyverklaring maar lezen en/of de voorwaarden maar afwijzen als het je niet bevalt. En dat is natuurlijk een volkomen absurde fictie maar wel het geldend recht in Amerika.

Hier zouden we iets veiliger moeten zitten omdat de AVG rare voorwaarden verbiedt. Zo kun je niet in gebruiksvoorwaarden akkoord gaan met het monitoren van je elearning- of thuiswerkgedrag door de dienstverlener, of voor het analyseren daarvan voor het ahem “verbeteren van de dienstverlening”. Je zult heel expliciet (dus met een privacyverklaring in eenvoudige taal) moeten uitleggen wat dat precies inhoudt en hoezo die dienstverlener dat zelf gaat doen.

Daarnaast hebben thuiswerk- en elearning tools nog wel eens monitoring features waar we in Europa de wenkbrauwen juridisch van fronsen. Ik blogde al over die webcam die foto’s maakt om je werk te monitoren, maar ook bij studenten en scholieren blijkt er te kunnen worden meegekeken door docenten zonder dat dat gemeld is bij de ouders (of meerderjarige studenten zelf). Dat is natuurlijk heel erg niet de bedoeling.

In het onderwijs zou ik zo hard mogelijk willen benadrukken: kijk bij het privacy Convenant voor partijen waar je wél keurig onder de Europese regels kunt werken. Voor werkgevers is er niet direct zo’n site maar je kunt natuurlijk wel gewoon kiezen voor een Europese leverancier die zelf durft te zeggen dat hij GDPR compliant is terwijl er geen toestemmingsknopje in beeld komt bij de installatieprocedure. (Wie om toestemming vraagt, doet het fout onder de AVG.)

Arnoud

Nee, het coronavirus is geen ontheffing voor de AVG

Mijn werkgever verplicht alle werknemers nu thuis te werken vanwege de corona uitbraak. Dat las ik bij Tweakers (dank, tipgever). So far so good, maar dan komt ‘ie: men moet timetrackingsoftware installeren en deze “doet echter op random intervallen screenshots maken en volgens de privacy voorwaarden van deze software ook een lijst bijhouden met alle urls die bezocht worden en verdere activiteit op het apparaat.” De werkgever komt niet veel verder dan dat timetracking hoort bij thuiswerken en weet kennelijk niet wat die software doet. Dat is dus een probleem onder de AVG, en nee daar kom je niet mee weg omdat het een noodsituatie is en/of thuiswerken de enige optie gezien de kennelijke pandemie die zich in Nederland voordoet.

Toevallig las ik gisteren over WorkSmart, Amerikaanse software die zogenaamd de productie monitort maar in feite mensen de ziektewet in helpt:

… even using the bathroom in his own home required speed and strategy: he started watching for the green light of his webcam to blink before dashing down the hall to the bathroom, hoping he could finish in time before WorkSmart snapped another picture.

Het bedrijf achter deze software zegt dat het slechts een hulpmiddel is en dat bedrijven zelf na moeten denken hoe ze deze in willen zetten. Want als de software zegt dat iemand niet productief is, dan is dat natuurlijk reden voor een goed gesprek en geen manager koppelt aan zo’n handige indicatie een betalingsinhouding of negatieve beoordeling. Precies, zou ik ook zeggen als ik dat bedrijf was.

Mag het? Nee, natuurlijk niet. Ik zie in de draad mensen suggereren dat het zou mogen omdat het thuiswerken is en je toch iets moet om de productiviteit van je mensen in de gaten te houden. Nieuwsflash: je mag mensen sowieso al niet in de gaten houden op het werk, of je moet een héél goede reden hebben én de privacy-impact van de werknemers daarin meegenomen hebben.

En dat is tien keer zo erg thuis. In principe mág je thuis niet eens kijken hoe mensen hun werkplek ingericht hebben (en ja ondertussen ben je wel aansprakelijk als die werkplek niet arbocompliant is en mensen daardoor klachten krijgen). Dus waarom zou dat wel mogen omdat het een ict-middel is? Oh ja wacht, het is met de computer en dat is anders he. Dat is gewoon software die mensen monitort. Nee natuurlijk niet. Misschien moeten we aan de AVG een artikel toevoegen dat zegt “als het raar is wanneer een mannetje met een notitieblok het live doet, dan mag software het ook niet”.

Want nee, het elke tien minuten fotograferen van je personeel terwijl dat aan het werk is, dat krijg je echt niet rond onder de AVG. Ook niet als je zegt dat je geen ander middel hebt om hun productiviteit te meten. Want dat heb je wel, al is het maar de output die er ligt op vrijdagmiddag. Dus definieer maar een betere output metric en ga daar op sturen, zo moeilijk moet dat niet zijn als mensen in staat zijn om thuis te werken.

Arnoud

Kan mijn werkgever me verplichten thuis te mailen?

outlook-webmailEen lezer vroeg me:

Sinds we webmail hebben, gaat mijn manager er voor het gemak maar vanuit dat ik ook ’s avonds en op mijn vrije dag mijn mail bijhoud. Ik werd er laatst op aangesproken dat ik een mail niet had gezien die op mijn vrije dag was verstuurd. Kan hij dat werkelijk van me eisen?

Nou nee, niet zomaar.

Er is een Arbeidstijdenwet maar die regelt niet expliciet hoe het zit met overwerk. Verder dan een dagmaximum van 12 uur per dag en 60 uur per week en “een onafgebroken rusttijd van ten minste 11 uren in elke aaneengesloten periode van 24 uren” plus regels over een half uur pauze als je werkdag meer is dan 5,5 uur gaat het niet. Hoe je binnen die kaders het werk inricht, is aan werkgever en werknemer.

In een CAO of arbeidsovereenkomst kunnen specifiekere regels worden opgenomen, bijvoorbeeld dat je nooit hoeft over te werken of juist dat men een X aantal uren overwerk per maand mag verlangen. Dat is dan in principe bindend.

Je bent als werknemer in principe niet verplicht om over te werken, maar het is ook weer niet zo dat je nooit hoeft over te werken. Een werknemer moet zich ‘goed’ gedragen (en een werkgever trouwens ook), en als vanuit die open norm overwerk nodig is dan moet je dat doen. Omgekeerd moet die goed werkgever wel rekening houden met jouw werk/privé balans en daarbij hoort ook mensen niet structureel overwerk opdringen. Zeker niet als ze een parttime contract hebben – het hele púnt is dan juist dat je die paar dagen niet werkt.

Om een of andere reden werkt dit soort dingen in de ICT net even wat anders dan elders. Waar geen bouwvakker ’s avonds nog even een muurtje gaat leggen, zit menig ICT-professional de hele avond nog mail af te handelen. Zijn dat de mores van de beroepsgroep of is het iets dat we gewoon doen omdat het zo makkelijk is, zeker met een BYOD waar toch al de webmail op zit?

Arnoud