Het journalistieke platform De Correspondent heeft vandaag een deepfake-filmpje van demissionair premier Mark Rutte geplaatst, las ik bij het Algemeen Dagblad. In de neptoespraak, die amper van echt te onderscheiden is, luidt Rutte de noodklok over de klimaatveranderingen en kondigt hij aan verregaand beleid door te voeren. “Een toespraak waarvan we vinden dat de premier die zou moeten geven”, zo rechtvaardigt het medium haar stap. Er was meteen de nodige kritiek: ondergraaf je als journalist zo niet bepaalde kernbeginselen, als je meewerkt aan het normaliseren van deepfakes? Maar ook juridisch: mag dat wel, zo iemand deepfaken?
Zoals wel vaker bij juridische vragen: er mag niets zomaar, het zit hem eigenlijk altijd in de details. Er is geen specifiek wetsartikel dat het publiceren van deepfakes verbiedt, afgezien van deepfakeporno (art. 139h Strafrecht). Je moet dus eigenlijk altijd even verder kijken, wat is de inhoud of strekking van de video en wat vinden we daarvan.
Een voor de hand liggende insteek is smaad: je kunt met een deepfake iemand voor gek zetten, door hem of haar iets te laten zeggen dat niet waar is. Of door het gezicht te monteren in een aanstootgevende of beledigende context, zoals bij vervalst bewijs dat die persoon een misdrijf zou plegen. Die zal daarop aangekeken worden, en dat is in principe wel te zien als een aantasting van diens eer of goede naam.
Een andere mogelijkheid is het portretrecht en/of de AVG, door te zeggen dat er geen redelijk belang (art. 21 Auteurswet) dan wel geen gerechtvaardigd belang (art. 6 sub f AVG) is om het portret zo te manipuleren en te vertonen. Dat is iets makkelijker aan te tonen dan smaad, maar er is wel een probleem: is er inderdaad geen belang?
Specifiek bij deze deepfake zie ik dat namelijk wel, getuige de uitgebreide verantwoording van de Correspondent. Ik citeer:
Om de toekomst van ons land veilig te stellen zijn verregaande maatregelen nodig. Politiek leiderschap is daarvoor essentieel. Rutte heeft dit leiderschap tot nu toe niet getoond; integendeel, hij grijpt vaak terug op sussende uitspraken als ‘We moeten een leuk leven kunnen blijven leiden’ en ‘Ik ben niet van de sweeping statements’. Dat laatste zei hij nota bene toen hij in juli dit jaar de schade van de overstromingen in Limburg opnam.Als je ziet dat juist dé leider van de politiek die leiderschapsrol verzaakt, en je wilt dat aan de kaak stellen na alles dat er al gezegd en gedaan is, dan is een stevig en opvallend middel wel geoorloofd lijkt mij. Het aan de kaak stellen van misstanden, het de politiek confronteren met tekortkomingen en fouten: dat is wel een taak van de pers. En dat hoeft echt niet perse met alleen geschreven artikelen of een documentaire op televisie, alle middelen zijn natuurlijk mogelijk om je mening te uiten.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat iedere deepfake met Rutte erin, of iedere deepfake waarin een politicus een controversieel (of tegengesteld) standpunt inneemt, automatisch legaal is. Die belangenafweging uit de wet moet je elke keer opnieuw maken, en er is geen algemene lijn.
Arnoud
