Mag je schoolfoto’s in een Dropbox delen met alle ouders?

Een lezer vroeg me:

Wanneer er bij onze basisschool foto’s worden gemaakt van een evenement (zoals Sinterklaas of een schoolreisje) dan delen wij die met de betreffende ouders door de foto’s in een Dropbox aan te bieden. Alleen zij kunnen er dan bij, verder is het niet openbaar. (Voor publicatie op de site vragen we apart toestemming.) Maar nu klaagt een ouder dat dit zo niet mag en dat ook verspreiding in Dropbox alleen met aparte toestemming mag. Klopt dat?

Op grond van het portretrecht mogen portretfoto’s als deze (“portretten in opdracht”) niet worden gepubliceerd zonder toestemming van de geportretteerde. Omdat het hier nu gaat om kinderen, is toestemming van de ouders nodig voor publicatie.

De vraag is dan, is dit een publicatie? Je zou zeggen van niet, want slechts een groep ouders kan erbij en niet de hele wereld. Maar de Auteurswet is streng: zodra je buiten de directe familie- of vriendenkring komt, is al sprake van een ‘openbaarmaking’ oftewel een publicatie van het portret. Deze Dropbox-verspreiding is voor alle ouders van die klas beschikbaar, en het lijkt mij lastig verdedigbaar dat alle ouders van klasgenoten de “familie- of vriendenkring” vormt. En als het de hele school is, dan gaat het natuurlijk helemaal niet meer op.

Je kunt het ook via de privacywet (Wet bescherming persoonsgegevens, straks de Privayverordening) spelen maar dan kom je op hetzelfde uit. Verspreiding van een foto telt als een “verwerking van persoonsgegevens”, en dat mag alleen met toestemming of op grond van een andere grondslag uit die wet. Ik zie alleen geen grondslag die hier op kan gaan. Er is geen overeenkomst die verspreiding onder al die ouders rechtvaardigt, en een eigen gerechtvaardigd belang dat zwaarder weegt dan de privacy van de kinderen al helemaal niet.

Ik vrees dus dat er formeel weinig aan te doen is behalve de verspreiding per foto beperken tot enkel de kinderen die op die foto staan. Dat zou denk ik nog nét te verdedigen zijn als familie- of vriendenkring, of onder de privacywet een gerechtvaardigde verwerking. Je kunt immers moeilijk toestemming vragen voor een foto zonder de foto te laten zien aan de betrokkenen.

Arnoud

Tweede Kamer wil agent niet meer herkenbaar in beeld, eh nee vergeet het maar

politie-bordje-logo-aangifte-bureau.jpgDe Tweede Kamer vindt dat politieagenten voortaan niet meer herkenbaar in beeld mogen worden gebracht, las ik bij het AD. Men spreekt zelfs van het tegengaan van ’treitervloggers’ die kennelijk agenten hinderlijk volgen. Maar de motie, die oproept tot een wetsvoorstel, gaat verder dan dat: agentenportretten mogen dan niet meer worden uitgezonden waar dan ook zonder blur. Ik zie niet hoe dat juridisch moet gaan werken.

De zorg van agenten snap ik, en ik zie zeker ook dat het echt irritant is om achterna gezeten te worden door een hijgerig typ met een GoPro op zijn hoofd die hoopt op een Dumpert-scoop. Maar een regel schrijven die dát verbiedt maar gewone journalistiek (“informatiegaring”) toestaat, lijkt me nog een hele kluif.

Eerlijk gezegd zie ik als jurist ook het probleem niet helemaal. Agenten hebben gewoon portretrecht, en al sinds 2005 weten we dat dat in principe betekent dat agenten moeten worden geblurd bij uitzending van beelden van hun werk. De persoon onder die pet doet voor het nieuws zelden ter zake, is daarbij de gedachte. Dat de politie iets raars zou doen, moet kunnen worden getoond, maar zonder identificatie van de specifieke persoon.

Natuurlijk, voor portretrecht moet die agent zelf naar de rechter. Dat is een civiele claim, dus dat kan duur en tijdrovend zijn. Maar je zou als werkgever – de politie – kunnen zeggen, wij betalen en regelen dat. Stukje goed werkgeverschap, en ik weet dat het ook al wel gebeurt. In theorie zou je zelfs als Openbaar Ministerie kunnen zeggen, we stoffen artikel 35 Auteurswet af: dat stelt strafbaar het zonder recht openbaar maken van iemands portret. Dan kan het OM dat gedoe op zich nemen en is de individuele agent verlost van het gedoe.

Het belangrijkste is echter dat al die regels een belangenafweging ingebouwd hebben. En dat mis ik in dit kabinetsvoorstel. Als er gewoon goede redenen zijn om een agent herkenbaar in beeld te brengen, dan moet dat mogen. Dan wint de uitingsvrijheid het van de privacy. Dat geldt voor burgers, dus waarom niet voor de politie. Dus nee, hier zie ik totaal geen heil of noodzaak in.

(Natuurlijk, het wetsvoorstel kan gewoon ook die belangenafweging hebben maar dan staat er hetzelfde als nu bij het portretrecht geldt: het mag niet tenzij een ander belang zwaarder weegt. Dat lijkt me weinig nuttig.)

Arnoud

Bouwvakkers filmen vrouw die naakt door huis loopt, mag dat?

camera-foto-filmen-straat-openbare-weg.pngEen 28-jarige inwoonster uit De Lier is door bouwvakkers gefilmd terwijl ze naakt in haar keuken liep. Dat meldde het AD vorige week. Uiteraard gaat dat dan de socialemedias rond. Een betrokkene is door zijn werkgever geschorst, maar ik kreeg er vragen over: de vrouw stond achter een raam zonder rolgordijn en het filmpje was vanaf de openbare weg. Mag dat dan niet?

Ik weet dat ik altijd zeg dat de hoofdregel is dat je vanaf de openbare weg mag filmen wat en wie je wilt. Dat is ook zo, maar zoals altijd in het recht zijn er uitzonderingen op dergelijke regels. Wat iemand doet in zijn eigen huis, is er zo eentje. Daar kom je echt in een grijs gebied terecht, omdat dan de privacy toch best zwaar tegengewicht biedt.

Word je gefilmd, ongeacht locatie, dan kun je je bij publicatie daarvan beroepen op je portretrecht. De rechter moet dan afwegen wat zwaarder weegt, de vrijheid van meningsuiting bij het publiceren van het filmpje of de privacy van de persoon in beeld.

In dit concrete geval kan ik eigenlijk geen enkele reden bedenken waarom de vrijheid van meningsuiting zou moeten winnen. Dat het vanaf de openbare weg zichtbaar was, vind ik te weinig. Mensen kunnen altijd vergeten een gordijn dicht te doen, en dat iemand dat dan ziet is tot daar aan toe, maar je hebt rekening met elkaar te houden. Zeker als je daar aan het werk bent.

Onder het AD-artikel suggereren diverse mensen dat deze mevrouw het erom deed, en graag naakt gezien wilde worden. Dat lijkt me sterk gezien haar reactie in het artikel, maar stel nu eens dat dat waar is. Dat zou dan haar privacybelang een heel eind onderuit halen, want wie ervoor kiest uit de schaduw te stappen, moet niet klagen gezien te worden. Ook als de gevolgen tegenvallen.

Alleen ligt de bewijslast hiervan bij de publicerende partij, en ik zou niet weten hoe je dat rond krijgt zonder zeg maar een getekende verklaring “ja dit wilde ik”. Enkel dat het raar is dat er één gordijn open was, is echt niet genoeg. Ook niet dat ze de camera had kunnen zien of had kunnen vermoeden dat er werd gefilmd omdat die bouwvakkers allemaal naar een klein schermpje stonden te kijken. Het is goed mogelijk dat je dat niet door hebt, zeker niet als je net uit de douche komt of je bril niet op hebt, en misschien heb je het wel door maar ben je te verbouwereerd om er wat aan te doen. Dus nee, dat zie ik niet.

Lastig is natuurlijk om er wat aan te doen tegen al die partijen die je filmpje verspreiden. Je beroepen op je privacy kan, maar niet iedereen geeft daar gehoor aan. Bovendien zijn de meeste sociale media niet geneigd filmpjes weg te halen op basis van een privacyclaim. Sterker is dan ook een auteursrechtclaim: laat de bouwvakker via een akte de rechten op de film overdragen, en dien dan een notice/takedownverzoek in bij Twitter en collega’s op grond van je auteursrecht.

Arnoud

Dochter klaagt ouders aan wegens babyfoto’s op Facebook

facebook-duitsland-likeEen achttienjarig meisje uit Oostenrijk heeft haar ouders aangeklaagd omdat die zonder haar toestemming babyfoto’s op hun Facebook-account hadden gepost. Dat meldde Het Nieuwsblad onlangs (dank, Koen). De ouders van de vrouw (sinds wanneer zijn volwassenen ‘meisjes’?) publiceerden dagelijks babyfoto’s van hun dochter, al vanaf dat zij elf was. Dit ondanks aandringen van de dochter. Kan dat?

Ja, op zich kun je je ouders aanklagen. Als je meerderjarig bent, staat niets daar juridisch aan in de weg. Bij minderjarigen is dat wat ingewikkelder, maar het kan ook. De vraag is alleen, hebben de ouders hier iets verkeerd gedaan?

Ook kinderen hebben recht op privacy (en portretrecht valt daaronder). En meer algemeen bepaalt de wet (artikel 1:247 lid 1 en 2 BW) en het VN-Kinderrechtenverdrag dat ouders een zorgplicht hebben om hun kind op te voeden (zie ook deze gastblog van Noortje Mulder ).

Maar zoals altijd met dit soort algemene normen, zijn er geen harde regels over hoe daaraan te voldoen. Het komt dus neer op een belangenafweging: in hoeverre draagt dit bij aan een goede zorg voor het kind, welk privacybelang heeft het kind en welk gerechtvaardigd belang mogen de ouders daar tegenover stellen?

Van publicatie van babyfoto’s van jezelf zullen weinig elfjarigen en ouder erg blij worden. Maar is gêne voelen over wat je ouders doen genoeg voor een schadeclaim? Dat gaat me ook weer wat ver. Misschien moet je het dan zoeken in de reden van publicatie. Een foto of wat tonen aan geïnteresseerden, dat is nog ergens informatief en blijft tussen de ouders en hun vrienden. Maar op Facebook meer dan 500 foto’s zetten waar de hele wereld het kan zien – en dus ook vrienden/vriendinnen van het kind – maakt het een ander verhaal. Ergens daartussen ligt denk ik een grens, maar een formule daarvoor is niet te geven.

Wat vinden jullie? Gaan deze ouders te ver, of moet deze dochter gewoon maar tolereren dat haar ouders foto’s plaatsen?

Arnoud

Wanneer zijn luchtfoto’s in strijd met de privacy?

drone-camera-vliegenEen lezer vroeg me:

Het weer is de afgelopen dagen weer erg mooi en dat betekent dat er weer diverse vliegtuigen luchtfoto’s aan het maken zijn, zie bijvoorbeeld deze. Nu vraag ik me af in hoeverre dit juridisch geregeld is, en hoe je privacy gewaarborgd is? Voor zover ik weer mogen zowel burgers en overheid gewoon foto’s maken vanaf de openbare weg. Ik neem aan dat de lucht daar ook onder valt? Maar hoe zit het met portretrecht?

De regels over privacy en portretrecht zijn algemeen, en gelden net zo goed voor foto’s genomen vanuit een vliegtuig als voor foto’s genomen vanuit een auto of lopend op de stoep.

Je mag op de openbare weg fotograferen en filmen wat en wie je wilt (tenzij je overlast veroorzaakt door bv. de weg te blokkeren of mensen lastig te vallen of te stalken). Dat geldt ook voor privéterrein als dat vanaf de openbare weg te zien is.

Wanneer mensen herkenbaar in beeld komen, kan hun privacy in het geding komen bij publicatie. Dit is waar het portretrecht over gaat: bij publicatie moet je een afweging maken van de nieuwswaarde/informatiewaarde van de foto versus de privacy van de geportretteerde. Ook via de Wet bescherming persoonsgegevens (een foto is een persoonsgegeven) kom je op die afweging uit.

De eerste vraag bij een luchtfoto is dus: zijn mensen herkenbaar? Afhankelijk van hoogte en resolutie is dat zeker geen gegeven. Als mensen niet redelijkerwijs herkenbaar zijn voor de gemiddelde ontvanger van de foto, dan is de privacywet niet van toepassing.

Zijn mensen wél herkenbaar, dan kom je dus bij die belangenafweging. Ik denk dat je wel een sterke privacyclaim hebt, zeker als je je op privéterrein bevond toen de foto werd gemaakt. Je verwacht immers niet van bovenaf gefotografeerd te worden. Je hebt vaak wel iets van zicht op de straat (of een schutting) waardoor je daar een afweging kunt maken, maar naar de lucht toe niet.

Daar zie ik geen sterke nieuwswaarde tegenover. Natuurlijk, een luchtfoto is interessant en informatief maar de personen op die foto zijn in beginsel volstrekt irrelevant. Dat is niet waar je luchtfoto’s voor maakt. Daarmee wint de privacy dus van de informatievrijheid en moeten mensen worden geblurd.

Arnoud

Mag de Volkskrant een portretfoto tendentieus koppen?

volkskrant-schiphol-veiligDe Volkskrant kreeg boze reacties op de voorpaginafoto van dinsdag, las ik gisteren. In dat artikel kondigde men een groot verhaal aan over beveiliging van Schiphol door het leger (en dus niet meer alleen politie en marechaussee), met een foto van een controle van een man met een “moslim-achtig uiterlijk” (zie plaatje hiernaast, foto Guus Dubbelman). Die was daar niet over te spreken: met de kop “Is Schiphol nog veilig?” direct boven zijn hoofd werd hij toch behoorlijk tendentieus neergezet. Schending van portretrecht?

Nee, zegt de Volkskrant. Het ging om de verscherpte controle, en het beeld laat die zien, niets meer en niets minder. Meneer staat op de foto omdat hij wordt gecontroleerd net als iedereen daar, puur toeval dus. Oké de kop was misschien een tikje onhandig maar uiteindelijk is dat niet heel erg, als ik het goed begrijp.

En trouwens, dat mag gewoon want: “Bij foto’s die kranten in de openbare ruimte maken, weegt het recht op vrije nieuwsgaring in principe zwaarder.” Maar nee. Grondrechten zijn in Nederland gelijkwaardig (HR Van Gasteren/Hemelrijk), het is dus zeker niet zo dat de vrije meningsuiting wint tenzij. Ook niet dat de privacy wint tenzij – het is een belangenafweging waarbij je alle factoren van het geval bij elkaar optelt en dan een conclusie trekt.

In maart hadden we discussie over een foto bij de NOS van een gewonde stewardess bij de aanslag van toen op Zaventem. Soort van dezelfde situatie: de foto liet een actuele en belangrijke nieuwssituatie zien, maar de persoon die herkenbaar centraal stond, was een toevallig onderwerp en niet de focus van het nieuws. In die situatie kun je moeilijk zeggen dat de nieuwswaarde van de foto automatisch over de privacy van die persoon heen gaat.

Daarbij komt dat je een foto niet los van de context kunt zien. En de context wordt hier gezet door de kop, dus die als ‘onhandig maar ach’ aan de kant schuiven gaat niet op. Dat bepaalt in hoge mate of het een privacyschending en/of aantasting van eer en goede naam oplevert.

Verder heb ik er nog moeite mee om hier van ‘gewoon’ een foto aan de openbare weg te spreken. Mensen worden staande gehouden door politie of marechaussee, daarbij kun je moeilijk nog spreken van vrijwillig ergens in de openbaarheid zijn. En dan op de foto gezet worden is dus heel wat anders dan toevallig gewoon langs een openbare camera hobbelen. Als ik een camera zie, kan ik omlopen. Maar als ik staandegehouden ben, kan ik dat niet. Dat weegt óók mee.

Bij NRC las ik nog het argument dat de fotograaf wilde laten zien dat: “Dit is de werkelijkheid. Alleen de moslimmannen worden uit de rij gepikt.” Dat zou kunnen, maar dat is niet uit het artikel terug te halen. En uiteindelijk weeg je nieuwswaarde en privacy op basis van wat er is gepubliceerd, niet wat er gepubliceerd had kunnen worden of wat er oorspronkelijk boven stond voordat de koppenmaker los mocht.

Het gewraakte artikel bevat nu overigens een andere foto die dezelfde politieactie laat zien maar zonder expliciet in beeld zijnde staandegehoude passant. Wat volgens mij het punt onderstreept dat de meneer van de oude foto er echt niet toe doet.

Arnoud

Moet Johan Cruijff in de Auteurswet worden opgenomen?

auteurswet-1912-anno1912.gifHet is passend om Cruijff te eren en zijn werk blijvend te steunen door een aanpassing van de Auteurswet, las ik bij IE-forum.nl. De auteur, auteursrechtenprof en -advocaat Dirk Visser wil een wetsartikel in de Auteurswet opnemen dat als volgt luidt: “Voor iedere openbaarmaking met winstoogmerk van het portret of de naam van Johan Cruijff is een redelijke vergoeding verschuldigd aan de Johan Cruijff Foundation te Amsterdam”. En nee, dit is geen 1-aprilgrap.

Vissers voorstel is geïnspireerd op een oude regeling uit het Engelse auteursrecht: daar geldt een eeuwig auteursrecht op het toneelstuk “Peter Pan” en afgeleiden daarvan. Wil je in Engeland iets doen met dat werk, dan moet je geld betalen aan het Hospital for Sick Children in Londen. Visser trekt dit iets breder: niet alleen een specifiek werk, maar álle werken die iets met Cruijff te maken hebben.

Het idee is loffelijk want stichting met nobel doel, Cruijff zeer gewaardeerd mens en de rest weet u zelf. Alleen: is dit te manier om het te doen?

Ik heb er moeite mee. Met name dat stuk van die naam. Auteursrecht gaat normaal over wérken, creatieve dingen zoals teksten of foto’s, zoals dat toneelstuk van J.M. Barrie. Daar een specifiek recht aan hangen vanwege een loffelijke situatie, dat zie ik ergens nog wel. Dat is in feite een juridisch standbeeld rond dat ene werk en gezien de symbolische waarde van dat werk, is een vergoeding (los van het vervallen auteursrecht) te billijken.

In het geval van Cruijff is het voorgestelde standbeeld niet een specifiek wérk maar de náám. En dat is een heel stuk breder, geen standbeeld maar een tolpoort rond de hele stad. Want dat is nogal wat, een vergoedingsrecht voor het gebruik van iemands naam.

Oké, er staat bij “voor winstoogmerk” maar dat is een heel zwak criterium. Het gaat natuurlijk om zaken als herdenkingsboeken, compilatie-DVD’s en shirts met foto, maar met deze omschrijving dek je ook een heleboel zaken die volgens mij redelijkerwijs écht geen vergoeding zouden moeten hoeven te betalen. Als jurist denk ik dan gelijk, mag ik een boek uitgeven waarin ik dit voorgestelde wetsartikel behandel? Boek is commercieel, en ik noem de naam. Mag RTL Nieuws het jaaroverzicht 2016 nog uitzenden als het overlijden van de voetballer erin wordt genoemd? Het zit propvol reclame immers. Is het Wikipedia-lemma van zoon Jordi nog legaal, dat noemt immers “de zoon van” en Wikipedia is commercieel genoeg met hun jaarlijkse bedelrondes. Ik lees over een idee om de Amsterdam ArenA te hernoemen naar de Johan Cruijff ArenA (al dan niet met kleine -a). Dan moet ik betalen om te zeggen “onze onderhandelingen zijn in de businessclub van de Johan Cruijff Arena”. Dat voelt niet helemaal handig meer.

Volgens mij kan het veel simpeler: deponeer de naam Johan Cruijff als merk en leg vast dat dit een ‘bekend’ merk is in de zin van de merkenwet. Daarmee is ieder gebruik voor producten of diensten aan te pakken, ook als het niets te maken heeft met de activiteiten van de Cruijff-stichting. Maar nieuws over Cruijff (of juridische lezingen over auteursrecht- of portretrechtcuriosa) mag gewoon gebracht blijven worden.

Met dat portret heb ik iets minder moeite, hoewel ik dat eigenlijk zou willen beperken tot zaken waar het commercieel portretrecht nu al gold. Dus in feite schaf je dan alleen de beperking in tijd op het portretrecht van Cruijff af. Dat voelt werkbaar, want dat was het nu ook al.

Mijn tegenvoorstel dus:

  1. Een wijziging in het Beneluxverdrag inzake de IE (voorheen de Benelux Merkenwet) dat het teken “JOHAN CRUIJFF” een bekend merk is in de zin van art. 2.20 lid 1 sub c daarvan, en dat de bescherming van dit teken niet zal vervallen bij niet-gebruik (art. 2.26 lid 2 BVIE). Eventueel aan te vullen met de bepaling dat gebruik toegestaan is voor redelijke doelen (om het geen té absoluut verbodsrecht te maken.)
  2. Een wijziging in de Auteurswet die stelt dat het portretrecht van Cruijff eeuwigdurend wordt (art. 19 lid 2 Auteurswet blijft buiten toepassing).

Hiermee wordt de essentie van Vissers voorstel behouden: naam en portret mogen niet zomaar worden gebruikt, daarvoor moet dan worden betaald. Maar de beperkingen op merk- en portretrecht blijven zo ook behouden. Is het portret of de naam van Cruijff nodig voor nieuws of voor een ander legitiem doel, dan mag dat en dan hoeft daarvoor niet te worden betaald.

Wat vinden jullie?

Arnoud

Mag de NOS een portret publiceren als dat nieuws is?

video-camera-filmen-fotoDe foto ging de hele wereld over en al snel gingen media op zoek naar de vrouw op de foto, schreef de NOS vorige week. De foto was een van de eerste foto’s van de aanslag in Zaventem, en toonde een daarbij gewond geraakte stewardesse. Nieuws? Zeker. Maar wel nieuws waarbij deze dame in haar ondergoed in gewonde toestand herkenbaar in beeld is. Moet dat nou? Mag dat nou?

In feite zijn dit dezelfde vragen. Het mag (juridisch) omdat het moet (van de nieuwswaarde). Iets formeler gezegd: er is hier sprake van een botsing tussen twee grondrechten, de uitingsvrijheid van de journalist en de privacy van de persoon in beeld. Die twee grondrechten zijn gelijkwaardig, dus je kunt alleen concluderen dat het mag op basis van een afweging van alle argumenten voor en tegen. Het is niet zo dat de privacy altijd wint of juist dat als het nieuws is, je het maar moet slikken als je in beeld bent.

De grote argumenten vóór zijn de urgentie en het belang van het nieuws. Dit gebeurt nú en hier zie je wat er gebeurt. Dergelijke argumenten rechtvaardigen al heel snel het tonen van het beeld. Beeld zegt veel meer dan woorden, zeker bij urgente en belangrijke, schokkende zaken.

Daar staat tegenover dat het hier niet gaat om een bekend persoon, of zelfs maar een specifiek ‘doelwit’ waardoor je zou kunnen zeggen dat de identiteit van deze dame ertoe doet. Het was een ongerichte aanslag immers. En dan voelt het als een kleine moeite om even een blurcirkel over haar gezicht te halen. Dus waarom dat niet even gedaan? (Terzijde: ik vond ooit een fotocollage waarbij in de VS alleen de borsten en in Europa alleen het gezicht van een selfie waren geblurd.)

Maakt het nog uit dat de foto op Facebook stond? Dat denk ik hier niet. Het was immers de fotograaf die deze op Facebook zette, niet de geportretteerde. Als je zelf welbewust een privéfoto geheel publiek zet, en deze foto blijkt nieuwswaarde te hebben, dan is een privacyargument om publicatie tegen te houden nauwelijks nog denkbaar. Maar wat de fotograaf doet met het portret, is volstrekt irrelevant voor het portretrecht van degene op de foto.

Het portretrecht noemde ik inderdaad niet in de analyse. Dat staat wel in de wet (art. 19-22 Auteurswet) maar in feite is dat niet meer dan een uitwerking van de algemene regel over die botsende grondrechten. Bij een portret als deze – wat de wet een “portret anders dan in opdracht” noemt – moet bij publicatie een afweging worden gemaakt van de belangen voor en tegen publicatie. De voornaamste aanvullende waarde van het portretrecht is bij het portret in opdracht (dan geldt een publicatieverbod zonder toestemming) en bij andere belangen dan privacy (bv. het gebruik van een BN’er in reclame).

Alles bij elkaar denk ik dat het tonen van de foto wel door de beugel kon. De actualiteit en ernst rechtvaardigen dat, en het blurren kost net even meer tijd en tast misschien toch de zeggenschap van het beeld aan. Ik snap alleen niet wat de nieuwswaarde is van vervolgens gaan achterhalen wie deze dame is, waar ze werkt en wat ze aan het doen was?

Arnoud

Wat is het verschil tussen portretrecht en de Wet bescherming persoonsgegevens?

camera-foto-filmen-straat-openbare-weg.pngEen lezer vroeg me:

Afgelopen maandag blogde je over de regels over cameratoezicht. Het viel me op dat het daar nergens ging over je portretrecht wanneer je met een camera wordt gefilmd. Maar het gaat toch allebei over hetzelfde, dat je zeggenschap hebt over je portret?

De regels over cameratoezicht die de Autoriteit Persoonsgegevens recent stelde, zijn allemaal geschreven vanuit het perspectief van de Wet bescherming persoonsgegevens, de privacywet. Een foto of filmopname waar je herkenbaar op staat, is een persoonsgegeven omdat deze tot jou te herleiden is. Op grond van de wet mag dat gegeven niet zomaar worden verwerkt, daar moet toestemming of een andere grondslag (zoals een eigen dringende noodzaak) voor zijn.

Het portretrecht is ouder dan de Wbp en staat om historische redenen in de Auteurswet, waar het verder niets mee te maken heeft. Portretrecht gaat ook over zeggenschap over je portret, maar de benadering is iets anders. Allereerst is er het onderscheid tussen portretten in opdracht en anderen portretten. Bij de eerste categorie mag de fotograaf niets met de foto zonder toestemming van de geportretteerde(n). Dat is dus strenger dan de Wbp, die uitzonderingsgronden biedt zoals die eigen dringende noodzaak of de goede uitvoering van een contract.

Bij een portret “anders dan in opdracht” ligt het subtieler. De wet zegt dat publicatie mag, tenzij de geportretteerde een redelijk belang tégen publicatie heeft. Dat belang kan een privacybelang zijn, maar ook een ander belang – het financiële of het commerciële portretrecht. Zo kun je op grond van je portretrecht optreden tegen je gezicht in reclame, zeker als bekende persoonlijkheid met een verzilverbare bekendheid zoals dat heet. Dit vereist een belangenafweging, hoe groot is het belang bij publicatie en hoe weegt dat op tegen de privacy. Die afweging lijkt sterk op de afweging voor de eigen dringende noodzaak onder de Wbp.

En daarmee heb je nog een ander onderscheid te pakken: portretrecht gaat over publicatie van foto’s en filmbeelden, de Wbp over het verwerken van dergelijk beeld en dat is veel breder. Op grond van je portretrecht kun je niets doen tegen een verborgen beveiligingscamera die je filmt, tenzij de beelden zeg maar op Youtube komen. Maar de Wbp stelt hele hoge eisen aan verborgencameratoezicht.

Portretrecht loopt overigens ook nog langer door dan de bescherming van persoonsgegevens: tot tien jaar na het overlijden, in plaats van direct na overlijden. Een cru voorbeeld: het is legaal gegevens van recent overledenen van hun grafzerk over te typen en te publiceren, maar niet om de daaronder hangende portretfoto erbij te reproduceren. (En ja, hier krijg ik ook vaak vragen over.)

In de praktijk zal er vaak overlap zijn. Wie structureel foto’s of films van personen maakt en die op een of andere wijze publiceert, loopt zowel tegen portretrecht als Wbp aan. De juridische analyses verschillen maar het komt uiteindelijk meestal op grofweg hetzelfde neer: welk belang is er voor publicatie en welk belang is daartegen. Bij een publicatie in de pers is traditioneel het portretrecht de aangewezen route, bij cameratoezicht zou de Wbp de logische insteek zijn. Maar volgens mij is dat meer historisch zo gegroeid dan perse juridisch de enige manier.

Arnoud

“Ik wil niet worden gefilmd”, is dat rechtsgeldig?

camera-foto-filmen-straat-openbare-weg.pngVele lezers vroeg me:

Je hebt vast dit filmpje gezien over een terrasruzie. Die ruziemakende dames willen niet gefilmd worden, en zeggen dat ook heel duidelijk. Hoe zit dat juridisch, moet je dan stoppen met filmen?

Aan de openbare weg heb je in principe niets te zeggen over gefilmd worden. Alleen als je in een heel duidelijke privésituatie zit waar de cameraman doorheen breekt (hij loopt achter je aan de bosjes in waar je nodig moet plassen) zou dat anders zijn. Nee, ook niet op grond van portretrecht: dat gaat over het publiceren van beelden. Dáár zit een belangenafweging in, die kort gezegd neerkomt op de vraag of de publicatiewaarde hoger is dan de privacy van de gefilmde personen.

Een terras is openbare weg, en behoorlijk openbaar ook. Iedereen kan daar zitten en iedereen kan je zien zitten. Net als in de bus of op het plein. Sommige terreinen zijn iets minder openbaar: een afgezonderd plekje achter een boom in het park, een douchehokje aan het strand. Dat is technisch misschien wel ‘openbaar’ maar daar gaan filmen vind ik toch wel dubieus.

Wat nu als je zegt dat je niet gefilmd wil worden? Dat is niet doorslaggevend. Toestemming is een factor bij die belangenafweging: wie nee zegt, hecht meer waarde aan zijn privacy dus dan moet er een hoger belang tegenover staan. Maar het is niet doorslaggevend. Als het nieuws is, dan is het nieuws ook als het object van het nieuws niet in beeld wil.

Is er in dit geval sprake van iets belangwekkends? Drie mensen krijgen ruzie op een terras: hoe hard loop je naast je schoenen als je eten terugstuurt omdat er een haar in zit, of waar bemoei je je mee als andere mensen een discussie met de ober hebben? En dan nog iets over Amsterdam versus Hengelo. Weinig verheffend allemaal, maar is dit nu nieuws, moet dit worden gemeld?

Heel belangrijk lijkt het me niet, en ruzie maken voelt ergens wel als een privékwestie. Aan de andere kant: je kúnt bij een ruzie ervoor kiezen even uit de openbare ruimte weg te lopen, dus vanuit dat perspectief is het een vrije keuze dat je blijft zitten op een openbare plek. Of niet? Als je aangevallen wordt, wordt je ineens gedwongen om jezelf te verdedigen en dan zou je ook nog eens weg moeten gaan van je terrasplekje? Dat voelt ook weer unfair.

Arnoud