Internetrecht door Arnoud Engelfriet

Via de onvolprezen Charlotte Meindersma op Twitter:

Als ik jullie goed advies mag geven: wees bij een belangrijk gesprek nooit zo fatsoenlijk om te vragen of je het op mag nemen, maar doe het gewoon. Als je zelf deelnemer bent aan het gesprek, is het niet strafbaar.

Dat gaf enige heftige reacties, van ongeloof (“mag dat echt zonder te vragen”) tot gefronste wenkbrauwen gevolgd door grote woorden over de AVG en zelfs de Grondwet. Dat schiet bij mij in het verkeerde keelgat, want het is gewoon juist wat ze zegt.

Het is inderdaad niet strafbaar om gesprekken op te nemen waar je deelnemer aan bent (art. 139a Strafrecht). Je hoeft het niet te melden aan je gesprekspartner, en komt het uit dan heeft zhij ook geen recht op een kopie. De gedachte van de strafwet is dat afluisteren van andermans privégesprekken kwalijk is, maar als je zelf in het gesprek zit, dan is er geen probleem op dat gebied.

Naast het strafrecht heb je natuurlijk de AVG. Die vindt inderdaad iets van het maken van gespreksopnamen, want dat zijn persoonsgegevens die je dan verwerkt. Alleen: wanneer je die opname maakt voor jezelf, omdat je bewijs wil van wat er is gezegd en dat bewijs hooguit inzet in juridische procedures, dan valt dat onder de exceptie voor huishoudelijke doeleinden.

Krijg je natuurlijk meteen het verwijt dat “huishoudelijke doeleinden” heel beperkt uitgelegd wordt. Daar ben ik dus even ingedoken, en dat valt reuze mee. Het is natuurlijk in zoverre beperkt, want het moet gaan om iets particuliers (dus niet met je zakelijke pet op, ook niet als eenmanszaak) en iets dat tot jouw huishoudelijke activiteiten beperkt is. Oftewel jij in je eentje doet de hele verwerking, het gaat om mensen die dichtbij je staan en alles gebeurt op kleine schaal.

Ik zie werkelijk niet hoe “ik neem mijn eigen gesprekken op en bewaar die voor het geval er een juridisch conflict is waarbij ik de opname nodig heb” conflicteert met bovenstaande.

Minstens zo belangrijk: het opnemen van je eigen gesprekken valt vrij evident onder de informatievrijheid, het recht feiten en inlichtingen te mogen verzamelen (artikel 10 EVRM, artikel 11 Handvest). Dat is een grondrecht, net zo goed als privacy (artikel 8 EVRM) en bescherming van persoonsgegevens (artikel 9 Handvest). Vanuit dat perspectief is het raar om te zeggen “moet dat nou, je kunt het toch even vragen”. Je hebt geen ‘moet’ nodig om een grondrecht uit te mogen oefenen. Dat mag je, punt.

Natuurlijk kan het ene grondrecht botsen bij het andere, en dat is wat hier dan gebeurt. Een opname is inderdaad een inperking op iemands bescherming van persoonsgegevens, en mogelijk ook een privacyschending (ik twijfel, want je was erbij tijdens het gesprek en waarom is het dan privé als de ander terug kan halen wat je zei). Je komt dan in een afweging van belangen terecht, waarbij uitgangspunt is dat beide grondrechten even zwaar wegen.

Voor mij geeft uiteindelijk de doorslag dat a) het gaat om opname ten behoeve van bewijs, dus géén publicatie b) welk bewijs je niet op andere wijze kunt krijgen en c) een gesprek van karakter verandert als je zegt dat je het opneemt. Je verliest dus je positie als je zegt wat je gaat doen, en de privacy- of persoonsgegevensinbreuk zie ik als minimaal omdat het gaat om dat beperkte doel als bewijs.

Praktische tip nog: als je dit doet, maak dan pas zo laat mogelijk bekend dat je een opname hebt. Het netste lijkt mij dat je eerst gewoon samenvat wat er is gezegd (bijvoorbeeld in je bezwaarschrift of dagvaarding), als daar over gepiept wordt dan reproduceer je wat er letterlijk is gezegd en pas als men dán nog ontkent dan laat je de opname horen.

En nog eentje: het is handig als je de opname ergens bewaart waar er een onafhankelijke timestamp op gezet wordt (wellicht een soundcloud of online cloudopslag) en liefst waar bewerken niet zomaar mogelijk is zonder dat dat sporen achterlaat. Dan weerleg je meteen het verwijt dat je de opname gemanipuleerd hebt.

(En voor de zekerheid: wie om welke reden dan ook die gesprekken publiceert anders dan in een gerechtelijke procedure die kan zich niet op bovenstaande beroepen.)

Arnoud

Een lezer vroeg me:

Mijn baas heeft het gesprek opgenomen toen wij een serieus gesprek hadden. Ik vroeg omdat ik ook deelnemende aan het gesprek was en het deels ook over mij ging en hij een buitenstaander is of ik ook de opname mocht. Maar hij zei dat het voor eigen gebruik is en dat hij het mij niet kan geven. Mag hij dat zeggen?

Nee, dat mag hij niet zeggen. (Soms zijn juridische vragen makkelijk.)

Wanneer de werkgever een zakelijk gesprek opneemt, dan valt dat onder de AVG. De werknemer heeft dan bepaalde rechten, zoals het recht op een kopie van de opname (artikel 15 AVG). Hooguit kunnen stukjes worden weggelaten als daardoor de privacy van anderen in gevaar komt, maar als het gaat om een gesprek tussen werkgever en werknemer dan zie ik dat zo even niet.

In theorie kun je als werkgever zeggen, ik neem dit op voor privédoeleinden. Dat valt buiten de AVG – dat is de uitzondering voor huishoudelijk of particulier gebruik. Die kan ook gelden in de zakelijke context, mijn eigen aantekeningen in mijn adresboek met bijvoorbeeld de geboortedatum van een relatie vallen buiten de AVG.

Alleen, als het gaat om een “serieus gesprek” zoals de vraagsteller stelt, dan zie ik het puur particuliere even niet meer. Die werkgever neemt dat op als bewijs wat er is gezegd, dat is het enige dat ik in die context kan bedenken. En in die context is dat bewijs dus zakelijk bedoeld: de ontkenning van de werknemer weerleggen, aantonen dat er wél dat gezegd of zus gescholden of weet ik veel is. Dat bewijs is daarmee niet particulier, ook al doet de werkgever dat met een eigen opname-apparaat en doet hij het thuis ook.

Arnoud

Uber test een nieuwe functie die passagiers audio laat opnemen wanneer ze zich niet op hun gemak voelen tijdens een rit. Dat las ik bij Tweakers. De opname wordt verstuurd naar Uber, zodat die de opname als bewijs kan dienen mocht dat nietpluisgevoel in verband staan met een daadwerkelijk onrechtmatig handelen. Creatief idee, al is het nog niet duidelijk hoe breed het zal worden ingezet. Maar het riep meteen bij mensen de vraag op of dat wel mag, zo stiekem de conversatie met de chauffeur opnemen enkel omdat jou het niet bevalt.

Bij het opnemen van gesprekken heb je in de praktijk te maken met zowel de AVG als de strafwet. Eerst maar die laatste. In veel landen (waaronder alle Europese landen en de VS) is het strafbaar om gesprekken van anderen op te nemen of stiekem af te luisteren met apparatuur. Iets ingewikkelder wordt het wanneer je zelf gesprekspartner bent. Dan verschilt het nogal per land of dat mag of niet.

In Nederland is de wet duidelijk: het is alleen strafbaar een gesprek op te nemen als je daar geen deelnemer aan bent – en ook niet opdracht van een deelnemer hebt om dat te doen. Maar in bijvoorbeeld Duitsland is het ook strafbaar om je eigen gesprekken op te nemen, tenzij de wederpartij daarmee instemt. (Wikipedia heeft een lijst per land.) Het is me niet duidelijk hoe ‘papier’ die wetten zijn, het voelt nogal cru dat je een slachtoffer van aanranding in de taxi gaat vervolgen wegens illegaal opnemen en de chauffeur vrijuit laat. Ik heb zoals u leest wel hele grote moeite met dit soort wetten, vanwege de bewijsnood die het vaak geeft en de botsing die je (mede daarom) met de vrijheid van informatiegaring krijgt.

De AVG kan ook een rol spelen, maar die is beperkt. Je eigen gesprekken opnemen is een verwerking van persoonsgegevens – van je gesprekspartner immers. Maar wie dat enkel doet om voor zichzelf dat gesprek vast te leggen (als bewijs dat er iets toegezegd is, dat er een bedreiging langskwam of iets dergelijks) die handelt daarmee voor strikt eigen huishoudelijk gebruik. Daarop is de AVG dan in het geheel niet van toepassing. (Zou je die opname gaan publiceren, dan geldt de AVG wel maar kom je wellicht in de journalistieke exceptie terecht.)

Zou de chauffeur deze functie gebruiken, dan wordt dat anders. Weliswaar kan die ook prima behoefte hebben aan een gespreksopname, want ook chauffeurs worden bedreigd, aangerand, uitgescholden of opgelicht (“geef me korting of ik geef je maar één ster”), maar een chauffeur handelt bedrijfsmatig en zijn verwerkingen van persoonsgegevens vallen dan wél gewoon onder de AVG. Hij zou dus op de taxi een sticker moeten doen dat er opnames in de taxi gemaakt worden, en een reglement hebben wat daarmee gebeurt. Ook als het een zzp’er is.

Voor Uber zelf is me nog niet duidelijk hoe het uitpakt. Als ze de opname alleen bewaren ten behoeve van de passagier, dan stellen ze zich op als verwerker en dan lijkt me er verder weinig mis mee. (Ik moet een examenvraag maken over de verplichtingen van een verwerker voor een niet onder de AVG vallende partij voor mijn opleiding senior privacyjurist.) Maar ik krijg het gevoel van dat tekstje dat Uber zélf gaat beslissen wanneer de opname wordt vrijgegeven en waarvoor, en dat zou maken dat ze zelf de verantwoordelijke worden (mogelijk samen met de passagier). In dat geval valt de opname wél onder de AVG en dan moet de app duidelijk aan de chauffeur maken dat er wordt opgenomen.

Arnoud

Een lezer vroeg me: Bij ons bedrijf kunnen telefoongesprekken bij de klantenservice worden opgenomen voor trainingsdoeleinden, zo zegt ons bandje keurig. Dat gebeurt willekeurig bij 1 op de 10 gesprekken, die de HR medewerker vervolgens reviewt. Maar we maken ook opnames als een klant vervelend is, dat kan de servicemedewerker doen met een druk op… Lees verder

Een lezer vroeg me: Mag je met een Kapture armband rondlopen en alles opnemen dat in je buurt gezegd wordt? De Kapture armband is een simpel apparaatje dat continu een minuut aan geluid opneemt dat in de buurt te horen is. De opname staat in een buffertje dat continu wordt overschreven. Twee drukken op een… Lees verder

Een lezer vroeg me: Mag je telefoongesprekken (of gewone gesprekken) opnemen zonder de wederpartij dat te zeggen? En zijn zulke opnames dan bruikbaar als bewijs? Ja en ja. Het Wetboek van strafrecht verbiedt het opnemen van gesprekken (telefonisch of mondeling gevoerd) als je daar geen deelnemer aan bent. Dat betekent dus dat wie wél deelnemer… Lees verder

Een lezer vroeg me: In een zakelijk conflict heb ik een gesprek met de helpdesk van de wederpartij opgenomen. Nu heb ik in een brief aan de bedrijfsjurist hiernaar verwezen, en deze wil nu een kopie van de opname. Mag ik deze afgeven? Hoe zit het met de privacy van de wederpartij? Een gesprek opnemen… Lees verder

Regelmatig krijg ik in diverse varianten de vraag of een stiekem gemaakte geluidsopname van een gesprek gebruikt mag worden als bewijs. Dit meestal naar aanleiding van mijn artikel Opnemen van gesprekken, waarin dat met zoveel woorden staat: Een telefoongesprek opnemen dat je zelf voert, mag je dus opnemen – ook wanneer je dat niet meldt… Lees verder