Filmfragment: beeldcitaat of commerciele exploitatie?

Wat is er nu een betere reclame voor een film (zeker eentje voor volwassenen) dan een stukje uit die film laten zien? Dat dacht ook het Nederlandse bedrijf Cyborg, dat op haar site tegen betaling korte stukjes toonde uit adult movies, die je vervolgens bij hen als DVD kon bestellen. De Ofpact, zeg maar het erotische neefje van BREIN, dacht daar anders over en kreeg in een rechtszaak gedaan dat Cyborg hiermee op moest houden.

Cyborg had twee verweren voor haar gebruik van fragmenten van 20 seconden: ten eerste het recht om een stukje uit een werk te tonen in het kader van verkoop van dat werk, en ten tweede het beeldcitaatrecht.

Artikel 23 van de Auteurswet kent namelijk een bijzondere regeling voor mensen die een exemplaar van een beschermd werk willen verkopen. Die mogen in het kader van de verkoop dat werk tentoonstellen of vertonen zodat klanten weten wat ze kopen. Tenminste, als wat ze laten zien echt nodig is om een goed beeld van het werk te geven. En daarbij moet je eerder denken aan het tonen van de cover van het DVD-doosje dan een fragment van 20 seconden uit de film.

Bovendien waren de fragmenten alleen tegen betaling zichtbaar, waardoor de rechter concludeerde dat men bezig was met commerciële exploitatie van de fragmenten en niet met promotie van de films. Met een stapel fragmenten kom je ook een heel eind als het om porno gaat, nietwaar?

En die commerciele exploitatie zorgde er ook meteen voor dat Cyborg geen beroep kon doen op het citaatrecht. Weliswaar mag je om een werk aan te kondigen een kort stukje daaruit laten zien, maar ook hier weer moet het niet meer zijn dan nodig voor het doel van je citaat.

Interessant was nog wel dat de rechter Nederlands recht van toepassing verklaarde:

Het toepasselijke recht is op grond van artikel 5 Berner Conventie het Nederlandse recht nu vaststaat dat de vordering gericht is tegen een in Nederland gevestigde onderneming die vanuit Nederland de beelden op de website plaatst.

Via Volledig bericht, pardon Boek 9.

Arnoud

Waar liggen de grenzen van het beeldcitaatrecht?

Ik schijn wat streng in de leer te zijn wat de grenzen van het beeldcitaatrecht. Je mag een afbeelding, foto of ander plaatje gebruiken in het kader van een citaat, maar niet zomaar:

Dat wil niet zeggen dat elk hergebruik van een plaatje een toegestaan citaat is. Het beeld moet echt worden overgenomen omdat het nodig is bij de bespreking, kritiek of wat dan ook van dat beeld. Bij een film is een still van een relevante scene bijvoorbeeld toegestaan in de context van een filmkritiek. Bij een artikel over molens een willekeurige afbeelding van een molen tonen is geen beeldcitaat.

Artikel 15a van de Auteurswet heeft het immers over “het citeren uit een werk”, dus het leek mij logisch dat het beeld dat je gebruikt, moet komen uit het werk waar je het over hebt.

Toch blijk ik daarin nog wat strenger te zijn dan wellicht nodig is. In het standaardwerk Auteursrecht door Spoor/Verkade/Visser staat namelijk op pagina 240:

Het opnemen van een toepasselijke foto kan o.i. gelden als ‘ citeren’ , ook al gaat het in de context niet om het werk van deze fotograaf, doch om het onderwerp van de foto.

De juridische basis is het Damave/Trouw-arrest (HR 26 juni 1992, NJ 1993, 205). Hierin werden tekeningen van Damave getoond bij een boekbespreking. Hoewel de tekeningen uit het boek kwamen, werden ze op zich niet besproken in de boekbespreking. Toch was dit toegestaan, omdat de afbeelding samen met de tekst ertoe strekte om aan de lezer een indruk van het betreffende boek te geven.

Pas als op de afbeelding een zodanige nadruk komt te liggen dat zij in overwegende mate de functie van versiering verkrijgt, ga je de grenzen van het beeldcitaatrecht te buiten.

Een willekeurige maar kleine portretfoto van de auteur van een boek zou dus toegestaan zijn bij een boekbespreking. Ook die portretfoto draagt bij aan de boekbespreking; een indruk van de persoon van de auteur kan verhelderend of informatief zijn.

Hoe dan ook denk ik wel dat er een duidelijke relatie tussen het werk en de foto moet zijn. Bij een foto van de auteur is dat duidelijk het geval, maar bij zomaar een foto van een windmolen bij een boek over molens door de eeuwen heen is dat al heel wat minder duidelijk. Ik zou dan toch echt proberen een foto uit het boek zelf te gebruiken, in plaats van een heel andere molenfoto zomaar ergens van internet.

Wat zou nog meer een toegestaan beeldcitaat kunnen zijn als je deze vuistregel hanteert?

Arnoud

Nieuw op Iusmentis: Citeren uit afbeeldingen – het beeldcitaatrecht (in Citeren > Auteursrecht @ iusmentis.com)

Het overnemen van (een deel van) een afbeelding, foto, tekening of ander beeld is toegestaan om dat beeld aan te kondigen, te bekritiseren of te bespreken. Hergebruik van beeld als versiering is niet toegestaan.

Op grond van het citaatrecht mag een relevant deel van een werk van iemand anders worden overgenomen – met bronvermelding. Dit mag bijvoorbeeld voor een aankondiging, bespreking, kritiek of beoordeling. Alhoewel de meeste citaten uitsluitend tekst bevatten, is het ook toegestaan om te citeren uit een visueel werk, zoals een foto, tekening, schilderij of zelfs een film. De regels voor beeldcitaat zijn niet anders dan die voor andere citaten.

Dat wil niet zeggen dat elk hergebruik van een plaatje een toegestaan citaat is. Het beeld moet echt worden overgenomen omdat het nodig is bij de bespreking, kritiek of wat dan ook van dat beeld. Bij een film is een still van een relevante scene bijvoorbeeld toegestaan in de context van een filmkritiek. Bij een artikel over molens een willekeurige afbeelding van een molen tonen is geen beeldcitaat.

Lees verder in Citeren uit afbeeldingen – het beeldcitaatrecht (in Citeren > Auteursrecht @ iusmentis.com).

Arnoud

Beeldcitaatrecht

Sorry, dit moet even. Beeldcitaatrecht. Beeldcitaatrecht. Beeldcitaatrecht. Beeldcitaatrecht. Beeldcitaatrecht. Beeldcitaatrecht. Beeldcitaatrecht. Beeldcitaatrecht.

Hoe bedoelt u, slechts één hit op het woord beeldcitaatrecht?

En om te voorkomen dat dit als spam wordt gezien: beeldcitaten mogen. Voor alle citaten geldt de wettelijke eis dat je mag citeren wat in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is. Wel moet je kunnen aantonen dat “aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd.”

In de Jaap-zaak werd een fotootje van 194×145 pixels overnemen door die huizenzoekmachine gerechtvaardigd geacht. Een tijdje eerder werd 3 minuut 12 seconden uit een film legaal geciteerd in een documentaire.

Arnoud

Auteursrecht op screenshots

Een nieuwe voor de auteursrecht-FAQ: hoe zit het met auteursrecht op screenshots? Dat is waar Pierre Gorissen tegenaan liep toen een van zijn reaguurders zich afvroeg hoe het zat met zijn portretrecht op een screenshot.

Bij een screenshot kopieer je stukjes van de software (de plaatjes, de layout, etc) in kwestie. In dit geval was één van die stukjes een klein fotootje van een persoon met wie Pierre aan het Skypen was. Inderdaad heeft die persoon een portretrecht: als hij een redelijk belang heeft dat tegen publicatie pleit, dan mag hij niet herkenbaar in beeld. Maar kan de maker van de software eigenlijk ook optreden tegen het screenshot?

Rust op een screenshot auteursrecht?<BR/> Kopiëren van stukjes van een beschermd werk is niet toegestaan. De eerste vraag is daarom of je beschermde stukjes overneemt.

Op dit screenshot rust geen auteursrecht

Een screenshot zoals dit, van de standaard Windows knopjes rechtsboven op elk venster bijvoorbeeld is geen probleem; op een grijs vakje met een kruisje of twee vierkantjes rust geen auteursrecht.

Beeldcitaat uit de Mozilla Thunderbird-knoppenbalk

Maar een rij iconen zoals in het voorbeeld hierboven uit Mozilla Thunderbird kan best beschermd zijn. Dat vereiste tenslotte creatief werk om te maken. Gelukkig staat de licentie van Thunderbird mij toe dit screenshot te maken en te laten zien, mits met bronvermelding.

Wanneer mag je een beschermd screenshot toch publiceren?<BR/> Als je iets overneemt dat onder auteursrecht valt, pleeg je in beginsel inbreuk, net zo goed als bij een foto van een design CD-speler. De wet noemt dat een “nabootsing in gewijzigde vorm” maken. Dat mag alleen met toestemming van de rechthebbende op de software, of wanneer de wet een uitzondering biedt.

Een voorbeeld van toestemming is Linden Labs bij Second Life:

you may use screenshots from Second Life to the extent that Linden Lab has the right to authorize use of the content within such screenshot, including screenshots of Linden in-world objects and Linden avatars, subject to these usage guidelines.

Bij Second Life kan dan nog weer meespelen dat je beschermde werken van anderen in je screenshot vastlegt, bijvoorbeeld een mooi ontwerp op virtuele t-shirts of een stuk kunst aan de muur van iemands virtuele huis. Daar kan Linden Labs geen toestemming voor geven.

De meest voorkomende uitzondering voor screenshots en foto’s lijkt me het citaat: als ik de CD-speler wil bespreken of aankondigen, mag ik er best een foto van maken en die bij mijn bespreking of aankondiging zetten. Een vergelijkbaar doel is een foto op Marktplaats.nl als ik de speler tweedehands verkoop. Ook dat mag, ook al ‘kopieer’ ik de speler. Evenzo mag een screenshot dus worden gepubliceerd als je het gebruikt bij een bespreking, kritiek of vergelijkbaar doel.

Gewoon een serie screenshots publiceren is nog geen citaat, het moet wel een doel hebben en dat moet blijken uit de context waar je het screenshot in verwerkt. Je kunt dus niet even een serie screenshots maken en op Flickr of elders zetten “voor het geval iemand er uit wil citeren” of zoiets.

Heeft de maker van een screenshot zelf auteursrecht?<BR/> De volgende vraag is dan of de maker van het screenshot een auteursrecht heeft op het screenshot. Meestal niet. Je moet eigen creativiteit toevoegen bij het maken van een werk voordat je auteursrecht hebt. Een artikel over die software heeft dat natuurlijk. Een foto van een CD-speler vaak ook, je moet tenslotte een hoek en een belichtingstijd kiezen waarmee de speler mooi op de foto komt. Maar bij een screenshot is het een kwestie van “PrtSc” indrukken en eventueel irrelevante delen wegknippen. Dat is geen creativiteit waarmee je auteursrecht krijgt. Het zou kunnen als de maker bijvoorbeeld een aantal schermen op een kunstzinnige manier rangschikt, maar veel anders kan ik niet bedenken.

Zo’n “simpel” screenshot valt dan onder het auteursrecht van het origineel. Alleen de maker van de software heeft dus iets te zeggen over gebruik van het screenshot, tenzij het gebruik natuurlijk onder bijvoorbeeld het citaatrecht valt.

Wordt het screenshot verwerkt in een ander werk, bijvoorbeeld zo’n bespreking of aankondiging, dan zit op dat andere werk als geheel wel auteursrecht claimen. Een PC-tijdschrift heeft auteursrecht op het artikel met een bespreking van een stuk software, met daarin het screenshot van dat stuk software. Dat screenshot zit er dan in op grond van het citaatrecht.

Arnoud

“Bovengrens aan beeldcitaat: 194×145 pixels”?

Heeft de rechter in het Jaap-vonnis nu eindelijk een harde grens gesteld voor beeldcitaten? Nee, maar “194×145 mag” gaat desondanks het nieuwe auteursrechtelijk broodje-aap verhaal van de komende tien jaar worden.

Huizenzoekmachine Jaap moest stoppen met het overnemen van de integrale informatie over huizen van Funda en van de sites van individuele NVM-makelaars, maar mag wel net als eerder Zoekallehuizen.nl (ZAH) wel kleine stukjes overnemen vanwege het citaatrecht. En daarin was de rechter opmerkelijk precies: de foto mag hooguit 194 bij 145 pixels groot zijn, en qua tekst mogen hooguit 155 tekens.

Die afmetingen gelden alleen voor Jaap en zijn zeker geen bindende jurisprudentie vanaf nu. De enige reden dat de rechter getallen koos, was omdat hij wel voorzag dat er anders gelijk weer ruzie zou komen over de geciteerde foto’s. Hij wilde dat voor zijn en besloot dan maar te zeggen dat Jaap’s huidige formaat acceptabel was. En dat was toevallig 194×145. Ik zou trouwens nog wel willen weten wie er bij Jaap nu net die afmetingen bedacht had.

Een zo specifieke maat is opmerkelijk, zo schrijft Solv:

Uiteraard is het in het belang van sites als Jaap.nl, om een duidelijke maatstaf te hebben. Anderzijds moet er voor worden gewaakt dat de limiet van 155 tekens als een nieuwe, absolute grens wordt gezien voor het toelaatbaar zijn van een citaat. Al naar gelang de omstandigheden en context, kan een volledig werk rechtmatig worden geciteerd. Andersom, zal in sommige gevallen het overnemen van slechts 50 tekens al te ver gaan.

Inderdaad. Het citaatrecht is geen vrijbrief om zomaar stukjes (of plaatjes of stukjes geluid) te mogen overnemen.

Je mag alles citeren wat je wilt, zolang het maar voor een van de de toegestane doelen is. Bijvoorbeeld aankondigen wat er te zien is achter de link, of aanhalen wat je gaat bekritiseren. In het Zoekallehuizen-arrest bepaalde het Hof dat wat ZAH deed, te vergelijken is met een aankondiging, een toegelaten doel voor een citaat:

ZAH doet in feite niet meer dan nodig is om de gebruiker in staat te stellen de voor hem (mogelijk) van belang zijnde websites van de makelaars te vinden door daarnaar te verwijzen via enkele belangrijke gegevens. Het gebruik van deze gegevens valt te beschouwen als of staat op gelijke voet met het citeren uit een werk ten behoeve van een aankondiging. Het heeft immers de strekking de gebruiker aan te kondigen wat hij te zien zal krijgen als hij de door ZAH aangeboden hyperlink volgt.

Maar bij Jaap kon de rechter kort zijn:

Het door [Jaap] compleet overnemen van de objectgegevens op haar website is een vorm van eigen en vrijwel ongewijzigde exploitatie van deze gegevens. Dit gaat de grenzen van het zogenaamde citaatrecht voorbij.

Die grenzen zeggen dat je niet meer mag citeren dan nodig. Het algemene criterium, dat de rechter hierboven gebruikt, is dat wat je in je citaat stopt, niet meer als exploitatie van het origineel te zien is. Je citaat moet op zichzelf waardeloos zijn, zeg maar.

Bij beeldmateriaal bepaalde de Auteurswet vroeger dat een beeldcitaat alleen mag als dit

door haar grootte of door de werkwijze volgens welke zij is vervaardigd een duidelijk verschil vertoont met het oorspronkelijke werk.

Maar dat is gewijzigd. De huidige wet, artikel 15b, bepaalt dat een citaat, dus ook een beeldcitaat, mag als het citaat

in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd.

Dat is geen wezenlijke verandering. Het is nog steeds niet nodig om een grote poster integraal te tonen als het je gaat om een raar mutsje in de linkerbovenhoek. Maar je mag wel een hele foto van een huis verkleind laten zien als je wilt aankondigen dat dat huis te koop staat.

In een min of meer vergelijkbare zaak in Amerika mocht Google pornothumbnails laten zien bij zoekresultaten.

En op Volledig Bericht, pardon Boek 9, merkt Dirk Visser nog op dat het vonnis waarschijnlijk anders zou uitvallen bij sites die wel een databankrecht kunnen claimen op hun informatie. Makelaars hebben geen databankrecht op hun huizeninformatie, zo bepaalde het gerechtshof vorig jaar in de Zoekallehuizen-zaak.

Arnoud

Hoe veel mag je citeren?

Een stukje van een werk citeren is geen inbreuk op het auteursrecht. Maar hoe groot mag dat stukje zijn, en hoe veel stukjes mag je eigenlijk gebruiken bij je citaat?

Dit was de vraag in een rechtszaak tussen het Nederlands Fonds voor de Film en de TROS. De laatste had 9 fragmenten, totaal 3 minuten en 12 seconden van de documentaire China Blue gebruikt bij een reportage over arbeidsomstandigheden in arme landen.

De eerste vraag bij citeren is welk doel het citaat heeft: een aankondiging, een beoordeling, een polemiek (discussie) of een “vergelijkbaar doel”. In dit geval:

Artikel 15a Auteurswet ziet op het citeren in onder meer een aankondiging die aandacht besteedt aan het werk of een gebeurtenis die ermee samenhangt. In dit geval betreft het item van Eenvandaag de aankondiging dat China Blue in première gaat in de bioscopen zodat het citeren is toegestaan mits ook aan de andere in artikel 1 5a Auteurswet genoemde voorwaarden is voldaan (…).

De tweede en belangrijkste vraag is of er niet te veel is overgenomen. Is het gebruik wel “in overeenstemming met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is”?

Hier was dat het geval, want:

Het is met name de regisseur Peled die vertelt over de film, waardoor een beeld van de film ontstaat. De fragmenten van China Blue maken dit niet anders of zodanig dat daardoor sprake is van de door Stichting Nederlands Fonds Voor de Film gestelde ‘overexposure’. De film wordt in het item dan ook niet ‘weggegeven’ door de weergave van de fragmenten. In de documentaire zit veel meer dan hetgeen in het item is vertoond. (…) Het item heeft dan ook naar het oordeel van de rechtbank geen afbreuk gedaan aan de exploitatiemogelijkheden van de documentaire.

Ook zijn er niet onnodig veel fragmenten gebruikt. Het enkele feit dat het wellicht ook mogelijk was geweest om de film aan te kondigen door middel van twee of drie fragmenten, zoals Stichting Nederlands Fonds Voor de Film stelt, maakt niet zonder meer dat er sprake is van disproportioneel gebruik nu er meer filmfragmenten zijn gebruikt. De gebruikte fragmenten zijn zeer kort en sluiten aan bij het interview met Peled. Wat betreft de lengte van de fragmenten, is het inderdaad mogelijk dat meerdere korte fragmenten meer ‘weggeven’ dan twee of drie langere fragmenten. Dat neemt niet weg dat van een dergelijk ‘weggeven’ van de film in het onderhavige geval geen sprake is.

De rest van het vonnis ging over een mogelijke contractbreuk. Je kunt namelijk afspreken -zoals het Filmfonds beweerde dat was gebeurd- dat je maar twee fragmenten zult gebruiken en niet meer. In dat geval gaat die afspraak boven het citaatrecht. Maar daar wilde de rechter eerst aanvullend bewijs voor zien.

Volledig verslag bij Boek 9. Ook het vonnis is als PDF bij Boek 9 te krijgen.

Arnoud